عروض یکی از اقسام علوم ادبی است که به مسائل مربوط به وزن شعر می‌پردازد. این علم در مورد چگونگی ایجاد وزن، انواع وزن و شگردهای مخصوص کلام منظوم بحث می‌کند. مواجهه با عروض که از نخستین مباحث در شناخت شعر است، می‌تواند نگرانی‌هایی را برای نوآموزان راه سرایش به وجود آورد. باید توجه داشت که با آگاهی نسبت به این نگرانی‌ها می‌توان بر هراس یادگیری عروض غلبه کرد. در ادامه این یادداشت، در قالب پرسش و پاسخ به برخی از دغدغه‌های معمول هنرجویان شعر می‌پردازیم.
۱- آیا نیاز است که شاعر علم عروض را بشناسد؟
هر کاری اصول و قواعدی دارد که مبنای آن کار محسوب می‌شود. به‌عنوان‌مثال، چهار عمل اصلی جمع، تفریق، ضرب و تقسیم لازمه ورود به ریاضیات است و باید پیش از هر چیز، آن را در علم ریاضی آموخت. در شعر نیز علم عروض اساس کار شاعر است که باید آن را بیاموزد تا بتواند دقیق و به‌درستی شعر بسراید.
۲- آیا اضطراب داشتن در زمان یادگیری علم عروض، طبیعی است؟
احساسات و اندیشه‌های لطیف موجود در ابیات، از نخستین مواردی است که مخاطب را جذب شعر می‌کند؛ بنابراین کسانی که به شعر روی می‌آورند، بیش از هر چیز نازک‌خیالی و کلمات زیبا را می‌بینند و کمتر به وجوه درونی کار شاعر که یکی از آن‌ها عروض و رعایت وزن است، توجه دارند. زمانی که این افراد از علاقه به شعر پا فراتر می‌گذارند و یادگیری آداب و قواعد سرودن را آغاز می‌کنند، ممکن است در برابر مباحث جدی و نکات مطرح در علم عروض، مضطرب، سردرگم یا حتی از یادگیری دلسرد شوند. اگرچه چنین واکنش‌هایی طبیعی است، اما نباید با این تفکر که عروض علمی دشوار است، به نگرانی‌ها و احساسات ناامیدکننده اجازه مانع‌تراشی درراه فراگیری عروض را داد.
۳- تشخیص وزن به‌صورت سماعی چگونه است؟
کسانی که به شعر روی می‌آورند، در ابتدا به‌صورت شنیداری با وزن روبه‌رو می‌شوند. به این معنی که گوش آن‌ها از طریق خواندن شعر یا شنیدن ترانه، با آهنگ موجود در شعر آشنا می‌شود. در ادامه، این افراد ممکن است سرودن شعر را آغاز کنند و وزن ابیات خود را با خوانش و شنیدن آن کنترل کنند؛ اما این امر با اشکالاتی همراه است. عدم آگاهی علمی و دقیق از عروض می‌تواند شعر را با ایرادهای وزنی حتی به‌اندازه اختلاف یک هجا، درگیر کند که فرد به آن‌ها پی نبرد یا راه برطرف کردن ایرادها را به‌درستی درنیابد. درحالی‌که اگر علاقه‌مندان به یادگیری شعر، علم عروض را آموزش ببینند و نکات عروضی را به‌خوبی تمرین کنند، می‌توانند علاوه بر فراگیری این علم، به تشخیص وزن به‌صورت سماعی نیز نائل شوند؛ یعنی آن‌قدر به علم عروض تسلط پیدا کنند که در مواجهه با یک شعر، بدون تقطیع و صرفاً با خوانش بتوانند وزن را به‌درستی تشخیص دهند.
۴- چگونه عروض را بیاموزیم؟
بهتر است به نوآموزان شعر که به‌صورت پیش‌فرض یادگیری عروض را دشوار می‌دانند، این علم را ساده و بی‌تکلف آموخت. به‌عنوان‌مثال، آن‌ها در ابتدای کار نیازی به شناخت اسامی بحور عروضی ندارند، اما احتیاج دارند که اصول تقطیع را فرا بگیرند تا بتوانند وزن شعر را درک کنند. یادگیری عروض به‌صورت کاربردی و انجام تمرین‌های مداوم در طول آموزش می‌تواند ابهامات عروضی هنرجویان را برطرف و آن‌ها را به‌سوی شعر خالی از اشکال وزنی هدایت کند.
۵- علم عروض چگونه می‌تواند به شاعر کمک کند؟
کمک عروض به هنرجویان شعر این‌گونه نیست که آن‌ها پس از یادگیری کامل این علم، کاغذ و قلم‌به‌دست بگیرند و مثلاً با خود بگویند که امروز قصد دارم در وزن «مفاعلن فعلاتن مفاعلن فع‌لن» شعری بسرایم. یک حس، یادآوری یک خاطره، تماشای یک تصویر، شنیدن یک حرف، گوش دادن به قطعه‌ای موسیقی و مواردی ازاین‌دست به‌سادگی می‌تواند مصراعی یا بیتی را در ذهن شاعر تشکیل دهد و آغازگر سرایش یک شعر باشد. عروض به شاعر کمک می‌کند تا بیتی که در ذهنش نقش بسته است، بر وزن درست شکل بگیرد و تکمیل شعر بدون اشکال و ضعف عروضی انجام شود.
۶-چگونه قواعد و نکات عروضی
را ملکه ذهن خود کنیم؟
به‌عنوان آخرین مورد باید اشاره کرد که موفقیت نوآموزان شعر در یادگیری عروض، وابسته به تمرین است. در فرآیند تمرین و روبه‌رویی با بیت‌های مختلف است که ابهام‌ها و پرسش‌ها شکل می‌گیرند و به جواب می‌رسند. حاصل چنین چالشی، درنهایت این است که مطالب با جزئیات در ذهن هنرجویان ماندگار می‌شود.