تالاب‌های خشک‌شده، تبدیل به کانون
گردوغبار شده‌اند
تالاب‌ها یکی از مهم‌ترین زیست‌بوم‌های طبیعی، نقش حیاتی در حفظ تنوع زیستی، تنظیم چرخه آب، مقابله با گردوغبار و تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی دارند، ایران با دارا بودن بیش از ۲۵۰ تالاب ثبت‌شده، جزو کشورهایی است که حفاظت از این منابع آبی به یکی از اولویت‌های زیست‌محیطی آن تبدیل‌شده بااین‌حال، بسیاری از تالاب‌های کشور در سال‌های اخیر با تهدیدات جدی مواجه شده‌اند. گزارش‌های مختلف نشان می‌دهد که وضعیت بیشتر تالاب‌های کشور مناسب نیست که ادامه این روند می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری برای سلامت محیط‌زیست وزندگی انسان‌ها به همراه داشته باشد، یکی از نمونه‌های این وضعیت شرایط کنونی دریاچه ارومیه است که بدترین وضعیت خود را می‌گذراند.
خشکیدن دریاچه ارومیه
این روزها دریاچه ارومیه روزهای سخت و خشکی را سپری می‌کند در برخی خبرها آمده دیگر این پهنه آبی ازدست‌رفته است، اما کارشناسان معتقدند دقیق‌تر این است که بگوییم دریاچه دچار بیشینه خشکیدگی خود شاید در تمام ادوار حیاتش شده اما معنی آن از دست رفتن دریاچه ارومیه نیست یعنی اینکه امید به بازگشت آن وجود دارد.
وضعیت بحرانی تالاب‌ها در ایران
بر اساس گزارش‌های منتشرشده تالاب‌هایی همچون هامون، گاوخونی، بختگان، جازموریان، شادگان و ارومیه در معرض خشک‌شده کامل یا کاهش شدید سطح آب قرارگرفته‌اند، کاهش ورودی آب، سدسازی‌های بی‌رویه، تغییر مسیر رودخانه‌ها، ورود آلاینده‌های صنعتی و کشاورزی و بهره‌برداری غیرمسئولانه از منابع طبیعی، ازجمله عوامل اصلی تهدیدکننده این اکوسیستم‌ها هستند. در برخی موارد، خشک‌شده تالاب‌ها منجر به بروز پدیده‌های خطرناکی مانند گردوغبار، نابودی گونه‌های جانوری و گیاهی و مهاجرت اجباری جوامع محلی شده است، به‌عنوان‌مثال، خشک‌شده تالاب هامون در استان سیستان و بلوچستان، نه‌تنها معیشت هزاران نفر را تحت تأثیر قرار داده، بلکه به یکی از کانون‌های تولید ریز گرد در منطقه تبدیل‌شده است.
خیزش گردوغبار
آمارها نشان می‌دهد سالانه ۲ میلیارد تن گردوغبار از انواع کانون‌های گردوغبار به هوا بلند می‌شود در این میان حدود ۳۵ میلیون هکتار کانون گردوغبار داخلی و ۲۷۰ میلیون هکتار خارجی است که تأثیر زیادی بر روی کشور ما دارد چون با هر وزش بادی گردوغبار به سمت ایران روانه می‌شود، در این میان اما سهم تالاب‌ها در بروز گردوغبار قابل‌اغماض است.
تالاب‌های خشکیده
وسعت تالاب‌های کشور بیش از ۳ میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار است که بخش زیادی از آن‌ها دچار خشکیدگی دائمی، فصلی و مقطعی شده‌اند، بررسی‌ها نشان می‌دهد که ۷۰ درصد تالاب‌های کشور این وضعیت رادارند، ازاین‌رو مستعد تبدیل‌شدن به کانون‌های گردوغبار هستند.
مطالعاتی که سال ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ انجام شد نشان می‌داد که ۴۳ درصد از تالاب‌های کشور از سال ۱۳۹۷ به کانون‌های گردوغبار تبدیل شدند اما متخصص مدیریت زیست‌بوم‌های تالابی معتقد است که این آمار به‌روز نیست و اکنون می‌توان گفت که بیش از ۷۰ درصد تالاب‌های کشور ظرفیت تبدیل‌شدن به کانون‌های گردوغبار رادارند. وسعت کلی تالاب‌ها حدود ۳ میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار بوده است . وسعت کانون‌های گردوغباری هم به نسبت وسعت تالاب‌ها افزایش‌یافته است.
مدیریت تالاب‌ها
کارشناسان حوزه محیط‌زیست معتقدند که نبود برنامه‌ریزی جامع، ضعف در اجرای قوانین، کمبود منابع مالی، انسانی و ناهماهنگی میان دستگاه‌های اجرایی، از مهم‌ترین موانع مدیریت پایدار تالاب‌ها در ایران هستند، در بسیاری از موارد، حقا به زیست‌محیطی تالاب‌ها نادیده گرفته‌شده و منابع آبی به مصارف کشاورزی یا صنعتی اختصاص‌یافته‌اند.
تالاب‌ها، قلب تپنده طبیعت ایران هستند؛ اما این قلب در حال ایستادن است، اگر اقدامات مؤثر و پایدار برای حفاظت و احیای آن‌ها صورت نگیرد، پیامدهای آن نه‌تنها دامن‌گیر محیط‌زیست، بلکه زندگی انسانی، اقتصاد محلی و امنیت اجتماعی خواهد شد، مدیریت پایدار تالاب‌ها، ضرورتی فوری و حیاتی است که نیازمند عزم ملی، مشارکت مردمی و حمایت بین‌المللی است.