غفور کریمی-روزنامه نگار
ایران در محیط پیرامونی خود با کشمکش‌های امنیتی متنابهی مواجه است که علی‌الدوام و به واسطه‌ی تحولات، دگرگونی‌ها و روندهای منطقه‌ای بازآفرینی و تشدید می‌شوند. ایران از منظر منطقه‌ای نیز در اقلیمی واقع شده است که هیچ گونه ترتیبات امنیتی استوار و توافق شده در آن وجود ندارد از این‌رو ایران نسبت به آن بخش از سیاست‌های همسایگانش که چالش‌های مستقیمی را برای نفوذ و نقشش در منطقه ایجاد کنند، حساسیت فراوان از خود نشان می‌دهد. تضاد منافع و عدم همگونی نظام‌های سیاسی، باعث می‌شود کشورها همدیگر را عامل تهدید برای منافع ملی خود تلقی کنند چرا که منافع ملی آنان با یکدیگر در تضادی فاحش قرار دارد. این یک اصل است که هر کشوری تلاش می‌کند تا اهداف خود را از طریق محدودسازی منافع دیگران تأمین کند بر این اساس امنیت ملی دو کشور منبعث از ساخت و زمینه‌ی منطقه‌ای آنهاست بنابراین اگر کشوری با ابرقدرتی به خصوص فرامنطقه‌ای، ائتلاف می‌کند نشانه دهنده وجود واهمه درونی نسبت به سیاست‌های همسایگان خود در آن دولت است.
ایران و جمهوری آذربایجان با وجود برخورداری از اشتراکات تاریخی، سرزمینی، دینی، زبانی و قرابت فرهنگی و با در نظر گرفتن همجواری جغرافیایی، برای نزدیکی از استعداد و قابلیت بالایی برخوردارند اما پس از استقلال جمهوری آذربایجان عموماً روابط پر فراز و نشیبی را تجربه کرده‌اند.
قوم‌گرایی مفرط متاثر از سیاست‌های تورانی دولت ترکیه، اختلافات عمیق در مورد منافع اقتصادی دریای خزر، تلاش این کشور برای تغییر مرزهای جغرافیایی و تصرف ایالت سیونیک ارمنستان به منظور اتصال در سرزمین دوپاره خود به هم، جهت گیری‌های ضدایرانی باکو، تفکرات ضد دینی منبعث از وراثت کمونیستی حاکمان فعلی، حضور پررنگ آمریکا و نقش راهبردی اسرائیل در سیاست های منطقه ای باکو و نهایتاً شائبه قریب به یقین استقرار یگان های امنیتی موساد در سنوات گذشته و استفاده اسرائیل از خاک این کشور در جنگ دوازده روزه، روابط فی‌مابین را با چالش‌های جدی مواجه کرده با این وجود آذربایجان در میان سیاست‌های ایران در قفقاز حائز نقش مرکزی و تعیین کننده است؛ حکومت خاندان علیف در آذربایجان با نگرانی‌های مزمن که به دوران شوروی سابق برمی‌گردد، معتقد است که سیاست‌های منطقه‌ای تهران مشروعیت نظام حاکم در این کشور را تضعیف می‌کند و به زعم باکو، تهران مایل است شیوه مدیریت سیاسی و حکومت‌داری اسلامی مورد نظر خود را در آذربایجان پیاده‌سازی و محقق کند.
به دلیل سیاست‌ها و مواضع سنوات گذشته باکو، ایران نیز با ارمنستان همکاری نزدیکی دارد که رابطه اش با آذربایجان خصمانه است در مقابل نیز آذربایجان به ترکیه آمریکا و اسرائیل تکیه دارد در این میان روابط تهران - باکو بیش از همه از دشمنی بنیادین، ریشه دار و مداوم ایران و آمریکا و حمایت ایران از ارمنستان در تقابل با آذربایجان متأثر است.
حکومت جمهوری باکو، دکترین اسلام سیاسی ایران را خطری برای بقای خود می‌داند بنابراین باکو به جای وحدت اسلامی و منطقه‌ای بر ملی‌گرایی افراطی تأکید کرده و به دنبال حذف مذهب از محیط عمومی و اتمسفر فرهنگی و اجتماعی خود بوده است؛ باکو، تهران را به پشتیبانی از مبلغان و افراط‌گرایان مذهبی متهم کرده و مدعی است که هدف تهران براندازی خاندان علیف است.
منبع: دیپلماسی ایرانی