خوزستان، سرزمین نخل و نفت، همواره قلب اقتصاد ایران بوده است. این استان میزبان بزرگترین میدانهای نفتی و محور پروژههای ملی است، اما تجربه نشان میدهد سهم واقعی مردم و اقتصاد محلی از این منابع اغلب محدود و دور از توانمندیهای استان است. درحالیکه از دیدگاه ملی، موفقیت در استخراج و صادرات نفت موردتوجه قرار میگیرد، در سطح استان، توسعه پایدار و رفاه اجتماعی همخوانی چندانی با این موفقیت ندارد.
تمرکز بر مدیریت پروژهها در دست بازیگران ملی و بینالمللی باعث شده سهم خوزستان در تصمیمگیریها کم باشد. قراردادهای کلان، خطوط لوله و زیرساختهای حیاتی عمدتاً از مرکز کشور هدایت میشوند و مردم استان روزانه با اثرات اجتماعی و محیط زیستی این پروژهها روبهرو هستند، اما فرصت بهرهبرداری اقتصادی مستقیم از آنها محدود است. نتیجه این روند، خالی شدن ظرفیتهای انسانی و مهاجرت نیروهای متخصص به سایر مناطق است.
نبود نگاه استراتژیک
وضعیت زیرساختها نیز حکایت از شکاف بزرگ دارد. شهرهای اطراف میدانهای نفتی، باوجود تولید قابلتوجه نفت، هنوز با مشکلات جدی آب، برق و خدمات شهری مواجهاند. صنایع پاییندستی و پالایشگاهی کافی برای ایجاد اشتغال پایدار و توسعه اقتصادی محلی وجود ندارد. این تضاد نشاندهنده نبود نگاه استراتژیک و هماهنگی میان پروژههای ملی و توسعه منطقهای است.
ثروت ملی
باوجود محدودیتها، ظرفیت خوزستان برای بهرهبرداری بهتر از پروژههای نفتی قابلتوجه است. صنایع پاییندستی نفت و گاز، فناوریهای نوین استخراج و فرآوری، و نیروی انسانی متخصص میتوانند نقش استان را از یک محل استخراج به یک محور فعال توسعه تبدیل کنند. بااینحال، بدون تغییر در الگوی مدیریتی و توزیع منافع، ثروت ملی همچنان بهجای بازگشت به جامعه محلی، به سایر مناطق کشور منتقل خواهد شد.
اثرات توسعه نفتی
ابعاد اجتماعی و محیط زیستی پروژههای نفتی نیز قابلچشمپوشی نیست. تغییر الگوی زندگی سنتی مردم، فشار بر منابع طبیعی و افزایش آلودگی هوا و آب، چالشهای غیرقابلانکاری هستند که با توسعه نفت ایجادشدهاند. این اثرات، هرچند غیرمادی، بخش مهمی از سهم واقعی استان از پروژههای ملی را شکل میدهند و بر کیفیت زندگی و عدالت اجتماعی تأثیرگذارند.
نابرابری اقتصادی و اجتماعی
خوزستان تنها منبع تولید نفت نیست؛ این استان دارای پتانسیل انسانی، فرهنگی و صنعتی بالایی است که میتواند موتور توسعه پایدار کشور باشد. تا زمانی که سهم مردم استان از پروژههای ملی نفتی تأمین نشود، نابرابری اقتصادی و اجتماعی پابرجا خواهد ماند. نفت خوزستان نه صرفاً منبع درآمد ملی، بلکه فرصتی برای توسعه محلی و عدالت اجتماعی است. پروژههای ملی زمانی موفق خواهند بود که ثروت آنها تنها به مرکز کشور منتقل نشود وزندگی روزمره مردم خوزستان را نیز متحول کند.