به قلم نویسندگان وایلدر آلخاندرو سانچز و کامیلا آویزوا
12 مه 2022
تارنمای دیپلمات
برگردان و کوتاه سازی علی اصغر شهدی
[email protected]
با توجه به جنگ در اوکراین، قزاقستان و کشورهای قفقاز با تب و تاب و شور تازه به کریدور حمل‌ونقل فرا- کاسپین نگاه می‌کنند.
تهاجم روسیه به اوکراین پیامدهای شدیدی بر ژئوپلیتیک جهانی دارد. حتی بیشتر از آن، تحریم‌های بین‌المللی علیه دولت روسیه بر همسایگان روسیه نیز تأثیر می‌گذارد. کشورهایی که به‌طور سنتی به روسیه به عنوان کریدور حمل‌ونقل برای رسیدن کالا به بازار اروپا متکی بوده‌اند، اکنون به دنبال جایگزین‌هایی برای آن هستند. این در مورد قزاقستان صدق می‌کند. قزاقستان اکنون نه‌تنها برای تحکیم دوستی‌ها و مشارکت‌ها، بلکه برای حمایت از کریدور فرا- کاسپین که هنوز به پتانسیل کامل خود نرسیده است، به قفقاز روی آورده است.
در این رابطه دو عامل را باید در نظر داشت: اول، ایده کریدور فرا- کاسپین که آسیای مرکزی را به قفقاز و سپس از طریق دریای سیاه به اروپای جنوب شرقی متصل می‌کند، جدید نیست. زمانی که چین طرح بلندپروازانِ «کمربند و جاده» خود را اعلام کرد، بخشی از شبکه جاده‌ها، راه‌آهن‌ها و خطوط دریایی پیش‌بینی شد که از قزاقستان، در سراسر خزر و قفقاز عبور کند. کشورهای قفقاز عموماً از این پروژه حمایت کرده‌اند. در حال حاضر کنسرسیوم‌هایی از شرکت‌ها وجود دارند که باهم همکاری می‌کنند تا حمل‌ونقل را آسان‌تر و سریع‌تر کنند. به‌عنوان‌مثال، کریدور میانی، یک مسیر حمل‌ونقل بین‌المللی در دریای خزر، شرکت‌های کشتی‌رانی آذربایجان، گرجستان و قزاقستان را گرد هم می‌آورد.
دومین عاملی که باید به آن توجه کرد این است که قزاقستان و ملل قفقاز با یکدیگر غریبه نیستند، به ویژه در مورد آذربایجان، این دو کشور دارای تاریخ مشترک ترک هستند. قزاقستان، ارمنستان، گرجستان و آذربایجان در بلوک‌هایی مانند سازمان کشورهای ترک (که قبلاً شورای ترک نامیده می‌شد)، اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) یا کشورهای مشترک‌المنافع مستقل (CIS) دارای عضویت همپوشانی هستند. علیرغم اینکه گرجستان عضو بلوک‌های فوق‌الذکر نیست، تفلیس و نور سلطان (پایتخت قزاقستان) باهم روابط صمیمانه دارند.
آنچه در اینجا مهم است این است که قزاقستان و کشورهای قفقاز از زمان آغاز جنگ در اوکراین به کریدور حمل‌ونقل فرا- کاسپین به عنوان یک پروژه کلیدی نگاه کرده‌اند. به‌عنوان‌مثال، در ماه مارس، الماس آدم ساتکالی اف رئیس هیئت‌مدیره صندوق سمروک ولث کازینا و میکائیل جباروف وزیر اقتصاد آذربایجان در باکو با یکدیگر ملاقات کردند تا درباره چگونگی گسترش حمل‌ونقل بار در امتداد دریای خزر گفتگو کنند. مذاکرات مشابهی بین مقامات قزاقستان و گرجستان نیز انجام‌شده است.
علاوه بر این، تیمور سلیمانوف، معاون اول دفتر رئیس‌جمهور قزاقستان در جریان رویدادی در 28 دی‌ماه 1400 (18 ژانویه 2022) در سفارت قزاقستان در واشنگتن توضیح داد که نور سلطان و باکو در حال مذاکره برای توسعه ناوگان نفت‌کش جدید برای انتقال نفت و مشتقات آن از بندر آکتائو قزاقستان به باکو هستند. (بر اساس گزارش‌ها، یک کشتی باری-مسافری جدید آذربایجانی در اواخر اردیبهشت (اواسط ماه می) در بندر کوریک قزاقستان پهلو گرفت. در هفته‌های اخیر پتانسیل کریدور فرا- کاسپین در مجامع دیگری نیز موردبحث قرارگرفته ازجمله علیخان اسماعیلوف نخست‌وزیر قزاقستان در سخنرانی خود در مجمع بوآئو برای آسیا در استان هاینان چین در 31 فروردین لغایت 2 اردیبهشت (20 تا 22 آوریل) سال جاری پیشنهاد کرد که کشورهای آسیایی می‌توانند از مسیر حمل‌ونقل بین‌المللی فرا – کاسپین استفاده کنند.
اینکه چقدر می‌توان برای تبدیل قفقاز به یک کریدور واقعی دست یافت، باید دید زیرساخت‌ها در حال حاضر با بندرها در دو طرف دریای خزر و دستگاه پیچیده راه‌آهن وجود دارد؟ با این حال، باید هماهنگی و همکاری بیشتری بین کشورهای قفقاز (و ترکیه) وجود داشته باشد تا انتقال کانتینرها در مرز سریع‌تر انجام گردد. در مورد تعرفه‌ها نیز باید بحث شود. ژئوپلیتیک نیز نقش پیچیده‌ای ایفا می‌کند، زیرا ارمنستان و آذربایجان مسائل مرزی شناخته‌شده‌ای با یکدیگر دارند.
اخیراً تحولات امیدوارکننده‌ای رخ‌داده است. قزاقستان توانست با شرکای آذربایجانی، گرجستانی و ترک خود برای ایجاد یک سرمایه‌گذاری مشترک در چارچوب مسیر حمل‌ونقل بین‌المللی فرا- کاسپین (TITR) به توافق برسد.
شایان‌ذکر است ازآنجایی‌که روسیه جریان گاز به لهستان و بلغارستان را قطع کرده است، مولداوی به دنبال صادرات گاز طبیعی مایع یونان به سایر مناطق در سال‌های آینده است، تقاضای آشکاری در اروپا برای جایگزینی انرژی روسیه وجود دارد. قزاقستان، همراه با دیگر کشورهای آسیای مرکزی و حتی آذربایجان که به دنبال توسعه صنعت انرژی خود ازجمله انرژی سبز هست، می‌توانند با تبدیل شدن به تأمین‌کننده انرژی اروپا، به برنده‌های بزرگ تبدیل شوند.
باز کردن قفل پتانسیل کریدور خزر و قفقاز برای تقویت ارتباط آسیای مرکزی و قفقاز با اروپا مفهوم جدیدی نیست. با بازگشت به سال 1397 (2018)، زمانی که وضعیت حقوقی دریای خزر در آستانه حل شدن بود، فابیو ایندیو در این نشریه (دیپلمات) نوشت که این تصمیم می‌تواند «یک کریدور جایگزین به سمت غرب، دستیابی به استراتژی تنوع صادرات» برای کشورهای منطقه خزر ایجاد کند. درحالی‌که کریدور هنوز به پتانسیل کامل خود دست نیافته است، جنگ کنونی انگیزه جدیدی برای کشورهای منطقه برای دستیابی به این هدف ایجاد کرده است.
مسیر حمل‌ونقل بین‌المللی فرا- کاسپین که از چین، قزاقستان، دریای خزر، آذربایجان، گرجستان و دورتر به کشورهای اروپایی و ترکیه تردد می‌کند، نشان‌دهنده منافع چندین کشور و شرکت است. یکی از کشورهایی که می‌تواند از این اتصال جدید و مسیر جایگزین سود زیادی ببرد، قزاقستان هست که اخیراً به دلیل تأخیر کشتی‌ها در بندرها به دلیل تحریم‌های اعمال‌شده علیه روسیه، در حمل‌ونقل محموله قزاق با مشکل مواجه شده است. ازاین‌رو، تعجبی ندارد که قزاقستان در حال افزایش گفتگوهای دیپلماتیک برای استفاده کامل از این کریدور مهم حمل‌ونقل منطقه‌ای هست که فرصت‌های اقتصادی و لجستیکی بی‌شماری را برای این کشور و منطقه ایجاد می‌کند.