سینا لطیفپور- پژوهشگر و مدرس موسیقی
مددکاران و پرستاران بیمارستانها در اوایل قرن نوزدهم با پیشرفتهای علم و تکنولوژی و اختراع ضبطصوت، از نوای موسیقی برای ایجاد آرامش در بیماران استفاده میکردند. امروزه یافتههای محققان نشان میدهد گوش کردن به موسیقی، شیوهای مناسب و مؤثر برای کاهش سطح استرس بیماران بهحساب میآید.
بیشتر بیماران قبل از عمل جراحی دچار استرس و اضطراب میشوند؛ معمولاً پزشکان در این شرایط از داروهای آرامبخش استفاده میکنند که عوارض جانبی زیادی به همراه دارد. یکی از رایجترین داروهایی که در این مواقع تجویز میشود،«بنزودیازپینها» است که مشکلاتی برای تنفس، جریان خون و حتی خلقوخوی افراد به وجود میآورد.
گروهی از محققان انگلیسی بهمنظور بررسی تأثیر گوش کردن به موسیقی بر کاهش استرس بیماران، دادههای سلامت ۱۵۷ فرد بالغ را ارزیابی کردند. پژوهشگران این افراد را به دو گروه تقسیم کرده و به گروه اول، سه دقیقه قبل از بیهوشی، آمپول بنزودیازپین به نام «میدازولام» را تزریق کردند. همچنین به گروه دوم گفته شد به مدت سه دقیقه به موسیقی آرامبخش گوش دهند. در این تحقیق انتخاب موسیقی توسط یک گروه موسیقیدان انگلیسی، با همکاری تیم روانپزشکی بهمنظور بررسی ضربان قلب و همچنین فشارخون افراد انجام شد. محققان برای پی بردن به سطح استرس افراد، از آنها خواستند قبل و بعد از مطالعه، به پرسشنامهای مربوط به میزان استرس خود پاسخ دهند. نتایج بررسیها نشان داد سطح استرس هر دو گروه تقریباً یکسان بوده و موسیقی اثر مشابه داروهای آرامبخش را برای بیماران به همراه داشته است. کارشناسان معتقدند که موسیقی آرامبخش باید دارای ویژگیهایی خاصی باشد. بهعنوانمثال بدون تغییرات ریتم زیاد و دارای حدود ۶۰ ضرب در هر دقیقه باشد که میتواند بهترین تأثیر را برای کاهش استرس افراد برجای گذارد. با توجه به اینکه گوش سپردن به موسیقی مناسب با کاهش سطح استرس ذهنی بیماران همراه است و بر شاخصهای فیزیولوژیکی استرس نیز تأثیر میگذارد، حتی میتواند میزان درد درک شده افراد را نیز کاهش دهد.
همچنین پژوهش دیگری توسط انجمن روانشناسی آمریکا در سال 2013 منتشر شده که در آن تحقیقات گستردهای در رابطه با تأثیر موسیقی بر اضطراب بیماران انجام شده است. در بخشی از این مقاله دکتر «دنیل جی لویتین» استاد دانشگاه مک گیل شهر مونترال کانادا به فواید موسیقی بر سلامت جسم و روان اشاره کرده است. وی که در خصوص ارتباط بین عصبشناسی و موسیقی تحقیقات بسیاری انجام داده در تجزیهوتحلیل حدود 400 مطالعه و تحقیق به همراه همکارانش دریافته است که موسیقی عملکرد سیستم ایمنی بدن را بهبود میبخشد و استرس را کاهش میدهد و حتی گوش کردن به موسیقی در کاهش اضطراب قبل از جراحی در مواردی مؤثرتر از داروهای تجویز شده است.
در ایران نیز مطالعات زیادی در این خصوص انجام شده است؛ بهعنوانمثال در تحقیقی با عنوان تأثیر موسیقی بر اضطراب مبتلایان به نارسایی قلبی که در دانشگاه علوم پزشکی تهران انجام شد و در نشریه پرستاری قلب و عروق بیمارستان شریعتی تهران به چاپ رسید، 30 بیمار بستری مبتلابه نارسایی قلبی موردبررسی قرار گرفتند. در این مطالعه برای هر بیمار برحسب علاقه، دو مورد از سه نوع موسیقی کلاسیک، ملایم و سنتی به مدت ۲۰ دقیقه تا سه روز متوالی پخش شد. میزان اضطراب بیماران هرروز قبل از مداخله و ۲۰ دقیقه بعد از مداخله اندازهگیری و مقایسه شد. نتایج نشان داد که موسیقی موجب کاهش معنیدار میانگین نمره اضطراب بیماران مبتلابه نارسایی قلب شده بود؛ بنابراین با توجه به اهمیت کاهش اضطراب مبتلایان به این نارسایی، در این مقاله پیشنهاد شد که در مراقبت از این بیماران از موسیقی استفاده شود.
همچنین پژوهش مشابهی باهدف بررسی تأثیر موسیقی بر میزان اضطراب و برخی از متغیرهای فیزیولوژیک بیماران، قبل از عمل جراحی شکم در ایران انجام شده و در مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی گرگان نیز منتشر شده است. این مطالعه بر روی 134 بیمار کاندیدای عمل جراحی شکم انجام گرفت. میزان اضطراب بهوسیله پرسشنامه معروف اشپیل برگر و متغیرهای فیزیولوژیکی مثل فشارخون و تعداد تنفس قبل از پخش موسیقی کنترل شد و بعدازآن بیماران به مدت 20 دقیقه در یک محیط آرام به موسیقی باخ گوش دادند و مجدداً اضطراب و متغیرهای فیزیولوژیک آنها اندازهگیری شد. نتیجه این تحقیق نیز این بود که موسیقی باعث کاهش میزان اضطراب پاسخهای فیزیولوژیک بدن میشود و با توجه به محاسنی مثل زمان بری کمتـر، سهلالوصول بـودن، سادگی روش، مخارج کم و بدون خطر بـودن روش مناسبی برای کاهش و کنترل اضطراب بیماران بهحساب میآید.