صنعت نفت ایران پس از پشت سر نهادن فراز و نشیب‌های فراوان در طول یک دهه گذشته و رویارویی با شرایط سخت و پیچیده تحریمی، همچنان استوار بوده و توسعه خود را تداوم بخشیده است. در این میان بومی‌سازی و دستیابی به دانش فنی فناوری‌های نوین، همواره از دغدغه‌های اصلی صنعت نفت ایران بوده است؛ موضوعی که در چند سال اخیر با جهت‌گیری مدیران وزارت نفت به تأمین نیازهای کشور با استفاده حداکثری از توانمندی‌های داخل، قوت بیشتری به خود گرفته است و در این میان نباید از اهمیت و مزیت‌های تجاری‌سازی و کسب درآمد از طریق آن غافل شد.
وحیدرضا زیدی‌فرد، معاون وزیر نفت در امور مهندسی، پژوهش و فناوری در این زمینه با اشاره به اینکه وزارت نفت در سال ۱۴۰۲ برای دومین سال پیاپی به‌عنوان رتبه نخست در تولید بار اول و استفاده از ظرفیت شرکت‌های دانشبنیان شناخته شد، می‌گوید: تاکنون ۶۲ طرح به ارزش ۹۲ میلیون دلار با ۵۱ شرکت دانشبنیان به مرحله امضای قرارداد رسیده است، همچنین با اجرای قراردادهای یادشده هزینه تأمین کالا به ۳۰ تا ۶۰ درصد نمونه خارجی کاهش می‌یابد که با به سرانجام رسیدن طرح‌های مصوب، سالانه بیش از ۳۵۰ میلیون دلار صرفه‌جویی ارزی ناشی از وارد نکردن اقلام موردنیاز برای کشور حاصل می‌شود. ساخت ۱۴ تجهیز بار اول تکمیل شده است، توربواکسپندر، مبدل کلدباکس و کمپرسور سانتریفیوژ نمونه‌هایی از کالاهای ساخت بار اول است که داخل پالایشگاه گازی و دیگر بخش‌های صنعت نفت در حال استفاده هستند. معاون وزیر نفت در امور مهندسی، پژوهش و فناوری اجرای طرح احیای چاه‌های بسته و کم بازده نفتی، ساخت بار اول تجهیزات راهبردی، جمع‌آوری گازهای مشعل، توسعه زنجیره ارزش گوگرد و ارتقای کیفی فرآورده‌های نفتی را از جمله اقدام‌های بسیار مؤثر شرکت‌های دانشبنیان دانست.
خودکفایی 100 درصدی در حوزه کاتالیست تا پایان دولت سیزدهم
زیدی‌فرد با بیان اینکه همه کاتالیست‌های مورد نیاز صنعت نفت ۹۹ کاتالیست است، اظهار کرد: در سال ۱۳۸۰ تنها سه نوع از کاتالیست‌ها بومی‌سازی شده بود که سال ۱۳۹۰ به ۱۳ کاتالیست رسید و هم‌اکنون ۹۵ کاتالیست به ارزش مصرف سالانه هزار و ۱۱۳ میلیون دلار بومی‌سازی شده است.
وی اظهار کرد: در زمینه کاتالیست تقریباً به مرز خودکفایی رسیده‌ایم که این موضوع در پایان دولت سیزدهم به‌صورت ۱۰۰ درصد می‌شود.
صادرات خدمات فنی و مهندسی و حضور دانش‌بنیان‌های صنعت نفت در عرصه بین‌المللی
معاون وزیر نفت در امور مهندسی، پژوهش و فناوری با اشاره به اینکه درباره بحث صدور خدمات فنی مهندسی افزون بر بازارسازی برای شرکت‌های داخلی به‌دنبال تسهیل‌گری صادرات برای شرکت‌های دانشبنیان بوده‌ایم، یادآور شد: افزون بر تشکیل کارگروه خدمات فنی مهندسی که متشکل از معاونت مهندسی، پژوهش و فناوری، معاونت امور بین‌الملل و بازرگانی و شرکت‌های تابع است، اقدام‌های دیگری مانند تعمیرات اساسی و نوسازی پالایشگاه دیگر کشورها از سوی شرکت‌های تابع وزارت نفت انجام و سعی شد از ظرفیت سازندگان داخل و شرکت‌های دانشبنیان حداکثر استفاده شود که برای مثال در بازسازی پالایشگاه ال‌پالیتو کشور ونزوئلا ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار قلم کالا از سوی سازندگان داخلی تأمین شد و از این طریق بازار بسیار مناسبی برای سازندگان و شرکت‌های دانشبنیان داخلی به‌وجود آمد.
زیدی‌فرد گفت: صدور خدمات فنی و مهندسی انجام شده بر اساس حمایت‌های وزارت نفت در چرخه توسعه فناوری و معرفی این توانمندی‌ها به بازارهای بین‌المللی بوده است.وی افزود: استفاده از تجهیزات داخلی، اعتماد به توان داخلی، ممنوعیت واردات 200 قلم کالا، اثبات فناوری در صنایع داخلی، حمایت از استفاده از دانش فنی بومی شده در پالایشگاه‌های نفت و گاز، بازارسازی برای شرکت‌های توانمند و دانش بنیان و.... به‌عنوان پشتوانه اعتمادی صدور خدمات فنی-مهندسی در سطج بین‌المللی و رقابت با شرکت‌های معتبراست.
بزرگترین صندوق پژوهش و فناوری غیر دولتی کشور در صنعت نفت
معاون وزیر نفت در امور مهندسی، پژوهش و فناوری بیان کرد: صندوق پژوهش و فناوری صنعت نفت در آذرماه 1401 سرمایه ثبتی خود را به مبلغ 2 هزار و 60 میلیارد ریال و در خردادماه امسال نیز سرمایه ثبتی خود را به مبلغ 5 هزار میلیارد ریال افزایش داده و بزرگترین صندوق پژوهش و فناوری غیردولتی کشور به شمار می‌آید.
ترهین مطالبات قراردادی
زیدی‌فرد اظهار کرد: با توجه به تصویب آیین‌نامه اجرایی ماده (8) قانون حداکثر استفاده از توان تولیدی و خدماتی کشور و حمایت از کالای ایرانی و با هدف حمایت از تولید محصولات دانشبنیان، توسعه و حمایت از شرکت‌های تولیدکننده محصولات و کالاهای ساخت داخل و تسهیل ارائه خدمات مالی و تضامین موردنیاز شرکت‌های فعال در حوزه صنعت نفت «دستورعمل اجرایی ترهین مطالبات قراردادی» در یکم بهمن‌ماه 1401 از سوی وزیر نفت ابلاغ شده است.
وی با اشاره به اینکه تاکنون بیش از 300 میلیارد تومان انواع خدمات مالی و اعتباری از این طریق به شرکت‌های دانشبنیان ارائه شده است، افزود: فرایند ترهین مطالبات قراردادی با ارسال کتبی اطلاعیه تصمیم به ترهین قرارداد از سوی نهاد مالی به کارفرما آغاز می‌شود و در ادامه کارفرما با تأیید اصالت قرارداد و اعلام رضایت به اشتراک‌گذاری اطلاعات مالی این قرارداد به نهاد مالی، قرارداد ترهین با تأمین کننده امضا و کارفرما برای هر پرداخت قراردادی به شرکت متقاضی مجوز لازم را از نهاد مالی اخذ می‌کند.
ضمانت مسئولیت کالا در صنعت نفت
معاون وزیر نفت در امور پژوهشی، فناوری و مهندسی گفت: با توجه به اهمیت سازوکار بیمهای و صدور ضمانت‌نامه محصولات و خدمات شرکت‌های دانشبنیان در صنعت نفت و به منظور اجرای ماده 17 آیین‌نامه تولید، دانشبنیان و اشتغال‌زایی در صنعت‌نفت و در راستای حمایت از تولید مواد و تجهیزات راهبردی حوزه‌های نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی «دستورعمل اجرایی صدور ضمانت و بیمه مسئولیت کالای صنعت نفت» در 27 اردیبهشت‌ماه امسال از سوی وزیر نفت ابلاغ شد.
زیدی‌فرد ادامه داد: دستورعمل اجرایی صدور ضمانت و بیمه مسئولیت کالای صنعت نفت به‌منظور توسعه فناوری و تولید محصولات بار اول در صنعت نفت كشور، اهمیت حفاظت از دارایی‌ها و تجهیزات موجود در مناطق مختلف عملیاتی این صنعت راهبردی و کاهش خطر (ریسک) تجاری‌سازی محصولات دانشبنیان از طریق پوشش ریسک‌های احتمالی در استفاده از تجهیزات و جبران خسارت‌های احتمالی ابلاغ شده است.
وی افزود: با ابتکار صندوق نفت در استفاده حداکثری از منابع کمک‌های فنی- اعتباری پیش‌بینی شده در قانون بودجه و به‌منظور تأمین بخشی از منابع موردنیاز پیاده‌سازی این بیمه نوین در صنعت نفت در اواخر پارسال مبلغ هزار و 260 میلیارد ریال از این محل جذب شده است و اقدام‌های لازم برای جذب منابع کمک سایر دستگاه‌های متولی از جمله معاونت علمی و فناوری و اقتصاد دانشبنیان ریاست‌جمهوری در حال پیگیری است.
معاون وزیر نفت در امور پژوهشی، فناوری و مهندسی تصریح کرد: طراحی مدل کسب و کار و تسهیم ریسک، انتخاب سبدهای موضوع فعالیت، انتخاب شرکت‌های دانشبنیان فاز نخست؛ طراحی سامانه جامع اطلاعاتی محصولات وزارت نفت؛ تدوین و تصویب آیین‌نامه بیمه مسئولیت کالا وزارت نفت در بیمه مرکزی؛ امضای قرارداد با بیمه‌های اتکایی برای اتکایی کردن تضامین صادره؛ رونمایی از تصویر ضمانت‌نامه صادر شده و اجرای پایلوت برنامه به مدت 6 ماه برای کالاهای هدف با ریسک کم را از سایر اقدام‌های انجام شده در این حوزه از سوی صندوق صندوق پژوهش و فناوری صنعت نفت است.
اعتبار اسنادی ریالی دانشبنیان
زیدی‌فرد گفت: باتوجه به اهمیت تسویه به‌موقع مطالبات قطعی پیمانكاران طرف قرارداد با شركت‌ها و سازمان‌های تابع وزارت نفت در كاهش هزینه‌های سربار به پروژه‌ها ناشی از اعمال ضرایب تأخیر پرداخت در محاسبه هزینه‌ها و ضرورت این موضوع درباره شركت‌های دانشبنیان و فناور كه عمدتاً از توان مالی محدودی برخوردار بوده و همواره با دغدغه دریافت مطالبات خود در موعد مقرر روبه‌رو هستند، دستورعمل «اجرایی اعتبار اسنادی ریالی دانشبنیان وزارت نفت» در یکم شهریورماه امسال از سوی وزیر نفت ابلاغ شده است.
وی افزود: هدف این دستورعمل گسترش زیست‌بوم دانشبنیان در صنعت نفت و توسعه كسب‌وكارهای فناورپایه، كاهش هزینه‌های تحمیلی به پروژه‌ها و تسهیل شرایط برای تولید محصولات دانشبنیان و بار اول در صنعت نفت است.
معاون وزیر نفت در امور پژوهشی، فناوری و مهندسی با اشاره به اینکه تاکنون قراردادهایی به ارزش 5 هزار میلیارد تومان با شرکت ملی نفت ایران به ذی‌نفعی شرکت‌های دانشبنیان طرف قرارداد با این مجموعه به امضا رسیده است، گفت: امضای قرارداد تجمیعی اعتبار اسنادی ریالی با نهاد مالی، ارائه درخواست به شرکت تابع برای استفاده از اعتبار اسنادی ریالی، تدوین شرایط خصوصی اعتبار اسنادی و ضمانت تعهد پرداخت موضوع آن و اخذ مجوز استفاده از منابع برای گشایش، فرایند اجرای اعتبار اسنادی ریالی دانشبنیان است.
کلید خوردن نخستین طرح مینی ال‌ان‌جی کشور در دولت سیزدهم
زیدی‌فرد با اشاره به اینکه برنامه توسعه واحدهای گاز طبیعی مایع‌شده (LNG) در ایران قدمت ۲۰ ساله دارد، اظهار کرد: در اوایل دهه ۸۰ و حین توسعه فازهای پارس‌جنوبی، چند فاز از این منطقه برای ال‌ان‌جی در نظر گرفته شد.
وی با بیان اینکه ال‌ان‌جی یک محصول پرکاربرد و حیاتی در تجارت انرژی دنیاست، افزود: در همان زمان برای ورود ایران به عرصه تجارت ال‌ان‌جی در دنیا، چهار طرح بزرگ ال‌ان‌جی تعریف شد.
معاون وزیر نفت در امور پژوهشی، فناوری و مهندسی اظهار کرد: با همه چالش‌ها و فرازونشیب‌ها، وزارت نفت از طریق صندوق بازنشستگی نفت، تاکنون موفق شده یکی از این چهار طرح ال‌ان‌جی تحت عنوان ایران ال‌ان‌جی را با ساخت نیروگاه و مخازن ذخیره‌سازی تا حد قابل قبولی پیش ببرد.
زیدی‌فرد بیان کرد: با حمایت وزارت نفت و مرکز همکاری‌های تحول و پیشرفت ریاست جمهوری، طرح تولید و ذخیره‌سازی گاز طبیعی مایع شده (MiniLNG) در دستور کار شرکت آهن و فولاد ارفع قرار گرفت و مراحل اولیه نخستین طرح مینی ال‌ان‌جی در کشور شامل گرفتن مجوز خوراک، تأییدیه گزارش فنی و اقتصادی، تأییدیه توانمندی‌های مالی، انتخاب شرکت مدیریت پروژه، مذاکره با شرکت‌های صاحب لایسنس و غربالگری آنها، انتشار اسناد مناقصه EPC و دریافت پیشنهادها... انجام شده است. وی با اشاره به اینکه حمایت از علم و توسعه فناوری در کشور به‌ویژه در صنعت نفت خواسته مستمر و دغدغه مقام معظم رهبری، ریاست جمهوری و وزیر نفت است، اظهار کرد: توسعه دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی و به تبع آن شرکت‌های دانش بنیان فرصت بسیار مناسبی برای رشد تولید در بستر اقتصاد دانشبنیان است؛ حمایت از گسترش پژوهش، توسعه فناوری و رشد شرکت‌های دانشبنیان رویکرد اولویت‌دار وزارت نفت است که تاکنون هم در این زمینه پیشتاز بوده و با قوت بیشتری هم ادامه می‌یابد. معاون وزیر نفت در امور پژوهش، فناوری و مهندسی تصریح کرد: مهم‌ترین اقدام‌های وزارت نفت را شناسایی دقیق نیازهای فناورانه، اولویت‌بندی و ارائه به ارکان مختلف شبکه دانش‌بنیانی کشور؛ استفاده از ظرفیت قانون ساخت بار اول با مشارکت معاونت علمی و وزارت صمت برای تسریع و تسهیل فرایند امضای قراردادها با شرکت‌های فناور و دانشبنیان؛ شناسایی مشکل شرکت‌های دانشبنیان در قراردادهای ساخت بار اول که شامل تأمین سرمایه، ارائه ضمانت‌نامه‌های بانکی، گواهی‌نامه کیفیت محصول و پذیرش ریسک می‌شود و به منظور رفع این مشکل‌ها راه‌کارهای مختلفی از جمله تشکیل صندوق نفت برای کمک به تأمین مالی و ارائه ضمانت‌نامه انجام شده است که با رونمایی از دو طرح بیمه مسئولیت کالا و اعتبار LC ریالی مسیر شرکت‌های دانشبنیان برای توسعه فناوری هموارتر می‌شود، دانست.
زیدی‌فرد استفاده از سرریز فناوری دیگر بخش‌های کشور از جمله فناوری‌های دفاعی، صنایع مرتبط و ... برای کاهش زمان و هزینه توسعه و نفوذ فناوری را یکی از اولویت‌های وزارت نفت برشمرد و افزود: بسترسازی و تسهیل انتقال فناوری‌های جدید در صنعت نفت و تلاش برای توسعه آن از طریق شبکه علمی و دانش‌بنیانی کشور با قوت ادامه می‌یابد و ایجاد بستر برای رشد خلاقیت‌ها و نوآوری‌های عملیاتی کارکنان صنعت نفت و استفاده از توان آنها در ایجاد ارزش افزوده بیشتر برای کشور می‌تواند کمک زیادی به فعالیت‌های دانشبنیان صنعت نفت کند.