فاطمه رسولی- روانشناس
تیک‌های عصبی حرکات غیرارادی عضلانی هستند که می‌توانند در هر نقطه‌ای از صورت بروز کنند. تیک‌ها در همه فرهنگ‌ها دیده می‌شوند و از زمان‌های باستان داستان‌های زیادی در مورد آن‌ها نوشته شده است. لازم به ذکر است که برای این‌که تیک یک مشکل بالینی به‌حساب آید، باید پریشانی ایجاد کند و به‌اندازه کافی غیرقابل‌کنترل باشد. به عنوان مثال بازی با گیره کاغذ را می‌توان با خواست و اراده خود متوقف کرد، اما تیک‌ها باآنکه در ماهیچه‌هایی که معمولاً تحت کنترل اراده‌ی شخص است، بروز می‌کنند اما درعین‌حال غیرارادی به نظر می‌رسند. تیک‌ها ممکن است ساده یا مرکب باشند.
تیک‌های عصبی ساده
تیک‌های ساده گروهی از ماهیچه‌های اصلی را درگیر می‌کنند و شامل چشمک زدن، پرش عضله گونه، تکان دادن سر یا زانو و بالا انداختن شانه‌ها هستند. تیک‌ها اصولاً به قسمت بالای بدن محدود می‌شوند و بیشتر آن‌ها در چشم، سر، شانه‌ها و صورت ظاهر می‌شوند. همچنین تیک‌ها می‌توانند صوتی باشند و به شکل سرفه کردن، فین فین کردن، سوت زدن، صاف کردن گلو، سکسکه کردن، عو عو کردن، خرخر کردن و ... بروز کنند. برخی از احساسات بدنی غیرارادی عودکننده به‌عنوان تیک‌های حسی طبقه‌بندی می‌شوند. این نوع تیک‌ها که از طریق احساس سنگینی، گرما یا سوزش بر حذر دارنده مشخص می‌شوند، اغلب روی ماهیچه متمرکز و باعث تنش ماهیچه می‌شوند.
تیک‌های عصبی مرکب
تیک‌ها در صورتی به‌عنوان تیک‌های مرکب طبقه‌بندی می‌شوند که انقباض در بیش از یک گروه از ماهیچه‌ها ایجاد شده باشد. تیک‌های مرکب ممکن است شامل توالی حرکات باشند و ممکن است شکل اداواطوارهای عجیب‌وغریب به خود بگیرند و چند عضو یا قسمت‌های انتهایی بدن را درگیر کنند. همچنین تیک‌های مرکب ممکن است با اعمال آزاردهنده به شکل خودزنی تکراری مانند با کف دست توی سروصورت زدن، خراشیدن صورت، سائیدن دندان‌ها به هم و... نمایان شود.
دلایل بروز تیک‌های عصبی
عوامل زیادی در بروز تیک عصبی نقش دارد. درگذشته علت بروز تیک عصبی را احساسات سرکوب‌شده، کشمکش‌ها و درگیری‌هایی که در فرد ایجاد می‌شد، می‌دانستند، اما امروزه پژوهشگران بر این باور هستند که ترکیبی از عوامل محیطی و زیستی می‌تواند علت بروز این معضل باشد. تیک عصبی می‌تواند به دلایل مختلفی مثل استرس، اضطراب، خستگی، هیجان یا حتی شادی رخ بدهد. مصرف مواد مخدر و الکل، اختلالات بیش فعالی، وسواس، افسردگی، بیماری‌های مزمن و عفونی، محیط‌های پرتنش و اضطراب‌ها و استرس‌های مزمن در بروز تیک مؤثر هستند.
درمان تیک عصبی
در ابتدا باید گفت که درمان قطعی برای تیک عصبی وجود ندارد، اما داروها و روش‌هایی برای بهبود تدریجی آن توصیه می‌شود که در ادامه می‌خوانید.
در رابطه با درمان تیک‌های عصبی گذرا می‌توان گفت که اگر این اختلال مشکلی در عملکرد فرد به وجود نمی‌آورد، درمان خاصی لازم نیست. فقط به اطرافیان توصیه می‌شود که از توجه زیاد به فرد و تیک‌های او، تذکر دادن مکرر، تحقیر و سرزنش به‌شدت خودداری کنند. چند اقدام ساده وجود دارد که شما با انجام آن‌ها می‌توانید به کنترل تیک‌های عصبی خود یا فرزندتان کمک کنید:
- از استرس، اضطراب و ملالت شدید بپرهیزید.
- خودتان را زیاد خسته نکنید و سعی کنید شب‌ها خوب بخوابید.
- نسبت به تیک عصبی خود، حساس نباشید و زیاد در مورد آن صحبت نکنید.
- اگر کودک شما به خاطر تیک‌های عصبی برای مدرسه رفتن دچار مشکل شده است، با آموزگار او در مورد راه‌های برخورد با این مشکل گفتگو کنید.
- اگر شما یک تیک عصبی خاصی دارید که در محل کار برایتان مشکل‌ساز شده است، با همکاران خود در این موردگفتگو کنید.
رفتاردرمانی
رفتاردرمانی یکی از اولین راهکارهایی است که برای کنترل تیک‌های عصبی از آن استفاده می‌شود. اگر پزشک شما احتمال بدهد که رفتاردرمانی می‌تواند در کنترل تیک‌های عصبی شما تأثیر داشته باشد، احتمالاً شمارا به یک متخصص روانشناسی ارجاع می‌دهد. یکی از اولین درمان‌های مورداستفاده برای تیک‌های عصبی، «درمان برگشت رفتاری» است که اهداف آن عبارت است از:
- آموزش و توجیه شما در مورد مشکلی که دارید.
- بالا بردن آگاهی شما در مورد زمان وقوع تیک‌های عصبی و شناسایی عوامل تحریک‌کننده‌ای که در بروز آن نقش دارند.
- آموزش دادن یک رفتار یا پاسخ جدید که بتوانید در هنگام مواجهه با عامل تحریک‌کننده تیک عصبی آن را از خود نشان دهید.
برای مثال اگر تیک شما بالا انداختن شانه‌هایتان است، می‌توان به شما یاد داد که به‌جای این کار، دست‌های خود را بکشید تا وقتی‌که عامل تحریک‌کننده به‌طور کامل برطرف شود. گاهی اوقات از تکنیکی به نام «مواجهه و جلوگیری از پاسخ» نیز برای کنترل تیک‌های عصبی استفاده می‌شود. هدف از این روش آن است که به شما کمک کند تا یاد بگیرید که چگونه آن حسی که باعث بروز تیک عصبی می‌شود را سرکوب کنید تا زمان آن بگذرد.