افزایش رقابت قدرت‌های بزرگ باعث شده تا ایران برای پیشبرد منافع خود گزینه‌های متنوع داشته باشد. البته جامعه و بخش‌ی از حاکمیت در حال طرح این پرسش هستند که آیا زمان بازنگری در شیوه تعامل با جهان فرا نرسیده است یا خیر؟. در چنین فضایی، هر نشانه‌ای از گفت‌وگو، چه میان ایران و قدرت‌های جهانی و چه در سطح منطقه با حساسیت و توجه دنبال می‌شود. جریان‌های فکری و کارشناسان سیاست خارجی با تکیه بر تجربیات گذشته تلاش می‌کنند تصویر واقعی از مذاکره ارائه دهند؛ تصویری که نه آن را عصای جادویی برای حل مشکلات می‌داند و نه آن را مترادف سازش می‌دانند. اینکه وزیر خارجه می‌گوید هم برای مذاکره و هم برای جنگ آماده‌ایم حرف تازه و قابل تأمل است. مهم‌تر اینکه معاون وزیر خارجه گفته ایران آماده مذاکره مسلح است که در علم سیاست و عرف بین‌الملل بی معناست.
ایستادگی مقابل امریکا
سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه، در حاشیه کنفرانس بین‌المللی «حقوق بین‌الملل تحت تهاجم، تجاوز و دفاع» با انتقاد از رویکرد آمریکا و برخی متحدان غربی، اعلام کرد که مجموعه سیاست‌های واشنگتن عملاً روابط بین‌الملل را به دوران پیش از شکل‌گیری سازمان ملل بازمی‌گرداند؛ دوره‌ا که حقوق بین‌الملل شکل نگرفته بود؛ یعنی بازگشت به «قانون جنگل». این مسیری است که آمریکا در حال طی کردن آن است و به اعتقاد جامعه بین‌الملل، باید در مقابل این مسیر ایستادگی شود. ما باید به ارزش‌های بین‌المللی، حقوق بین‌الملل و دیپلماسی برای ایجاد صلح و ثبات بازگردیم. ایران در برابر این تهاجم‌ها مقاومت خواهد کرد.
عراقچی، ایران را طرفدار دیپلماسی و حل‌وفصل مسالمت‌آمیز اختلافات دانست اما تاکید کرد این به معنای عقب‌نشینی در برابر زورگویی و زیاده‌خواهی نیست. وزیر خارجه یادآور شد که ایران در مقاطع مختلف نشان داده در برابر فشار و تحمیل تسلیم نخواهد شد و اگر جنگی بر کشور تحمیل شود، توان دفاعی لازم برای مقابله را دارد. او گفت: «سیاست ما ایستادگی در برابر سلطه‌طلبی است؛ نه به سلطه‌جویان و در عین حال آری به دیپلماسی و گفت‌وگو».
وزیر خارجه همچنین درباره ابتکارات دیگر در حوزه مذاکره و ارائه راه‌حل گفت که این اقدامات تنها زمانی دنبال می‌شود که در جهت منافع و حفظ حقوق مردم ایران باشد. او تأکید کرد که در شرایطی که طرف مقابل اصرار دارد مذاکراتی را پیش ببرد که حقوق ایران پایمال شود و خواسته‌های زیاده‌خواهانه داشته باشد، وزارت خارجه هیچ‌گاه با چنین مذاکراتی همراهی نخواهد کرد. عراقچی تأکید کرد که حق ایران برای غنی‌سازی و استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای غیرقابل انکار است و کشور به تلاش برای برخورداری از این حق ادامه خواهد داد.
مذاکره مسلح؟
سعید خطیب‌زاده معاون وزیر خارجه و رئیس مرکز مطالعات بین‌المللی وزارت خارجه گفت: ایالات متحده طی ماه‌های گذشته هیچ نشانه‌ای از آمادگی برای یک مذاکره واقعی و نتیجه‌محور نشان نداده است. مردم ایران باید بدانند که ایران تمام تلاش خود را برای جلوگیری از تشدید تنش‌ها و جنگ انجام داده است، اما طرف آمریکایی به جای دیپلماسی واقعی از ابزارهای نمایشی و تئاتر مذاکره برای رسیدن به اهداف خود استفاده کرده است.
خطیب‌زاده گفت: ایران آمادگی خود را برای مذاکره اعلام کرده و این آمادگی در چارچوب رهنمودهای مقام معظم رهبری و منافع عالیه کشور است. او توضیح داد که در حالی که آمریکا از تمام منابع و ابزارهای نظامی خود علیه دیگر کشورها استفاده می‌کند و آرایش تهدید علیه ایران و منطقه ایجاد کرده است، هیچ مذاکره‌ای نمی‌تواند بی‌طرفانه باشد. اگر مذاکره‌ای با آمریکا شکل بگیرد، این «مذاکره مسلح» خواهد بود؛ مذاکره‌ای که ایران در آن به طرف مقابل اعتمادی ندارد و همزمان آمادگی کامل برای مقابله با هرگونه فریب یا اقدامات تهدیدآمیز طرف مقابل را خواهد داشت.
ایران آماده مذاکره واقعی
اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت امور خارجه در حاشیه کنفرانس بین‌المللی «حقوق بین‌الملل تحت تهاجم، تجاوز و دفاع» تأکید کرد که اقدام سه کشور اروپایی با همراهی آمریکا برای صدور قطع‌نامه علیه ایران، نشان‌دهنده جدیت نداشتن طرف غربی در مذاکره واقعی است.
بقائی گفت که این رویکرد آزموده و تکراری است و برخلاف ادعای طرف مقابل، هیچ همخوانی با تمایل به دیپلماسی و گفت‌وگوی سازنده ندارد. ایران همواره از دیپلماسی برای حفظ منافع ملی و ثبات منطقه استفاده کرده و هیچ‌گاه ترسی از گفت‌وگو و مذاکره نداشته است.
دیپلمات نباید حرف از جنگ بزند
مشکل دستگاه دیپلماسی عدم درک، فهم و ادراک از سیاست خارجی و علوم انسانی و بازیگران آن است و شگفت آنکه وزیر خارجه مثل یک فرمانده نظامی صحبت می‌کند که وظیفه او نیست. در مورد جنگ یا تهدید باید نظامی‌ها صحبت کنند نه وزیر خارجه. اینکه او می‌گوید هم آمده مذاکره و هم آماده جنگ هستیم حرف دیپلماتیک نیست. معاون او خطیب زاده پا را فراتر از عراقچی گذاشته می‌گوید ما با امریکا می‌خواهیم مذاکره مسلح انجام دهیم. این حرف در علم سیاست مضحک و خنده دار است. سخنگوی وزارت خارجه هم می‌گوید ما به دنبال مذاکره واقعی و منصفانه هستیم. این در حالی است که مذاکره میان دولت‌ها و قدرت‌ها براساس منافع ملی است نه واقعی، منصفانه و اخلاقی. اشکال به پزشکیان است که او هم مثل عراقچی به سیاست خارجی آشنا نیست اگر بود وزیر خارجه اش را از ادبیات تند نظامی که دارد برحضر می‌داشت.