گروه بین الملل:مسئله توسعه در نقاط مختلف دنیا ابعادی چند جانبه دارد.توسعه شاید ظاهری اقتصادی داشته باشد اما پیش نیاز آن از مسائل امنیتی در خارج گرفته تا مسائل اجتماعی در داخل کشور را شامل می شود.یکی از این مسائل مهم توسعه توجه به احیای سرمایه اجتماعی هر حکومتی است.حاکمیت باید حمایت مردم را در پیشبرد اهدافش در حوزه های مختلف به همراه داشته باشد.حامیت نمی تواند بدون داشتن رای و اعتماد مردم پروژه های کلان را در عرصه های داخلی و خارجی به پیش ببرد.عربستان سعودی با درک این موضوع پس از روی کار آمدن محمد بن سلمان در پی احیای حقوق زنان جامعه عرب برآمد.زنانی که در دوره پادشاهی سلمان حتی حق رانندگی نداشتند در دوره ولیعهد کنونی امکان خلبانی در هواپیما را دارند.بن سلمان به درستی درک کرده تا مادامی که از حمایت زنان و مردم برخوردار نباشد نمی تواند تحولی را ایجاد کند.او برای اروپا کردن خاورمیانه و کشورهای عربی از حقوق زنان شروع کرده است.گزارش پیش رو به این موضوع می پردازد:
“چرا فریاد میزنی؟ فقط آوازت را بخوان.” این تنها بخشی از واکنش‌هایی است که امانی الحاجی، نخستین خواننده زن اپرا در جهان عرب، هنگام شروع کار حرفه‌ای خود در اواسط دهه 1980 میلادی با آنها روبرو بود. الحاجی پا در مسیری گذاشت که تا آن زمان هیچ زنی در جامعه عرب جرات انجام آن را نداشت. وی اگرچه با چالش‌های بسیاری در این مسیر روبه‌رو شد اما هیچ‌گاه از رویاهایش دست نکشید و الهام‌بخش بسیاری از زنانی شد که امروزه در عرصه هنر اپرا فعالیت می‌کنند.
الحاجی در گفت‌وگویی که اوایل اکتبر انجام داد، از خاطرات و سختی‌های آن روزهای خود می‌گوید: “خوانندگی در اپرا انتخاب چالش‌برانگیزی بود؛ انتخابی که بسیار فراتر از محدودیت‌های شخصی و جامعه من بود. برای زنی مثل من که از محیطی سنتی می‌آمد، حتی خواندن روی صحنه نیز کار دشواری بود، چه رسد به اجرای اپرا. اما سخت‌تر این بود که به عنوان یک خواننده اپرا باید با عدم اشتیاق و ناآگاهی عمومی نسبت به این هنر نیز مبارزه می‌کردم.”
الحاجی که طی دو دهه اخیر در معرفی این هنر به جهان عرب نقشی اساسی داشته، زمانی که در سال 1985 به کنسرواتور ملی کویت پیوست با مخالف شدید والدینش روبه‌رو و از آوازخوانی در ملاء عام منع شد. با این وجود، 15 سال بعد او در خانه اپرای قاهره روی صحنه رفت و از آن روز تاکنون اجراهای بی‌نظیری را در سراسر جهان از ایتالیا و ترکیه گرفته تا مراکش و اوکراین روی صحنه برده است.
وی که در حال حاضر به عنوان مدرس در کنسرواتور ملی کویت مشغول به فعالیت است از علاقه روزافزون نسل جوان نه تنها در این کشور بلکه در سایر کشورهای عربی به این حوزه از هنر می‌گوید و اینکه به لطف حمایت‌های دولتی و تحولات به وجود آمده در جوامع عربی، خوانندگان زن اپرا امروزه با چالش‌های بسیار کمتری نسبت به گذشته روبه‌رو هستند. با این حال به گفته وی هنوز هم برخی از خوانندگان زن مجبورند برای دنبال کردن علاقه‌شان در مقابل خانواده خود بایستند.
زنان عرب به دنبال بازیابی جایگاه اصلی خود در عرصه هنر
در طول تاریخ، زنان عرب همواره از ورود به بسیاری از حرفه‌های مختلف از جمله آوازخوانی منع شده بودند؛ چرا که اجرای عمومی آنها امری ناپسند در این جوامع تلقی می‌شد. برای مثال، زنان سعودی از دنبال کردن حرفه خوانندگی و آواز خوانی همواره محروم بودند اما با این حال حتی زمانی که نتوانستند رویاهای خود را در این کشور تحقق بخشند، تحصیل در رشته موسیقی و اجرا را در خارج از مرزهای عربستان‌سعودی دنبال کردند. اما امروزه با حمایت‌های محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، و سند چشم‌انداز 2030 در این کشور زنان فعال در عرصه موسیقی از حمایت دوچندانی برخودارند. در راستای این سند چشم‌انداز، دولت تلاش‌هایی را برای توانمندسازی زنان سعودی و ارتقای حضور آنان در عرصه‌های فرهنگی انجام داده است.
اگرچه زنان و جایگاه تاثیرگذار آنان اغلب در بحث‌های مربوط به توسعه در کشورهای عربی تاحدی نادیده انگاشته می‌شود، اما به عقیده الحاجی تعداد فزاینده زنانی که وارد این عرصه از هنر می‌شوند منعکس‌کننده تغییرات ملموس و نوعی تحول با سیر صعودی در جوامع عربی است.
گسترش هنر در سایر کشورهای شورای همکاری
در سال‌های اخیر، اما هنر اپرا تنها به کویت محدود نمانده و اجرای آن به سایر کشورهای عربی منطقه نیز تسری یافته است. برای مثال، از سوسن البهیتی به عنوان نخستین زن خواننده اپرا در عربستان‌سعودی یاد می‌شود. وی در سال 2019 و با اجرای سرود سلطنتی پادشاهی عربستان سعودی به سبک اپرا در هشتاد و نهمین سالگرد روز ملی این کشور تاریخ ساز شد. این اجرای بدیع که توسط زنی جوان به روی صحنه رفت در آن زمان مورد استقبال چشمگیری قرار گرفت و به افزایش محبوبیت هنر اپرا در عربستان سعودی کمک شایانی کرد. به گفته بهیتی توانمندسازی زنان سعودی همواره بزرگترین انگیزه او برای ادامه این مسیر بوده است و از همین رو وی در حال حاضر در استودیوی شخصی خود در شهر جده سبک‌های مختلف آواز را به علاقمندان این هنر تدریس می‌کند.
در امارات متحده عربی نیز باید سارا القیوانی را نخستین زن پیشگام در این عرصه دانست که برای تحقق رویای خود بر موانع بسیاری در این مسیر غلبه کرد. فاطمه آل هاشم دیگر هنرمندی است که با تلفیق موسیقی غربی و غنای ملودیک شرق، توانسته آثار بدیعی همچون اجرای سرود ملی در ترکیب با ملودی‌های اپرایی را خلق کند.
هنر در کشورهای عربی در مسیر شکوفایی
به طور سنتی، موسیقی اپرا به عنوان بخشی از فرهنگ کشورهای عرب حوزه شورای همکاری محسوب نمی‌شود و از همین رو در گذشته برای جذب مخاطب و افزایش محبوبیت با چالش‌های بسیاری روبه‌رو بود. از سوی دیگر، تطبیق یک شکل از هنر اروپایی با سلیقه و ذائقه‌های محلی نیز به خودی خود امری دشوار است، اما ظهور هنرمندان زن در این عرصه موجب تغییر نگرش کلی نسبت به این هنر در جوامع عرب شده است.
در پاسخ به همین تغییرات، کشورهای شورای همکاری نیز در یک دهه اخیر ایجاد خانه‌های اپرا را در دستور کار خود قرار داده به طوری که مسقط در سال 2011 و کویت و امارات در سال 2016 با افتتاح نخسین خانه‌های اپرا به استقبال از این هنر رفتند. عربستان سعودی نیز قصد دارد تا سال 2026 اولین خانه اپرا در این کشور را ایجاد کند.
تمامی این تحولات به لطف زنانی است که با وجود تمامی موانع و مشکلات، به دنبال رویاهای خود رفته و اکنون با صدا و نوای خوش موسیقی‌شان پیام مهمی را به فراتر از مرزهای منطقه می‌رسانند.