عدالت آموزشی به معنای دسترسی یکسان دانش آموزان به حداقل استانداردهای لازم جهت ادامه تحصیل موضوع پژوهشی است که از سوی وزارت آموزش پرورش صورت گرفته تا مشخص شود نظام آموزشی کشور چه میزان عادلانه است. به گزارش جماران، در این پژوهش که فروردینماه سال جاری تدوین و در روزهای اخیر منتشرشده است، بیش از 12 هزار نفر از کسانی که حائز رتبه زیر 3000 در کنکور سراسری سال 1399 شدهاند، موردمطالعه قرارگرفته و مشخصشده است نابرابری و بیعدالتی در دستیابی به رتبههای برتر کنکور وجود دارد و باید برای آن راهکار عاجل اندیشید. در این گزارش همچنین تأکید شده است که «طبقاتی شدن ورود به دانشگاهها موجب بروز اختلافات اقتصادی و اجتماعی در جامعه آینده ایران خواهد شد». بررسیهای این پژوهش همچنین میگوید که بیشترین سهم قبولیهای دانشگاهها متعلق به یزد، سمنان، تهران، محصلین خارج کشور، اصفهان و قم است و همچنین کمترین سهم قبولیها متعلق به شش استان سیستان و بلوچستان، کهگیلویه و بویراحمد، لرستان، آذربایجان غربی، گلستان و کرمانشاه است.
سهم انواع مدارس در قبولیهای کنکور
38.7 درصد حائزان رتبه زیر 3000 در کنکور سال گذشته از دانش آموزان مدارس استعداد درخشان، 22.1 درصد از مدارس نمونه دولتی، 19.7 درصد مدارس غیردولتی و 12.3 درصد از مدارس دولتی عادی بودهاند، اما نکته اساسی اینجا است که تنها 12.2 درصد دانش آموزان کنکوری در مدارس استعداد درخشان و نمونه دولتی هستند یعنی این دو نوع از مدارس 11 و 3 برابر سهم جمعیت دانشآموزیشان قبولی با رتبه زیر 3 هزار داشتهاند. از سوی دیگر تنها 6 نفر از دانش آموزان مدارس از راه دور توانستهاند، رتبه زیر 3 هزار کسب کنند. در بخش دیگر این گزارش، محاسبهشده است که احتمال قبولی با رتبه زیر 3 هزار برای هر دانشآموز با توجه به نوع مدارس خود چند درصد است که دادهها نشاندهنده این است که این احتمال در بیشترین حالت برای دانش آموزان مدارس استعداد درخشان 14.4 درصد و در کمترین حالت برای دانش آموزان مدارس دولتی عادی است.
سهم استانها از رتبههای زیر 3 هزار
دانشآموزان تهرانی بیش از 30 درصد رتبههای زیر 3 هزار را تصاحب کردهاند، در رتبههای بعدی دانشآموزان خراسان رضوی با 9.3 درصد، دانشآموزان اصفهان با 8.8 درصد، دانشآموزان مازندرانی با 5.6 درصد، دانشآموزان فارس با 4.3 درصد، دانشآموزان آذربایجان شرقی با 3.8 درصد و دانشآموزان شهرستانهای تهران با 3.37 درصد قرار دارند. این 7 منطقه دوسوم قبولیهای با رتبه زیر 3 هزار را به خود اختصاص دادند. از سوی دیگر 10 استان لرستان، چهارمحال و بختیاری، سمنان، کرمانشاه، بوشهر، اردبیل، هرمزگان، سیستان و بلوچستان، کهگیلویه و بویراحمد و ایلام درمجموع 7.5 درصد رتبههای زیر 3 هزار را به خود اختصاص دادهاند. بر اساس این گزارش تهرانیها حدود سه برابر سهم خود از تعداد کل داوطلبان، سهمیه زیر 3 هزار کسب کردهاند. این معیار برای 20 استان کشور کمتر از عدد 1 قرار گرفته است.
جنسیت حائزان رتبههای زیر 3 هزار کنکور
نتایج مطالعه مذکور نشان میدهد علیرغم اینکه 52.7 درصد دانشآموزان کنکوری زن بودهاند، سهم آنها از رتبههای زیر 3 هزار حدود 47 درصد بوده است.
سهم روستاها از رتبههای زیر 3 هزار
گرچه تعداد داوطلبان کنکوری روستایی کمتر از داوطلبان نقاط شهری است، اما درمجموع فقط 4 درصد دانشآموزان روستایی رتبه زیر 3 هزار کسب کردهاند، درحالیکه دانش آموزان شهری 96 درصد رتبههای زیر 3 هزار را تصاحب کردهاند. با توجه به سهم روستاییها از جمعیت کل داوطلبان، تنها در رشته علوم انسانی تناسب لازم بین جمعیت آنها و قبولشدگان با رتبه زیر 3 هزار وضعیت مطلوبی ندارد.
سهم سهمیهها در رتبههای زیر 3 هزار
به ترتیب مناطق یک، دو و سه بیشترین سهم از رتبههای زیر سه هزار و پسازآن دانشآموزان با سهمیه ایثارگران 5 درصد و سهمیه ایثارگران 25 درصد قرار دارند. دانش آموزان با سهمیه منطقه یک، ایثارگران 5 درصد و منطقه دو به ترتیب 2.1 برابر، 1.2 برابر و 1.1 برابر جمعیت نسبت بهکل داوطلبان قبولی با رتبه زیر 3 هزار داشتهاند.
چه باید کرد؟
در این گزارش چند پیشنهاد مشخص درباره آنچه بیعدالتی در کسب رتبههای زیر 3 هزار نامیده شده، به شرح زیر ارائه کرده است:
1-ساماندهی معلمان باکیفیت در مناطق آموزشی و اتخاذ تمهیدات مناسب برای تشویق معلمان مجرب در مناطق محروم
2-استقرار نظام جامع هدایت تحصیلی از دوره ابتدایی تا پایه دوازدهم
3- تشویق دانش آموزان به مهارتآموزیها
4-مهاجرت از نظام پذیرش کاملاً متمرکز دانشجو به نظام نیمهمتمرکز
5-ارتقای کیفیت آموزش از طریق فرصتهای فضای مجازی و تلویزیون
برگرفته از جماران