منشور کوروش، استوانهای گلی متعلق به دوران هخامنشی، یکی از مهمترین اسناد تاریخ جهان باستان است که هماکنون در موزه بریتانیا نگهداری میشود. این استوانه نهتنها روایتگر فتح بابل توسط کوروش بزرگ در ۵۳۹ پیش از میلاد است، بلکه نمادی از سیاستهای انسانی و دینی او در تسخیر بابل نیز بهشمار میرود.
منشأ و مضمون منشور کوروش
این منشور به خط میخی بابلی نوشته شده و بهطور خاص پس از فتح بابل در دوران کوروش بزرگ ساخته شد. در آن، کوروش از زبان خود توضیح میدهد که چگونه به درخواست خدای مردوک، بهعنوان نجاتدهنده مردم بابل، به این شهر لشکر کشید و بهطور مسالمتآمیز وارد آن شد. در این متن، او خود را بهعنوان پادشاهی معرفی میکند که با عدالت و دینی بودن، آیینهای سنتی را احیاء کرده و از فشارهای اقتصادی و اجتماعی مردم میکاهد.
متن این استوانه بیان میکند که آخرین پادشاه بابل، نَبونعید، با تخریب معابد و تغییر آیینهای مذهبی مردم، موجب نارضایتی مردم شد. در نتیجه، خدایان از بابل به خشم آمده و آنجا را ترک کردند. مردوک، خدای بزرگ بابل، کوروش را بهعنوان پادشاه منتخب خود برای بازگرداندن نظم و عدالت برگزید و او را بهعنوان پادشاه جهان معرفی کرد. کوروش پس از فتح بابل، هم معابد و آیینهای آنجا را بازسازی کرده و هم به بازگرداندن خدایان تبعید شده از بابل به سرزمینهای خود اقدام کرد.
اهمیت تاریخی منشور کوروش
منشور کوروش یکی از مهمترین اسناد تاریخی جهان است که نهتنها به فتح بابل و سیاستهای کوروش اشاره میکند، بلکه در زمینههای مختلف مانند آزادیهای دینی، حقوق بشر و مدیریت با عدالت نیز قابل توجه است. این استوانه اولین مدرک شناختهشدهای است که مفهوم حقوق بشر را از نگاه پادشاهی در تاریخ باستان مطرح میکند.
کوروش در این منشور، خود را بهعنوان حامی و پیشوای مردم معرفی میکند که در صلح و آرامش زندگی مردم را بهبود بخشیده است. منشور کوروش یکی از مهمترین نمونهها از سیاستهای انسانی و تمدنی است که در تاریخ بشری ثبت شده است.
وضعیت فیزیکی و مرمت منشور
منشور کوروش در قرن نوزدهم میلادی در چند تکه شکسته کشف شد و بهدلیل ساختار شکنندهاش، پس از مرمتهای متعدد هنوز ناقص باقی مانده است. این استوانه ابتدا از گِل ساخته شده و پس از پختن در کوره، سطح آن با لایهای نرمتر پوشانده شده تا متن بر آن حکاکی شود. ساختار آن بهگونهای است که احتمالاً در گذشته بهصورت انبوه تولید میشده، اما ساختار شکنندهاش باعث شد که منشور در دوران باستان به چند تکه شکسته تبدیل شود.
در سال ۱۹۶۱، این استوانه در موزه بریتانیا مرمت و پخته شد. در دهه ۱۹۷۰، برخی شکافها با گچ پر شدند تا ظاهر اثر تکمیل گردد و تکهای تازه از این منشور که در دانشگاه ییل نگهداری میشد، به آن اضافه شد. این مرمتها باعث بازسازی بخشی از خطوطی شد که بهطور کامل از بین رفته بودند.
امانت به ایران و نمایش منشور
منشور کوروش برای نخستین بار در سال ۱۹۷۱ به ایران امانت داده شد. این امانت در پی درخواست رسمی دولت ایران به موزه بریتانیا صورت گرفت و بهطور موقت در تهران در نمایشگاهی به مناسبت جشنهای ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی به نمایش درآمد. در این نمایشگاه، منشور بهعنوان نماد ملی ایران در آن دوران مورد توجه قرار گرفت و تصویر آن در ابزارهای تبلیغاتی از جمله تمبرهای یادبود منتشر شد.
پس از بازگشت منشور به موزه بریتانیا در سال ۱۹۷۱، تصمیم گرفته شد که این اثر دیگر به ایران امانت داده نشود، اما در سال ۱۳۸۹ (۲۰۱۰) منشور کوروش براساس توافق میان سازمان میراث فرهنگی ایران و موزه بریتانیا، به موزه ملی ایران امانت داده شد. در این زمان، بحثهای زیادی پیرامون اصالت منشور و احتمال جعلی بودن آن مطرح شد که بعدها شاهرخ رزمجو، باستانشناس ایرانی، تأیید کرد که منشور امانت دادهشده همان اصل منشور کوروش است. منشور کوروش در موزه ملی ایران به مدت چهار ماه به نمایش گذاشته شد و بازدیدکنندگان زیادی از سراسر کشور برای دیدن این اثر تاریخی منحصر به فرد به موزه ملی آمدند.
کشف و مرمتهای بعدی
منشور کوروش بهطور مداوم در موزه بریتانیا نگهداری میشود، و نمایش آن در گذر زمان بهطور مداوم تغییر کرده است. در طی مرمتها، برخی از بخشهای شکسته و آسیبدیده این استوانه بازسازی شده و برخی از خطوط از دست رفته بهوسیله کشف تکههای جدید تکمیل شدند. در سال ۲۰۰۷، لایههای گچی که در دهه ۷۰ میلادی برای مرمت به کار رفته بود، برداشته شد تا ساختار اصلی اثر بهتر دیده شود.
برگرفته از: ایسنا