ظرفیت سازی برای شرکت‌های دانش بنیان با هدف ورود هرچه بیشتر این شرکت‌ها با بومی سازی اقلام و تجهیزات مورد نیاز این صنعت برای اجرای طرح‌ها، نکته مهمی است که صنعت نفت از سال‌ها قبل به آن ورود داشته اما درچند سال گذشته، این نگاه ویژه‌تر و جدی‌تر شده است. در این میان، شرکت‌های دانش بنیان نیز به دنبال بازاری با ثبات و پایدار برای ارائه سرمایه‌ها محصولات فکری خود هستند و یکی از دغدغه‌های اصلی آنها وجود بازاری پایدار و ایجاد تقاضا از سوی وزارت نفت بود که خوشبختانه در این زمینه از سوی چهار شرکت اصلی زیر مجموعه وزارت نفت، این نیازها احصا و تجمیع تقاضا انجام شده است.
ایجاد چنین فضایی هم برای صنعت نفت و هم برای شرکت‌های دانش بنیان، یک امتیاز و موقعیت راهبردی به شمار می‌آید. امتیازی که یک هدف مشترک را در پی دارد و آن تعامل دو سویه‌ای است که نتیجه برد - برد را برای هر دو رقم می‌زند.
در ابتدای دولت سیزدهم ۱۵۰ شرکت دانش‌بنیان فعال وجود داشت و سال ۱۴۰۱ تعداد آنها به ۵۵۰ شرکت رسید، هم‌اکنون تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان در صنعت نفت به ۶۶۳ رسیده است و به‌دنبال اتخاذ و پیگیری سیاست‌های حمایتی وزارت نفت از سازندگان داخلی، تعداد شرکت‌های سازنده داخلی و دانش‌بنیان در فهرست بلند منابع واحد دستگاه مرکزی وزارت نفت از هزار و ۵۰۰ شرکت در ابتدای آغاز دولت سیزدهم به ۲ هزار و ۵۰۰ شرکت رسیده و برای نخستین بار در فهرست بلند صنعت نفت، تعداد سازندگان ایرانی نسبت به تأمین‌کنندگان پیشی گرفته است.
رونمایی از ۵۴۰ قلم کالا برای شرکت‌های دانش‌بنیان
وزیر نفت اردیبهشت‌ماه سال ۱۴۰۲ از ۵۴۰ قلم کالا برای شرکت‌های دانش‌بنیان رونمایی کرد که بخشی از این تجهیزات و کالاها وارد مرحله ساخت بار اول و امضای قرارداد شده‌اند.
از دیگر دغدغه‌های شرکت‌های دانش‌بنیان، موضوع خرید تجهیزات و کالاهای خارجی مشابه داخل است، وزیر نفت در این باره ممنوعیت خرید خارجی بیش از ۲۵۰ قلم کالا و تجهیزات را افزون بر فهرست وزارت صمت به شرکت‌های تابع وزارت نفت ابلاغ کرده است.
امضای موافقت‌نامه‌هایی به ارزش ۲.۵ میلیارد دلار
وزارت نفت به‌منظور بومی‌سازی و ساخت تجهیزات گلوگاهی مورد نیاز صنعت نفت و استفاده حداکثری از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان موافقت‌نامه‌هایی به ارزش ۲.۵ میلیارد دلار با معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری امضا کرده است که از جمله این تجهیزات می‌توان به بومی‌سازی سامانه‌های هوشمند اندازه‌گیری گاز طبیعی، ساخت لوله‌های CRA، تجهیزات حفاری جهت‌دار، پمپ‌های کرایوژنیک و توسعه دانش فنی طراحی و ساخت واحد جداساز هوا اشاره کرد.
طبق تازه‌ترین آمار، تاکنون ۶۶۰ قرارداد به ارزش ۵۱۰ هزار میلیون دلار و ۸۵۰۰ میلیارد تومان با شرکت‌های دانش‌بنیان از سوی چهار شرکت اصلی وزارت نفت امضا شده است.
بهبود جریان مالی دانش‌بنیان‌های حوزه صنعت نفت
وزارت نفت همسو با اجرای مفاد تبصره ۱۸ قانون بودجه سالانه نسبت به ارائه تسهیلات در رسته‌های اولویت‌دار صنعت نفت از جمله بهینه‌سازی مصرف انرژی، تحول دیجیتال در صنعت نفت، افزایش ضریب بازیافت از طریق احیای چاه‌های غیرفعال، جمع‌آوری گازهای همراه و مشعل، ساخت بار اول محصولات راهبردی صنعت نفت و تکمیل زنجیره ارزش صنایع پایین‌دستی اقدام کرد که در این حوزه ضمن اعلام فراخوان و ثبت‌نام متقاضیان و برگزاری نشست‌های متعدد کارگروه توسعه اشتغال وزارت نفت، درمجموع ۸ هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان تسهیلات به شرکت‌ها تخصیص یافته است.
همچنین یکی از اقدام‌های انجام‌شده از سوی صندوق پژوهش و فناوری صنعت نفت رفع دغدغه وصول دیرهنگام مطالبات شرکت‌های دانش‌بنیان با اجرای سازوکار اعتبار اسنادی داخلی (LC) است که در پروژه‌های مربوط به شرکت‌های دانش‌بنیان و با اولویت قراردادهای تولید بار اول در حال اجراست. درخصوص تسهیل تأمین وثایق و تضامین تسهیلات شرکت‌های دانش بنیان نیز اقدام‌هایی انجام شده که به گفته مهدی عباسی، دستیار و مشاور معاونت مهندسی، پژوهش و فناوری وزارت نفت اعطای بیش از ۲ هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان ضمانت‌نامه قراردادی برای بیش از ۲۰۰ شرکت متقاضی و بیش از ۷۰۰ میلیارد تومان حد تضمین تسهیلات و صدور ضمانت‌نامه تعهد پرداخت، از جمله این تسهیلات است.
رتبه نخست در تولید بار اول اقلام راهبردی و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان
وزارت نفت در سال ۱۴۰۲ برای دومین سال پیاپی به‌عنوان رتبه نخست در تولید بار اول و استفاده از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان شناخته شد. تاکنون ۶۲ طرح به ارزش ۹۲ میلیون دلار با ۵۱ شرکت دانش‌بنیان به مرحله امضای قرارداد رسیده است، همچنین با اجرای قراردادهای یادشده هزینه تأمین کالا به ۳۰ تا ۶۰ درصد نمونه خارجی کاهش می‌یابد که با به سرانجام رسیدن طرح‌های مصوب، سالانه بیش از ۳۵۰ میلیون دلار صرفه‌جویی ارزی ناشی از وارد نکردن اقلام موردنیاز برای کشور حاصل خواهد شد.
ساخت ۱۴ تجهیز بار اول تکمیل شده و توربواکسپندر، مبدل کلدباکس و کمپرسور سانتریفیوژ نمونه‌هایی از این کالاهای ساخت بار اول هستند که هم اکنون در پالایشگاه‌های گاز و دیگر بخش‌های صنعت نفت استفاده می‌شوند.
اجرای طرح احیای چاه‌های بسته و کم بازده نفتی، ساخت بار اول تجهیزات راهبردی، جمع‌آوری گازهای مشعل، توسعه زنجیره ارزش گوگرد و ارتقای کیفی فرآورده‌های نفتی نیز از دیگر اقدام‌های بسیار مؤثر شرکت‌های دانش‌بنیان است.
ساخت کاتالیست های مورد نیاز صنعت نفت
در حوزه ساخت کاتالیست های مورد نیاز در صنعت نفت، شرکت‌های دانش بنیان گام‌های بسیار چشمگیری برداشته‌اند. بر اساس اعلام کارشناسان، شمار کاتالیست های مورد نیاز در صنعت نفت 99 مورد است. در سال ۱۳۸۰ تنها سه نوع از کاتالیست‌ها بومی‌سازی شده بود که سال ۱۳۹۰ به ۱۳ کاتالیست رسید و هم‌اکنون ۹۵ کاتالیست به ارزش مصرف سالانه هزار و ۱۱۳ میلیون دلار بومی‌سازی شده است.
حضور دانش‌بنیان‌های صنعت نفت در عرصه بین‌المللی
وزارت نفت در موضوع بحث صدور خدمات فنی - مهندسی افزون بر بازارسازی برای شرکت‌های داخلی به‌دنبال تسهیل‌گری صادرات برای شرکت‌های دانش‌بنیان بوده است. افزون بر تشکیل کارگروه خدمات فنی مهندسی که متشکل از معاونت مهندسی، پژوهش و فناوری، معاونت امور بین‌الملل و بازرگانی و شرکت‌های تابع است، اقدام‌های دیگری مانند تعمیرات اساسی و نوسازی پالایشگاه دیگر کشورها از سوی شرکت‌های تابع وزارت نفت انجام و سعی شد از ظرفیت سازندگان داخل و شرکت‌های دانش‌بنیان حداکثر استفاده شود که برای مثال در بازسازی پالایشگاه ال‌پالیتو کشور ونزوئلا ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار قلم کالا از سوی سازندگان داخلی تأمین شد و از این طریق بازار بسیار مناسبی برای سازندگان و شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی به‌وجود آمد.
تلاش وزارت نفت برای ایجاد زمینه‌های مشارکتی
دانش بنیان‌ها و شرکت‌های فناور محور در این سال‌ها نشان داده‌اند که می‌توانند تکیه گاه علمی و تجربی قابل اعتمادی برای دولت به عنوان کارگزار اصلی باشند اما موضوع دلگرم کننده و پیش برنده در فعالیت‌های مشارکتی آنها، حمایت و پشتیبانی‌های عملی از سوی مسئولان است؛ خوشبختانه این نگاه‌های حمایتی شکل گرفته است و شرکت‌های دانش بنیان بر این اساس، مشارکت فعال‌تری را در این سال‌های به نمایش گذاشته‌اند و بخش‌های اجرایی همچون وزارت نفت نیز با ایجاد زمینه‌های مشارکتی تلاش کرده است موقعیت بهتری را برای بهره گیری از ظرفیت آنها در جهت به ثمر نشستن اهداف خود ایجاد و پاسخ خوبی دریافت کند.