نتایج پژوهش‌ها نشان می‌دهد که مصرف سیگار و قلیان عامل ابتلا به مواد افیونی و اعتیاد است. از منظر روانشناسان افراد علاقه‌مندند به مصرف سیگار از ژست فرد هنگام کشیدن آن و تجربه لذت خارج کردن دود از دهان و حتی تزیین خروج دود از دهان را عوامل جذب‌کننده افراد به استفاده از دخانیات می‌دانند.
زیگموند فروید، روانکاو برجسته مراحل ۵ گانه رشد شخصیت افراد را چنین عنوان می‌کند: مرحله دهانی، مقعدی، تناسلی، نهفتگی و جنسی.
مرحله اول و دوم که مرحله شناخت دهانی و مقعدی نام‌گذاری شدند و سن آن‌ها از بدو تولد تا ۳ سالگی است. ریشه گرایش افراد به مصرف دود است. در ادامه دلایل گرایش به دخانیات در بزرگ‌سالی تشریح می‌شود:
-آموزش زودهنگام مستقل شدن کودک در اجابت مزاج
- تعامل والدین باکودک و چگونگی رفتار آن‌ها در روزهای آموزش اولیه اجابت مزاج
-نوع واکنش والدین از دیدن صحنه عدم کنترل کودک در تخلیه ادرار و مدفوع که در روزهای اولیه آموزش از خود نشان می‌دهند.
این‌ها عواملی هستند که تأثیر بسزایی در گرایش بزرگ‌سالان برای مصرف دود دارند. افراد مصرف‌کننده بااینکه مدام از رسانه، تبلیغات از مصرف سیگار منع می‌شوند ولی بازهم گرایش به مصرف وجود دارد. افراد می‌دانند دود با ریه و اندام‌های داخلی آنان چه می‌کند. البته با دیدن صحنه کشیدن سیگار در فیلم‌ها و سریال‌های تلویزیونی باهدف جذب حداکثری مخاطب از سوی عوامل آن، جرقه مصرف دود به وجود نمی‌آید، حال‌آنکه مشکل اساسی‌تر از این موارد است.
لذت از خلال تجربه‌های دردناک افراد بیرون می‌آید. تنبیه‌های بدنی کودک زیر ۳ سال به خاطر تخلیه ادرار و مدفوع یا موارد دیگر از عوامل ایجاد لذت مصرف دخانیات یا مواد مخدر در سنین بزرگ‌سالی است.
مولفه های شخصیتی
مولفه های شخصیت شامل نهاد (ناخودآگاه)- خود (من) – فرا خود (وجدان) می‌باشند.
آنچه فرد نابه هنجار را با رفتارهای خود آزارگر از فرد به هنجار متمایز می‌کند راه و روش فرد در توزیع انرژی روانی متعادل بین سه مولفه شخصیت است.
بنابراین کشش روانی افراد به دلیل نوع رفتاری که از کودکی برای آن‌ها به‌جامانده در مقوله مصرف دود با یکدیگر متفاوت است.
فرد با مصرف سیگار از دیدگاه خودش آرامش روان را کسب می‌کند اما به‌غیراز عوارض جسمی، کنترل زندگی خود را از دست می‌دهد.
گرفتار شدن در منجلاب اعتیاد، آرام کنترل زندگی فرد را از دست او خارج می‌کند تا جایی که فرد وقتی به خود می‌آید، راهی برای رهایی نمی‌بیند.
این جمله‌ی مشهور که «همه‌چیز با یک نخ سیگار شروع می شود» هشداردهنده است. احساسات سرکوب‌شده، بی‌قراری، میل به کمال ازجمله عوامل روانی هستند که باید موردبررسی قرار گیرند. گرایش به دود، دخانیات و اعتیاد از عمق روان و با کمک مشاور می‌تواند درمان شود.
منابع:
روانشناسی بالینی دکتر عبدالحسین فرهنگی
آموزش برای رفتار بهتر، مهشید شریف