«حرفی نمی‌زنم که نتوانم به آن عمل کنم»، «وعده‌هایی را که داده‌ام فراموش نمی‌کنم» و ... این عبارات و نظایر آن‌ها گزاره‌هایی هستند که رئیس‌جمهور در شش ماه گذشته و به مناسب‌های مختلف اظهار کرده است.
با این حال سال ۱۴۰۳ از همان ابتدای دستخوش عجیب‌ترین حوادث چند دهه اخیر کشور شد تا جایی که بخشی از این حوادث از جمله سقوط بالگرد حامل شهید رئیسی و همراهانش منجر به برگزاری انتخابات زودهنگام ریاست‌جمهوری ۱۴۰۳ شد. انتخاباتی که حضور پرشور جریان اصلاح‌طلبی در آن پس از تحریم ضمنی انتخابات مجلس دوازدهم نیز بخشی از پازل پیچیده حوادث ۱۴۰۳ را رقم زد.
به هر روی در آن انتخابات زودهنگام پزشکیان به عنوان کاندیدای جبهه اصلاحات و با حمایت قاطع این طیف سیاسی چهاردهمین رئیس‌جمهور ایران شد. هر چند وی از زمان انتخابات و حتی پس از آن شعار وفاق را به سنگ بنای دولت خود قرار داد اما از آنجایی که برخواسته از طیف اصلاح‌طلبی بود خود را ملزم به اجرای وعده‌هایی برای راضی نگه داشتن هواداران این طیف سیاسی می‌دانست.
اما متأسفانه پازل حوادث سهمگین ۱۴۰۳ پس از رئیس‌جمهور شدن پزشکیان نیز ادامه داشت و وی ناچار بود تا در میان این حوادث ریز و درشت داخلی و خارجی نیم نگاهی نیز به وعده هایش داشته باشد. وی پیش از آن‌که راهی ساختمان ریاست جمهوری در پاستور شود، پنج وعده اصلی به هواداران خود داد تا بتواند اعتماد آن‌ها را جلب کند. اما این وعده‌ها چه سرنوشتی پیدا کرده‌اند؟ آیا رئیس‌جمهور آن‌ها را با خود به سال ۱۴۰۴ خواهد برد؟
۱- فیلترینگ و اینترنتی که از قفس آزاد نشد
مسعود پزشکیان در کارزار انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۳در مناظره‌ها و کمپین‌های انتخاباتی وعده داده بود در برابر فیلترینگ و فیلترشکن فروش‌ها خواهد ایستاد. سرانجام سه‌شنبه ۴ دی ۱۴۰۳ فیلترینگ گام به گام اجرا شد اما نتیجه آن چندان رضایت‌بخش نبود زیرا با رفع فیلتر واتساپ و گوگل‌پلی و فیلتر ماندن پلتفرم‌های پرطرفداری مانند اینستاگرام و تلگرام هنوز انتظار برای برای کنار گذاشتن پدیده پرحاشیه «فیلترشکن» به سر نیامده است. البته انتظار می‌رفت دولت بتواند تا پایان سال حداقل یوتیوب، توییتر را رفع فیلتر کند تا امیدی برای برداشتن فیلترینگ تلگرام و اینستاگرام در سال آینده بوجود آید.
علاوه بر این اعلام اخباری مبنی بر زمان‌بر بودن رفع فیلترینگ نیز موج ناامیدی را تشدید کرد. در این چارچوب حسنعلی امیری اخلاقی، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس آب پاکی را روی دست کسانی که منتظر هستند داستان طولانی فیلترینگ به زودی به پایان برسد، ریخت و اعلام کرد، رفع فیلترینگ کامل ۱۴ زمان می‌برد. وی در گفت‌وگویی اظهار کرده است: «برنامه‌ریزی انجام شده از سوی شورای عالی فضای مجازی برای رفع فیلترینگ شامل ۱۰ سیاست و ۳۰ گام اجرایی است. پلتفرمهایی که با این شورا و سیاست های ۱۰ گانه آن هماهنگ باشند، به ترتیب رفع فیلتر می‌شوند، که در گام اولیه واتس اپ و گوگل پلی شروط ایران را پذیرفتند و رفع فیلتر شدند. اجرای این سیاست‌ها تقریبا ۱۴ ماه طول می‌کشد».
اعلام زمان طولانی ۱۴ ماه (بر فرض صحت) اگر در کنار ماه‌های سپری شده از عمر دولت چهاردهم قرار بگیرد بازه زمانی بیش از یک سال و نیم را در برمی‌گیرد که از نظر بدنه اجتماعی حامی پزشکیان زمان بسیار طولانی و غیرقابل قبول است. علاوه بر این کمی بعد مشخص شد شورای عالی فضای مجازی عزم لازم برای رفع فیلتر شبکه های اجتماعی مهم را ندارد. با وجود برخی ادعاها در مورد گفت‌وگوی ایران با پلتفرم‌های خارجی اما گفته می‌شود این پلتفرم‌ها علاقه‌ای به این‌که با تهران مذاکره کنند را ندارند.
ماجرا حتی وقتی پیچیده‌تر شد که گفتند رفع فیلتر با وجود برخی اظهارنظرها در مورد اعمال آن بر روی تعدادی از پلتفرم‌ها حتی در جلسه شورای عالی فضای مجازی مطرح هم نشده است. این روزها به نظر می‌رسد با وجود همه توصیه‌هایی که از او می‌خواهند با وجود شرایط دشوار اقتصادی، با رفع فیلتر روزنه‌ای از امید ایجاد کند، رفع فیلتر را از اولویت‌های خود خارج کرده است.
این درحالی است که حامد بیدی مدیر پلتفرم کارزار در گفت‌وگو با ایسکانیوز با بیان این که اراده دولت برای برداشتن فیلترینگ باید در حد رفع تحریم‌ها باشد، تصریح کرده بود: «اگر اراده دولت برای رفع فیلترینگ در تراز رفع تحریم‌ها باشد، موفق می‌شود و حداقل بخشی از رفع فیلترینگ‌ها اتفاق می‌افتد اما اگر این مسئله به عنوان شرح کار جانبی یک وزارت‌خانه مثل وزارت ارتباطات دیده شود، دولت به هیچ وجه موفق نخواهد شد.»
۲- FATF و احتمال پذیرش مشروط آن
یکی از وعده‌های اصلی پزشکیان از زمان انتخابات تلاش برای خروج ایران از فهرست سیاه FATF بود. وی در این زمینه گفته بود «اف ای تی اف مثل فیفا است. اگر قبولش نکنیم، نمی‌توانیم وارد بازی‌های بین‌المللی بشویم. بانک‌ها به خاطر آن ما را بازی نمی‌دهند.»
البته بسیاری از تحلیل‌گران سیاسی حتی در طیف اصلاح‌طلبی بر این باوران تا زمانی که تحریم‌های بین‌المللی رفع نشود، پیوستن کامل ایران به FATF نقشی در کاهش مشکلات اقتصادی کشور ندارد. با این وجود دو لایحه پالرمو و CFT به دلیل این‌که طی مدت زمان تعیین شده در مجمع تعیین تکلیف نشدند، از دستور کار خارج شده بودند اما پزشکیان در نامه‌ای از رهبر انقلاب اذن گرفت تا این دو لایحه دوباره به دستور کار مجمع بازگردند که با پاسخ مثبت ایشان این کار آغاز شد.
با این حال پس از ماه‌ها بررسی این دو لایحه در کمیسیون‌های مربوطه، مصطفی میرسلیم عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام که خودش از مخالفان اف ای تی اف محسوب می‌شود گفته تکلیف پالرمو و سی اف تی، دو کنوانسیونی که باعث می‌شود ایران از فهرست سیاه خارج شود، تا اوایل بهار مشخص خواهد شد. آملی لاریجانی نیز شامگاه یکشنبه ۲۶ اسفندماه در نشستی با اصحاب با بیان این که مجمع می‌تواند این دو کنوانسیون را به صورت مشروط بپذیرد گفته است: «پالرمو و CFT در مورد مسائل حقوقی و نظامی موضوعات مهمی دارد، که محل بحث است. آن چیزی که برخی از اعضای مجمع را قانع کرده، این است که مجلس با تحفظ به این دو لایحه رأی داده است و ما با این تحفظ و به صورت مشروط می‌توانیم این دو لایحه را قبول کنیم.»
هر چند رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام از پذیرش مشروط سخن داده و سخنگوی این مجمع نیز از تصویب آن در کمیسیون خبر داده وزمان بررسی در صحن را فروردین و اردیبهشت ۱۴۰۴ اعلام کرده است اما اولا پیوستن ایران کامل ایران به قانون اقدام راهبردی مخالفانی را حتی در مجمع تشخیص مصلحت نظام دارد که ممکن است زمانی که بررسی به صحن مجلس برسد بتوانند اعضا را برای رأی منفی قانع کنند و ثانیا با وجود استمرار تهدیدهای آمریکا علیه ایران معلوم نیست تلاش دولت پزشکیان برای این مسئله که حواشی زیادی نیز داشت، به نتیجه مطلوب برسد!
۳- چالش بر سر قانون عفاف و حجاب
چالش بر سر قانون عفاف و حجاب از همان ابتدای کار دولت مسعود پزشکیان یکی از مسائل اصلی دولت وی بود که این پرونده بدون هیچ سرانجامی در حالی که روز به روز به حساسیت درباره آن افزوده می‌شود به سال آینده خواهد رفت.
بر اساس اعلام قائم‌پناه معاون اجرایی ریاست‌جمهوری، پزشکیان در آخرین واکنش خود به این مسئله اظهار کرده است: «قانون عفاف و حجاب را نمی‌توانم اجرا کنم چون برای مردم مشکل ایجاد می‌کند و من در مقابل مردم نخواهم ایستاد. پزشکیان مشابه این سخنان را گفت‌وگوی تلویزیونی آذرماه خود هم داشت و در آن زمان اعلام کرد دولت آماده اجرای قانون حجاب و عفاف نیست.
در دو هفته اخیر مدافعان قانون حجاب و عفاف نه تنها در مقابل ساختمان مجلس بارها تجمع کردند، بلکه پا را از آن فراتر گذاشتند و برای تجمع مقابل بیت آیت‌الله جوادی آملی رفتند. اما همه چیز به اعتراض‌های خیابانی برنمی‌گردد. مدافعان ابلاغ قانون عفاف و حجاب در بین نمایندگان مجلس هم طرفدارانی دارند و حتی یکی از این طرفداران ماجرا را به دیدار رمضانی کارگزاران نظام با رهبرانقلاب کشانده است. با این حال علی نیکزاد، نایب رئیس مجلس در تجمع ۲۱ اسفندماه ۱۴۰۳ در مقابل مجلس شورای اسلامی به معترضین گفته است: «در ماه رمضان قانون حجاب به نوعی دارد اجرا می‌شود؛ سربسته بگویم، گفته‌اند اجرا بشود! این موضوع در مجلس ۲۲۰ امضا دارد و کارهاش دارد انجام می‌شود!» نیکزاد توضیح بیشتری در این زمینه نداده است و هنوز مشخص نیست منظور وی از عبارت «سربسته بگویم گفته‌اند اجرا بشود» چیست؟
بنابراین اجرای قانون حجاب که هنوز رئیس مجلس آن را به دلیل مصوبه شورای عالی امنیت ملی به دولت ابلاغ نکرده است از پرونده‌های اصلی است که حامیان پزشکیان وی را از روزهای نخست ورودش به پاستور وی را تحت فشار قرار داده‌اند تا از اجرای آن سربازند.
دولت پزشکیان در سال ۱۴۰۴ با دو چالش در این زمینه مواجه است:
الف) اگر سیاست فعلی مبنی بر عدم ابلاغ قانون عفاف و حجاب از سوی نهادهای عالی حاکمیتی ادامه داشته باشد پزشکیان با لج‌بازی حامیان این قانون مواجه خواهد شد و ناچار خواهد بود بخشی از انرژی دولتش را صرف قانع کردن آن‌ها کند که با توجه به دشوارهایی که در سال ۱۴۰۴ پیش روی دولت است این مسئله موجب فرسایش تدریجی توان دولت خواهد شد. البته اگر دولت بتواند ذیل ایده وفاق با برخی از چهره‌های سرشناس جبهه پایداری مانند سیدمحمود نبویان که این روزها به صف مخالفان قانون پیوسته، به تفاهم برسد ممکن است اندکی از این هزینه فرسایشی کاسته شود.
ب) اگر آن‌چه علی نیکزاد در جمع معترضین اعلام کرده صرفا گزاره‌ای برای آرام کردن آن‌ها نباشد و تصمیم نهادهای عالی نظام مانند شورای عالی نظام بر این باشد که این قانون اجرا شود، دولت چهاردهم در شرایط بسیار پیچیده‌ای قرار خواهد گرفت زیرا رئیس‌جمهور، کابینه وی و جریان‌های حامی وی وقت و انرژی گزافی را صرف ایستادگی در برابر این قانون کرده‌اند و با اجرای این قانون بخش مهمی از وعده‌های اجتماعی وی به هوادارنش بر باد خواهد رفت.
۴- گره کور رفع تحریم‌ها
یکی دیگر از پرونده مهم و حیاتی برای پزشکیان، موضوع رفع تحریم‌ها است. وی در ایام انتخابات و بعد از آن بارها به اهمیت رفع تحریم‌ها اشاره کرد و مصمم بود تا از طریق مذاکره با آمریکا گره کور این مسئله را باز کند اما با رد شدن موضوع مذاکره با دولت ترامپ از سوی رهبر انقلاب حالا دیگر رئیس‌جمهور می‌بایست از طریق تمرکز بر ظرفیت های داخلی و نیز سیاست‌های همسایگی آثار تحریم‌ها را خنثی کند. علاوه بر این یادداشت فشارحداکثری که دونالد ترامپ آن را امضا کرد، اوضاع را از قبل هم بدتر کرد. هر چند مسعود پزشکیان اعلام کرده که وی موافق مذاکره جهت رفع تحریم‌ها بوده اما همانطور که از ابتدا هم قابل حدس بود، تصمیماتی از این دست بیش از آن‌که در دست دولت‌ها باشد، مسئله‌ای حاکمیتی است.
در شرایطی که ترامپ همزمان با ارسال نامه به تهران، دست از تهدید و هشدار در مورد برخورد نظامی برنمی‌دارد، در ایران تصمیمات به این سو رفته که گفت‌وگویی با دولت ترامپ، در شرایط فعلی صورت نگیرد. البته ایران با اروپایی‌ها چانه‌زنی‌هایی کرده است تا مانع از فعال شدن مکانیسم ماشه شود، اما حتی با وجود چنین گفت‌وگوهایی دست‌کم در کوتاه‌مدت امیدی برای رفع تحریم‌ها وجود ندارد و این مورد هم راهی سال ۱۴۰۴ تا شاید در این سال پرونده تحریم‌ها حل‌وفصل شود.
۵- بحران روز افزون معیشت
وضعیت اقتصادی جامعه ایرانی این روزها نحیف‌تر از همیشه در انتظار تصمیم‌های درست و کارآمد اقتصادی است تا اندک رمقی به آن بازگردد. یکی از وعده‌های اساسی پزشکیان در ایام انتخابات، بهبود شرایط معیشتی مردم در کنار وعده‌های اجتماعی و سیاسی بود. با این حال پس از شش ماه از آغاز به کار دولت چهاردهم سال ۱۴۰۳ در شرایط به روزهای پایانی خود می‌رسد که زندگی ایرانیان همچنان متاثر از جهش سرسام‌آور نرخ ارزهای خارجی و و مسکوکات طلا و سرخپوش شدن بازار بورس است.
تا پیش از برکناری عبدالناصر همتی از وزارت اقتصاد و دارایی، تیم اقتصادی دولت پزشکیان برای غلبه بر چنین مشکلاتی، بهبود وضعیت اقتصادی کشور را مشروط به از سرگیری مجدد مذاکرات برجامی با آمریکا و تصویب کامل قانون FATF می‌دانست اما پیام برکناری همتی تیم اقتصادی دولت، تغییر ریل و پیشگیری از فروپاشی اجتماعی و اقتصادی جامعه ایرانی در پی نزدیک شدن دلار به نرخ ۱۰۰ هزار تومان و عبور قیمت سکه از مرز ۸۰ هزار تومان است.
هر چند دولت چنین وضعیتی را معلول عوامل گوناگونی می‌داند که عمدتا غیراقتصادی هستند اما بسیاری از کارشناسان، بی‌برنامگی اقتصادی دولت فعلی را عامل اصلی رقم خورد چنین شرایطی می‌دانند. شرایطی که در صورت تدوام نه تنها باعث ریزش بدنه اجتماعی دولت می‌شود بلکه احتمال سؤال و استیضاح برخی اعضای کابینه را در ماه‌های اولیه سال ۱۴۰۴ تقویت می‌کند.
در میان پنج وعده اساسی مسعود پزشکیان در انتخابات سال ۱۴۰۳؛ وضعیت یکی از آن‌ها تقریبا روشن است. تحریم‌ها بر سر جای خود باقی می‌مانند و حتی سایه فعال شدن مکانیسم ماشه بالای سر ایران قرار دارد. اما برای تحقق پنج وعده دیگر، دولت پزشکیان باید وفاق با مردم و حاکمیت را از شعار به عمل تبدیل کند.
برخی تحلیل‌گران معتقدند او تاکنون تنها در زمینه قانون حجاب مواضع روشن و محکمی اتخاذ کرده اما در موضوعاتی مانند فیلترینگ، توان چندانی برای اجرای وعده‌هایش نداشته است و بر این اساس موجی از ناامیدی میان طرفداران اصلاحات و رای‌دهندگان به وی ایجاد شده است. با این‌حال به‌نظر می‌رسد زمان بیشتری برای قضاوت نهایی عملکرد دولت چهاردهم در این پنج عرصه، لازم است.
فاطمه نورنژاد- ایسکا نیوز