سمیرا هوری- شاعر و پژوهشگر
[email protected]
پیمان اسماعیلی (متولد 1356) نویسنده شناختهشده ایرانی است که سابقه مقاله‌نویسی، داوری جوایز ادبی، روزنامهنگاری و مصاحبه با نویسندگان مطرح خارجی از جمله کورت ونهگات، استانیسلاو لم، پل آستر و مایکل کانینگهام را نیز در کارنامه خود دارد. او که فارغالتحصیل و شاغل در رشته مهندسی برق است، از سال 1379 فعالیت ادبی خود را آغاز کرد. از وی سه مجموعه داستان به نامهای «جیبهای بارانیات را بگرد» (1384، ققنوس)، «برف و سمفونی ابری» (1387، چشمه) و «همین امشب برگردیم» (1395، چشمه) و یک رمان به نام «نگهبان» (1392، چشمه) منتشر شده است. پیمان اسماعیلی به دلیل تأثیرگذاری داستانهای کوتاهش و جوایز متعدد ادبی که برای مجموعه داستانهایش به دست آورده است، به عنوان یکی از بهترین کوتاه‌نویسان ایران شناخته میشود. «انجمن ادبی چهل» در نخستین دوره خود در سال 1395 از او به عنوان یکی از امیدهای ادبیات معاصر ایران تقدیر کرد.
مجموعه داستان «همین امشب برگردیم» آخرین اثر منتشر شده پیمان اسماعیلی است که پس از مهاجرت به استرالیا نوشت. پنج داستان به نامهای «دنیای آب»، «تونل»، «کانبرای من»، «روز یابود» و «واندرلند» در این کتاب قرار دارد. این اثر که در سال 1395 در نخستین دوره «جایزه ادبی احمد محمود» به عنوان بهترین مجموعه داستان شناخته شد، تفاوتها و شباهتهایی با آثار قبلی این نویسنده دارد که در ادامه به آنها میپردازیم.
- داستانهای مجموعه «همین امشب برگردیم» برخلاف آثار قبلی پیمان اسماعیلی که فضای بومی کوهستانها، کویرها و روستاهای ایران بر آن حاکم بود، متأثر از جغرافیا و حال و هوای جزیرهای استرالیا است. سه داستان «دنیای آب»، «کانبرای من» و «واندرلند» انعکاس تغییرات جهان فکری نویسنده پس از مهاجرت است؛ اما بااین‌حال اسماعیلی نشان داد که توجه به مختصات و ویژگیهای جغرافیایی حتی در خارج از کشور بسیار حائز اهمیت، داستان ساز و یکی از دغدغههای همیشگی اوست.
- هرچند مهاجرت این نویسنده و زیست دیگرگونه او در استرالیا بر جهان فکری و داستانی‌اش اثرگذار بوده، اما خصوصیات مشترکی همیشه در داستانهایش وجود دارد. وهم، ترس، گناه، مجازات، تنهایی، سرگشتگی و خشونت از مواردی است که در درونمایه تمام داستانهای اسماعیلی قابل‌ردیابی و بررسی است. در حقیقت وجود شبکه درهم‌تنیده‌ای از این خصوصیات، امضای پیمان اسماعیلی برای شخصیسازی سبک داستانپردازی او است.
- وقتی در داستانهای پیمان اسماعیلی پای جغرافیا و زیستبوم در میان است، یعنی طبیعت با تمام آنچه در خود دارد بر داستان تأثیر گذاشته است. یکی از داشتههای طبیعت، حیوانات هستند. خوی حیوان، خشونتش، صدایش، ظاهر و سنگینیاش و طرز شکار کردنش همه در فضاسازیها و حتی شخصیتپردازی‌های این نویسنده حضور پررنگی دارد. در تمام داستانهای این نویسنده از جمله داستانهای مجموعه «همین امشب برگردیم»، بسیاری از شخصیتها و حتی اشیا روح حیوانی دارند و با خصوصیات مربوط به حیواناتی مثل گرگ، کفتار، شغال یا پرندههای شکاری و عظیمالجثه توصیف میشوند. جدا از جذابیت داستانی، بحث فلسفی و روانشناسانهای در میان است که بیان میکند خشونت و بدویت غریزهای یک بعد جدانشدنی و پنهان زندگی است.
- شخصیتهای آثار پیمان اسماعیلی چه در مجموعه داستان «همین امشب برگردیم» و چه در سایر داستانهای او همیشه در یک مخمصه، بنبست، حیرانی، گناه و جرم ناخواسته، تنهایی و شرایط نامناسب گرفتار هستند؛ انسان‌هایی که با سویه حیوانی شخصیت خود که در مورد قبل به آن اشاره شد درگیر شدهاند یا از آن ضربه خوردهاند، اما به دلیل وضعیت سرخوردگی و استیصال روحی و روانی که در آن به سر میبرند، بیشتر احساس ترحم و نگرانی خواننده را برمیانگیزند تا نفرت و انزجار.
- پیمان اسماعیلی یکی از طرفداران حرفهای و جدی فیلم و سینما است و صحنه‌ها و توصیفهای تصویری در داستانهایش بسیار دیده میشود. علاوه بر این، او از تأثیر به سزای نقش شخصیت مکمل در کنار شخصیت اصلی آگاه است. به همین دلیل همیشه یک دوست را معمولاً با اسامی مخصوص (ظفر، صفا، جاوید، صلاح) در کنار شخصیت اول قصه قرار میدهد که اگرچه حضور تمام و کمالی از او در داستان نمیبینیم، اما غالباً شخصیت اصلی را به خطا و گناه جبرانناپذیری میکشاند یا اسبابش را فراهم میکند. این خطای بزرگ که تا همیشه گریبانگیر شخصیت اول داستان است، خط اصلی روایت را تشکیل میدهد و اتفاقات دیگری را نیز برای تمام شخصیتها رقم میزند.
در نهایت، گزافه نیست اگر نویسندگی پیمان اسماعیلی را «جهان آبی داستان» بنامیم. داستانهای این نویسنده مانند آبی دریاها و اقیانوسها هم مسحورکننده هم اضطراب‌آور است و همچون آب با حفظ ویژگیهای خود میتواند در قالبهای مختلف قرار بگیرد و به هر شکلی درآید.