اگر مدام درگیر افکار تکراری و بی‌پایان درباره گذشته یا آینده هستید، این می‌تواند نشانه‌ای از یک مشکل عمیق‌تر باشد. روان‌شناسان می‌گویند «نشخوار فکری» اگرچه یک اختلال مستقل نیست، اما هشدار جدی نسبت به اختلالات روانی مهم مانند افسردگی و اضطراب به شمار می‌رود.
به گزارش مهر،دکتر مریم سلمانیان، روانشناس بالینی و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران، با اشاره به شیوع بالای نشخوار فکری در جامعه گفت: «نشخوار فکری، یا همان ذهن‌چرانی، اگرچه به‌تنهایی یک اختلال روانی محسوب نمی‌شود، اما نشانه‌ای از وجود مشکلات روانی جدی‌تری مانند افسردگی، اختلال اضطراب فراگیر، وسواس فکری-عملی یا اختلال استرس پس از سانحه است.»
نشخوار فکری چیست و چرا مهم است؟
به گفته سلمانیان، نشخوار فکری نوعی درگیری ذهنی مزمن با افکار منفی درباره گذشته یا آینده است؛ افکاری که اغلب تکراری، بی‌نتیجه و آزاردهنده‌اند و فرد را در چرخه‌ای فرسایشی از استرس، بی‌خوابی و احساس بی‌ارزشی گرفتار می‌کنند. او افزود: «فرد ممکن است بارها و بارها به اشتباهات گذشته، نگرانی‌های آینده یا احساس گناه فکر کند، بدون اینکه بتواند راه‌حلی بیابد یا این افکار را متوقف کند.»
چه اختلالاتی باعث نشخوار ذهنی می‌شوند؟
نشخوار فکری در طیف وسیعی از اختلالات روانی دیده می‌شود: در افسردگی، فرد به‌طور مداوم درگیر احساس بی‌ارزشی و شکست است. در اضطراب، ذهن با سناریوهای منفی و ترس‌های آینده مشغول می‌شود. در وسواس فکری-عملی (OCD)، افکار مزاحم و اضطراب‌زا با رفتارهای تکراری همراه می‌شوند. در اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)، ذهن بارها به صحنه‌های دردناک گذشته بازمی‌گردد.
آیا نشخوار فکری خطرناک است؟
سلمانیان تأکید کرد: «نشخوار فکری به‌تنهایی باعث اختلالات روان‌پریشی مثل اسکیزوفرنی نمی‌شود، اما در صورت درمان‌نشدن، می‌تواند منجر به کاهش عملکرد روزمره، اختلال در خواب، و حتی بروز افکار خودکشی شود.»
راهکارهای درمان
به گفته این روانشناس، درمان نشخوار فکری تنها با درمان ریشه‌های روانی آن ممکن است و نیازمند ارزیابی تخصصی است. درمان شناختی-رفتاری (CBT) یکی از مؤثرترین روش‌های درمانی برای این مشکل محسوب می‌شود که کمک می‌کند فرد افکار تکراری را شناسایی کرده و کنترل کند. او افزود: «درمان ممکن است نیازمند چندین جلسه مشاوره، گاهی دارودرمانی، و حمایت فعالانه از سوی خانواده باشد.»
نقش اطرافیان
سلمانیان توصیه کرد که نزدیکان فرد باید با دید همدلانه به موضوع نگاه کنند: «نشخوار ذهنی نشانه ضعف اراده نیست؛ بلکه یک هشدار جدی روانی است. سرزنش یا بی‌تفاوتی اطرافیان می‌تواند وضعیت را بدتر کند. بهترین کمک، حمایت و تشویق برای مراجعه به روان‌درمانگر است.»
تمرین هایی برای تقویت حافظه
خوشبختانه ورزش‌های مغزی، یا تمرینات شناختی هدفمند، می‌توانند مانند تمرینات بدنی، مغز را تقویت کرده و انعطاف‌پذیری آن را افزایش دهند. این فعالیت‌ها با تحریک نورون‌ها، ارتباطات عصبی جدید ایجاد می‌کنند و نوروپلاستیسیتی (قابلیت بازسازی مغز) را بهبود می‌بخشند.پژوهش‌ها نشان می‌دهند افرادی که به‌طور منظم مغز خود را تمرین می‌دهند، در آزمون‌های حافظه و توجه تا ۲۰ درصد عملکرد بهتری دارند. این تمرینات نه‌تنها برای جوانان، بلکه برای بزرگسالان و سالمندان نیز مفیدند و می‌توانند خطر زوال شناختی را کاهش دهند.
برای بهبود حافظه و تمرکز، فعالیت‌های متنوع و جذابی وجود دارند:
۱. بازی‌های فکری: حل سودوکو، جدول کلمات متقاطع یا اپلیکیشن‌های تمرینی مغز، ذهن را به چالش می‌کشند.
۲. یادگیری مداوم: یادگیری زبان جدید، نواختن ساز موسیقی یا حتی آشپزی خلاقانه، مغز را فعال نگه می‌دارد.
۳. مطالعه و نوشتن: خواندن رمان‌های پیچیده یا نوشتن خاطرات، پردازش اطلاعات و حافظه بلندمدت را بهبود می‌بخشد. کارشناسان توصیه می‌کنند روزانه ۲۰ تا ۳۰ دقیقه به این فعالیت‌ها اختصاص دهید و تنوع را حفظ کنید.
ورزش‌های مغزی راهی ساده، کم‌هزینه و لذت‌بخش برای تقویت حافظه و تمرکز هستند. با ترکیب این تمرینات با خواب کافی، تغذیه سالم و فعالیت بدنی، می‌توانید ذهن خود را در بهترین حالت نگه دارید و از توانایی‌های شناختی‌تان برای سال‌ها محافظت کنید.