پاتریک وینتور سردبیر دیپلماتیک
جمعه 10 مارس 2023
تارنمای گاردین
برگردان و کوتاه سازی علی‌اصغر شهدی
[email protected]
ایران و عربستان دو رقیب بزرگ تولید نفت در خاورمیانه هستند که هفت سال رابطه سیاسی خود را با یکدیگر قطع کرده بودند، اما در روزهای گذشته این دو کشور برای بازگرداندن روابط و بازگشایی سفارت‌خانه‌هایشان به توافق رسیدند.
این توافق با مذاکره و میانجیگری چین در پکن حاصل شد. خبرگزاری دولتی ایران با استناد به بیانیه‌ای مشترک گزارش داد: «نتیجه مذاکرات دو کشور ایران و عربستان سعودی توافق کردند که روابط دیپلماتیک خود را از سر بگیرند و سفارت‌ها را ظرف دو ماه بازگشایی کنند.»
ماجرا از این قرار است که ریاض پس از حمله معترضان ایرانی به سفارت‌خانه‌های دیپلماتیک سعودی در ایران در سال 1395 (2016) که پس از اعدام روحانی شیعه نمر النمر توسط عربستان سعودی صورت گرفت، روابط خود را با تهران قطع کرد. رقابت بین ایران با مذهب شیعه و عربستان سعودی با مذهب سنی در سال‌های اخیر بر سیاست خاورمیانه اثر داشته و تا سوریه، عراق، لبنان و یمن نیز گسترش‌یافته است.
«نور نیوز» که با شورای عالی امنیت ملی ایران ارتباط دارد، تصاویری از علی شمخانی، دبیر این شورا در کنار یک مقام سعودی و مقام ارشد دیپلمات چین، وانگ یی را منتشر کرد.
تلویزیون دولتی ایران نیز اعلام کرد: «وزرای امور خارجه دو کشور ایران و عربستان برای آمادگی برای تبادل سفیران دیدار خواهند کرد.»
این توافق پیامد بالقوه گسترده‌ای برای توافق هسته‌ای ایران و جنگ داخلی در یمن دارد، جایی که دو طرف درگیر یک جنگ نیابتی هستند و عزم جدید عربستان سعودی برای انجام سیاست خارجی مستقل از غرب را نشان می‌دهد.
خبرگزاری عربستان سعودی این توافق را تأیید کرد و گفت که دو کشور توافق کرده‌اند به حاکمیت دولت احترام گذاشته و در امور داخلی یکدیگر مداخله نکنند.
در این بیانیه همچنین آمده که ریاض و تهران برای فعال کردن توافقنامه همکاری امنیتی که در سال 1380 (2001) امضاشده بود، توافق کرده‌اند.
حسین امیر عبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران گفت: «بازگشت روابط عادی ایران و عربستان ظرفیت‌های بزرگی را برای دو کشور، منطقه و جهان اسلام فراهم می‌کند. سیاست همسایگی به عنوان محور کلیدی سیاست خارجی دولت، قویاً در مسیر درست حرکت می‌کند و دستگاه دیپلماسی فعالانه پشت آماده سازی گام‌های منطقه‌ای بیشتر قرار دارد.»
درحالی‌که مذاکرات بین عربستان و ایران در مورد مصالحه بالقوه سال‌هاست که عمدتاً در عراق ادامه دارد، مایه تعجب است که این توافق چرا در چین بسته می‌شود؟
توافق تاریخی ایران و عربستان سعودی برای برقراری مجدد روابط دیپلماتیک یک نگرانی جدی برای ایالات‌متحده است که مدت‌هاست به دنبال تضمین منزوی ماندن ایران در خاورمیانه بوده است.
این توافق می‌تواند پیامدهایی برای تلاش تحت رهبری ایالات‌متحده برای منزوی کردن اقتصادی ایران از طریق تحریم‌ها داشته باشد. اگر روابط عربستان با تهران گرم شود، یکی از پیامدهای آن احتمالاً سرمایه‌گذاری عربستان در داخل ایران خواهد بود. همچنین یکی دیگر از پیامدهای بالقوه تعامل مجدد دیپلماتیک این است که عربستان سعودی ممکن است شبکه ماهواره‌ای ایران اینترنشنال مستقر در لندن را که با حمایت از معترضان در داخل ایران محبوبیت پیداکرده، مهار کند.
شاهزاده فیصل بن فرحان آل سعود، وزیر امور خارجه عربستان در اوایل این هفته در سخنرانی خود در لندن از روابط عربستان سعودی با چین دفاع کرد و گفت: «چین بزرگ‌ترین شریک تجاری ماست. همچنین بزرگ‌ترین شریک تجاری اکثر کشورهاست. این واقعیتی است که ما باید با آن کنار بیاییم. چین برای ما شریک مهم و ارزشمندی در بسیاری از زمینه‌هاست. ما روابط کاری عالی در بسیاری از بخش‌ها داریم. اما این را گفته‌ایم و تکرار می‌کنیم، همیشه به منافع خودمان نگاه خواهیم کرد، حال می‌خواهد محل تأمین این منافع در شرق باشد یا در غرب.»
همچنین این توافق باعث نگرانی سیاستمداران اسرائیلی شد که به دنبال انزوای جهانی برای ایران هستند. نفتالی بنت، نخست‌وزیر سابق اسرائیل، این پیمان را تحولی «جدی و خطرناک» و «ضربه مهلکی به تلاش برای ایجاد اتحاد منطقه‌ای» علیه جمهوری اسلامی توصیف کرد.
عربستان سعودی از پیوستن به توافقنامه ابراهیم که روابط بین اسرائیل و برخی کشورهای عربی را عادی می‌کند، خودداری کرده است.