از شی جین‌پینگ، رئیس جمهوری چین گرفته تا لولا دا سیلوا، رئیس جمهوری برزیل در تلاش برای جایگزین کردن پول ملی خود در مبادلات بین‌المللی هستند.
تلاش‌ها برای جایگزین کردن یک ارز بین‌المللی
کشورهای عضو گروه بریکس که صاحب تولید ناخالص داخلی (بر پایه برابری قدرت خرید) بیشتری نسبت به کشورهای ثروتمند عضو گروه هفت (G7) شده‌اند، با اعتماد به نفس بیشتری نسبت به گذشته جایگاه بین‌المللی پول ایالات متحده را نشانه گرفته‌اند. همزمان، تحولاتی سیاسی نیز تلاش‌ها برای جایگزین کردن یک ارز بین‌المللی را سرعت بخشید. به طور خاص، تحریم‌های غرب علیه نظام پولی روسیه به دلیل تهاجم نظامی به اوکراین، تشدید تضاد بین این دو غول اقتصادی جهان یعنی چین و ایالات متحده بر سر مسائل تجاری و نیز دانش فنی و سرنوشت حاکمیت ملی تایوان موجب شد تا روسیه و چین سلاح دلارزدایی را وارد میدان نبرد کنند.
یوآن به جای دلار
دولت شی جین‌پینگ در سال گذشته بر پایه توافق‌های جدید که از روسیه و عربستان سعودی گرفته تا برزیل و حتی فرانسه را در بر می‌گیرد، مشغول انجام معاملات تجاری بر پایه یوان است. روسیه هم که از سیستم مرکزی پرداخت بین‌المللی موسوم به سوئیفت (SWIFT) اخراج شده، استفاده از یوان را برای تجارت خارجی، مبادلات و ذخایر ارزی آغاز کرده است. روسیه و چین به سرعت دیگر اعضای بریکس یعنی برزیل، هند و آفریقای جنوبی را نیز متقاعد کردند تا در نشست تابستانی سران کشورهای این گروه، چارچوب رسمی توسعه تجارت غیردلاری را طراحی کنند؛ گروهی که نزدیک به ۱۹ کشور جهان نیز به دنبال عضویت در آن هستند.
روزهای سخت دلار
در مقابل، دلار آمریکا نیز روزهای خوبی را سپری نمی‌کند. بحران بانکی، افزایش نرخ تورم، بالا رفتن سطح نگران کننده بدهی دولت آمریکا و نیز سیر صعودی نرخ بهره در این کشور موجب شده تا شاخص دلار طی ماه‌های اخیر سیری نزولی را سپری کند. در چنین شرایطی، به نظر می‌رسد که بی‌میلی کشورها به ذخایر دلاری نیز در حال افزایش است. به طوری که مطابق آمار رسمی، عربستان سعودی طی دو سال گذشته سهم خود را از اوراق خزانه‌داری ایالات متحده با ۳۵.۲ درصد کاهش از ۱۸۴.۴ میلیارد دلار به ۱۱۹.۴ میلیارد دلار رسانده است.
آیا بریکس واقعا می‌تواند دلار آمریکا را شکست دهد؟
نایل فرگوسن، استاد دانشگاه استنفورد، روز دوشنبه در مصاحبه‌ای با شبکه آمریکایی سی‌ان‌بی‌سی (CNBC) گفت: «جایگزین کردن یک ارز به عنوان ذخیره بین‌المللی بسیار سخت،زمان‌بر و چیزی نیست که ناگهان اتفاق بیفتد.»
به باور او یوانِ چین با وجود افزایش استفاده بین‌المللی از آن بزرگترین تهدید برای دلار نیست. آقای فرگوسن با اشاره به سهم ۲.۷ درصد یوآن در ذخایر ارزی کشورهای جهان و نیز سهم ۱.۷ درصدی آن در مبادلات فرامرزی چین، توضیح داد: « این سهم برای یورو به ترتیب ۲۰ و ۲۲ درصد است که نشان می‌دهد، یورو با افزایش سهم خود طی دو دهه گذشته تهدید بزرگ‌تری برای دلار آمریکا محسوب می‌شود.» او خاطرنشان کرد: « این ایده که [یوآن] جایگزین دلار می‌شود، داستان امروز و فردا و حتی ممکن است ۲۰ سال آینده هم محقق نشود.»
جیم اونیل، اقتصاددان ارشد سابق گروه گلدمن ساکس نیز معتقد است که یوان برای بدل شدن به یک ارز بین‌المللی با موانع جدی مواجه است. او توضیح داد:« با فقدان بازارهای پولی و مالی پرعمق و آزاد و نیز وضع محدودیت‌های دولت چین برای ورود و خروج ارز و سرمایه‌گذاری خارجی نمی‌توان به بین‌المللی شدن یوان دل بست.» به باور او این حکم در مورد سایر ارزهای مدعی نیز صادق است.
قدرت دلار
دلار به عنوان نقدشونده‌ترین ارز مطرح است چون که ایالات متحده بزرگترین و منعطف‌ترین بازارهای مالی جهان را در خود جای داده، بازارهایی که در معاملات آنها بیش از رقبایشان تنوع ابزارهای مالی به چشم می‌خورد. این بازارها در مقام مقایسه تحت اداره شفاف‌ترین و واضح‌ترین استانداردهای حاکمیت شرکتی قراردارند و کم محدودیت‌ترین معاملات در آنها رقم می‌خورد و با وجود وضع تحریم‌ها همچنان پایین‌ترین میزان تبعیض بین اتباع آمریکایی و خارجی‌ها در معاملات آنها اعمال می‌شود. فراهم کردن این شرایط برای اکثر کشورهای جهان دشوار و در کوتاه مدت غیرممکن است.استفاده گسترده از دلار در تجارت بین‌الملل دلیل مهم دیگری هم دارد و آن این که سیستم تجارت جهانی به میزان بالایی با چندین اقتصاد بزرگ از جمله چین، آلمان، ژاپن و روسیه دچار تراز منفی است و در عدم تعادل به سر می‌برد. چرا که این اقتصادها سطح تولید فراتری نسبت به مصرف داخلی خود دارند و ناگزیرند همواره تولید مازاد خود را صادر کنند. آمریکا بزرگترین اقتصادی است که هم مایل و هم قادر به تحمل کسری هستند تا نیازهای کشورهای دارای مازاد درآمد خارجی را برای خرید دارایی‌های خارجی برآورده کنند.
سرمایه گذاری در آمریکا
در حال حاضر، مجموع تعهدات مالی ایالات متحده نسبت به باقی جهان ۵۳ تریلیون دلار است. بنابراین، کاهش ارزش و اهمیت دلار ارزش دارایی‌های مالی سرمایه گذاران خارجی، از جمله بانک‌های مرکزی را کاهش می‌دهد. دارایی‌های خارجی سرمایه‌گذاران آمریکایی، حدود ۳۵ تریلیون دلار است که به طور کامل بر مبنای ارزهای خارجی است. لذا کاهش ارزش پول آن منجر به درآمدی بادآورده برای ایالات متحده و زیان بزرگی برای سایر نقاط جهان خواهد شد.
بنابراین، حتی مخالفان سلطه دلار نیز به دنبال پایان دادن سریع به سلطه آن نخواهند بود و در واقع، افزایش پتانسیل بریکس برای دلارزدایی از جهان یکی از ابتدایی‌ترین گام‌ها برای تحقق این هدف است.