استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران با اشاره به اینکه روند خالص‌سازی فضای کنشگری سیاسی را بیش از پیش محدود کرد و بست، گفت: تغییر نسبی حتی اندک در بافت افرادی که در هیئت دولت حضور یافته‌اند، زمانی برای مردم معنی‌دار است که در تغییر سیاست‌ها به سود مردم بازتاب پیدا کند؛ مانند توقف تحمیل خودروهای بی کیفیت به مردم یا ادامه تصدی سمت‌های بالای دولتی توسط افرادی که بی کفایتی آنان پیش از این بر مردم اثبات شده است. البته دکتر پزشکیان کاری بسیار دشوار را بر عهده گرفته‌اند که آرزوی ملت موفقیت اوست.
مشروح گفت‌وگوی خبرنگار جماران با الهه کولایی را در ادامه می‌خوانید:
به نظر شما در شرایط فعلی کشور راهکار ترمیم سرمایه اجتماعی چیست؟
این انتظار وجود داشت که پس از پیروزی انقلاب اسلامی، همه مردم ایران در منابع عمومی و منافع کشور در سطوح مختلف، سهیم شوند. یکی از مهم‌ترین ابعاد این تحول بزرگ عدالت‌گرایی و از میان رفتن شکاف میان ملت و دولت بود. ولی مانند بسیاری از انقلاب‌های جهان، به زودی تمرکز قدرت و ثروت با اشکال و شیوه‌های جدیدی شکل گرفت. تحولات دو دهه گذشته بر روابط دولت و ملت تأثیری منفی داشت. آثار فشارهای خارجی و کم‌توجهی دولت‌ها به نیازهای اساسی مردم، آسیب‌های زیادی به اعتماد اجتماعی و سرمایه عمومی کشور وارد ساخت. بی‌تدبیری‌های مکرر دولت‌ها در ارائه پاسخ‌های مناسب به تقاضاهای شهروندان و بی‌توجهی به دگرگونی‌های عمیق و گسترده اجتماعی، آسیب‌های وارد شده به سرمایه اجتماعی را شدت بخشید.
جنبش اجتماعی سال 1401 نمود نارضایتی‌های گوناگون جامعه از سیاست‌ها و برنامه‌های دولت در پاسخ به نیازهای مردم بود. پافشاری بر سیاست شکست خورده اجبار حجاب و ناکارآمدی شدید در مدیریت منابع کشور، که روند فرار مغزها را با مهاجرت‌های گسترده گروه‌های مختلف اجتماعی پیوند زد، ادامه مشکلات در تنظیم رابطه با کشورهای دور و نزدیک جهان، ناتوانی دولت را در برآوردن نیازهای جامعه بیش از پیش آشکار ساخت. روند خالص‌سازی نیز فضای کنشگری سیاسی را بیش از پیش محدود کرد و بست.
در شرایطی که افول همه جانبه ملک و ملت، برای شهروندان ایرانی چشم‌اندازهای پیش رو را تیره ساخته بود، رخداد سقوط هلی کوپتر رئیسی، شرایط جدیدی را در کشور ایجاد کرد که با مدیریت نظام سیاس،ی مرحله جدیدی را شکل داد. انتخابات ریاست جمهوری در شرایطی برگزار شد که حدود نیمی از مردم کشور، بی‌اعتماد به نتایج و پیامدهای آن و ناباور به امکان دگرگونی در جهت خواسته‌های خود، از مشارکت در رأی‌گیری خودداری کردند. این رفتار خود نشانه زوال سرمایه اجتماعی و اعتماد مردم به حکومت بوده است.
تغییر پارادایمی که رئیس‌جمهور از نوسازی به بازسازی نیروهای دولت داشته چقدر در این مسئله مؤثر است؟
نمی‌توان از تغییر پارادایم سخن گفت، تا زمانی که رابطه کشور با جهان تحول نیافته و توازن و تعادل در روابط خارجی کشور، جای شرق‌گرایی را نگرفته است. همان گونه که اشاره کردم، به دلیل تحولات سال‌های اخیر، مانند تشدید تحریم‌ها، روابطی در اقتصاد ایران به وجود آمده که برای گروه کوچکی منافع بی همتا داشته و اکثریت مردم کشور را از منافع و منابع عمومی محروم کرده است. بنابراین از داخل و خارج، فشارهای سنگینی بر گرده مردم وارد شده که بسیار طاقت‌فرسا است و آثار مستقیم آن بر نابودی سرمایه اجتماعی منتقل شده است.
پزشکیان کاری بسیار دشوار را بر عهده گرفته که آرزوی یک ملت موفقیت اوست
تغییر نسبی حتی اندک در بافت افرادی که در هیئت دولت حضور یافته‌اند، زمانی برای مردم معنی‌دار است که در تغییر سیاست‌ها به سود مردم بازتاب پیدا کند؛ مانند توقف تحمیل خودروهای بی کیفیت به مردم یا ادامه تصدی سمت‌های بالای دولتی توسط افرادی که بی کفایتی آنان پیش از این بر مردم اثبات شده است. البته دکتر پزشکیان کاری بسیار دشوار را بر عهده گرفته‌اند که آرزوی ملت موفقیت اوست.
اقدامهایی مانند انتخاب معاون رئیس‌جمهور از اهل سنت و انتخاب سخنگوی دولت زن، چقدر می‌تواند به ترمیم سرمایه اجتماعی کمک کند؟
حضور شماری از زنان در دولت یا انتخاب افرادی از اهل سنت، در حد خود در بازسازی سرمایه اجتماعی مؤثر است، ولی از آن مهم‌تر تأثیر این حضور بر کارکرد دولت در پاسخ به انتظارهایی است که مردم از دولت دارند. افزایش معنی‌دار این افراد در سطوح مختلف ضروری است تا آثار خود را مشخص سازد. نباید حضور مدیران جدید فقط به یک تابلو تبدیل شود، بلکه رئیس‌جمهور و معاون اول، باید باور به «چرخش نخبگان» و استفاده از کارشناسان با تجربه و کارآمد را در سطح ملی به نمایش بگذارند.
پزشکیان به مردم نشان دهد که اراده و توان برخورد با فساد و رانت را دارد
برای بازسازی سرمایه اجتماعی باید بتواند مناسبات قدرت را در اقتصاد کشور اصلاح کند
باید تحولات جدی در روابط با جهان شکل بگیرد
دولت باید نیازهای مردم را، که امروز ابتدایی‌ترین آنها، دچار دشواری‌های اساسی است، پاسخ دهد. این موضوع در گرو اصلاح اساسی در سیاست داخلی و خارجی است. دکتر پزشکیان فرصت محدودی در این زمینه دارد. او باید به مردم نشان دهد که اراده و توان برخورد با فساد و رانت خواری را دارد. برای بازسازی سرمایه اجتماعی، او باید بتواند مناسبات قدرت را در اقتصاد کشور اصلاح کند و این کار بدون پایان دادن به تحریم های ظالمانه علیه مردم ایران ممکن نیست. پس باید تحولات جدی در روابط با جهان شکل بگیرد.
همه دولت‌های جهان می‌کوشند از ظرفیت نهادهای مدنی برای ارتقاء عملکرد خود بهره بگیرند
نهادهای مدنی چه نقشی می‌توانند در این مسئله ایفا کنند؟
تقویت نهادهای مدنی، ایجاد شرایط مناسب برای فعالیت‌های آنها، آموزش، ظرفیت‌سازی و پشتیبانی همه جانبه آنها برای دولت آثار و پیامدهای مثبتی را در بر دارد. همه دولت‌های جهان می‌کوشند از ظرفیت نهادهای مدنی برای ارتقاء و بهبود عملکرد خود بهره بگیرند. آنها بازوان قدرتمندی در کمک به دولت، برای انجام وظایفشان هستند که نباید مورد غفلت قرار گیرند.
سیاست خارجی با اعتماد و سرمایه اجتماعی ارتباط مستقیم دارد
هیچ دولتی نتوانسته در شرایط رویارویی با جهان، وظایف خود را در برابر مردم، به خوبی به انجام برساند
آقای پزشکیان در مراسم معارفه وزیر خارجه تأکید کرد که «ترمیم سرمای اجتماعی تضعیف شده، قدرت ما در مقابله با تحریم‌ها و تهدیدهای خارجی را افزایش خواهد داد». نظر شما در مورد تأثیرهای ترمیم سرمایه اجتماعی چیست؟
همان گونه که دکتر پزشکیان اشاره کرده‌اند، کارکرد سیاست خارجی با اعتماد و سرمایه اجتماعی ارتباط مستقیم دارد. ولی دولت برای بازسازی سرمایه اجتماعی، هم در داخل و هم در خارج، نیازمند دگرگونی‌هایی است که شرایط لازم را برای انجام وظایف آن فراهم کند. هیچ دولتی نتوانسته در شرایط رویارویی با جهان، وظایف خود را در برابر مردم، به خوبی به انجام برساند. دولت پزشکیان نیز مانند همه دولت‌های دیگر، با بهبود روابط با همه کشورهای مختلف جهان، به ویژه با توجه به ژئوپلیتیک انحصاری ایران، می‌تواند نیازهای مردم را پاسخ بگوید. در این زمینه برای رفع بحران آب و برق، نیاز به سرمایه خارجی غیر قابل چشم پوشی است. ایرانیان بسیاری در خارج کشور مشتاق خدمت در ایران هستند ولی ابتدا باید در سیاست منطقه‌ای و بین‌المللی کشور دگرگونی های جدی شکل گیرد.
تأمین رضایت مردم و بازسازی سرمایه اجتماعی بر امنیت و ثبات ایران می‌افزاید
بی‌تردید تأمین رضایت مردم ایران و بازسازی سرمایه اجتماعی در کشور، بر امنیت و ثبات ایران می‌افزاید که خود بر بهبود روابط خارجی تأثیرگذار است. دولت باید قواعد حاکم بر روابط کشورها در سطح منطقه و جهان را اساس سیاست خود قرار دهد. به ویژه که دکتر پزشکیان از اتکا به متخصصان و دانشمندان سخن گفته است.
بازسازی سرمایه اجتماعی در گرو پاسخ به نیازهای اساسی مردم ایران است
بازسازی سرمایه اجتماعی در گرو پاسخ به نیازهای اساسی مردم ایران است که خود به دلیل تحریم‌ها و برخی رفتارهای نادرست در سیاست خارجی، دچار مشکل شده است. دکتر پزشکیان به درستی به این ارتباط دو سویه و رابطه سیاست داخلی و سیاست خارجی، توجه ویژه نشان داده است. در عرصه سیاست خارجی هم مانند عرصه سیاست داخلی، باید برای پر کردن شکاف میان حوزه عمل و نظر کوشید. در میان سیاست داخلی و خارجی ارتباطی مستقیم و مؤثر وجود دارد که قابل چشم پوشی نیست. ما نمی‌توانیم به تجربه‌های موفق و ناموفق دیگران بی توجه باشیم. خوشبختانه هم رئیس‌جمهور و هم معاون اول ایشان به این ضرورت‌ها توجه دارند. مسئله اساسی شدت فشارهای موجود بر مردم ایران است که باید فوریت کاهش و رفع این فشارها، با استفاده از همه امکانات و ظرفیت‌های داخلی و خارجی مورد تأکید قرار گیرد.
آقای پزشکیان در جلسه معارفه وزیر علوم گفت « بنده اعلام کردم در خصوص همه اساتیدی که به هر طریقی دانشگاه‌ها با آنان لغو قرارداد یا اخراج کردند بازنگری کنید». این اقدام چه تأثیری در افزایش سرمایه اجتماعی دارد؟
دستور دکتر پزشکیان در مورد بازگشت دانشجویان اخراجی و رسیدگی به پرونده های استادان اخراجی در سه سال گذشته، یکی از مهم‌ترین اقدام‌ها در بازسازی سرمایه اجتماعی است که باید با رسیدگی فوری، امکان بازگشت آنان به دانشگاه‌ها فراهم شود. دانشگاه عرصه نقد و بررسی های کارشناسی علمی است.
آزادی اندیشه دانشگاهیان، فرصتی است که دولت باید از آن به درستی بهره بگیرد و با استفاده از ظرفیت های علمی و کارشناسی در دانشگاه های کشور، زمینه انجام وظایفی که در کاهش و برطرف کردن مشکلات مردم بر عهده گرفته، فراهم سازد. در دهه های اخیر، انزوای دانشگاه‌ها و استفاده نکردن مناسب از دانش آموختگان دانشگاهی، آسیب های بسیاری به کشور وارد کرده است که در ایجاد و گسترش بحران های کنونی خود را آشکار ساخته است.