رضا دستجردی: کتاب «احساسات سیاسی» به‌قلم مارتا سی. نوسباوم فیلسوف آمریکایی مدرس دانشگاه شیکاگو با ترجمه سامان صفرزائی، از تازه‌های شیرازه کتاب ماست. این نظریه در دل سنت فلسفه سیاسی لیبرال شکل می‌گیرد، اما در عین حال، نقاد همان سنت نیز هست. نوسباوم با تأثیر از جان رالز، به عدالت به‌مثابۀ انصاف باور دارد، اما معتقد است پروژه رالز در کتاب A Theory of Justice و به‌ویژه Political Liberalism در یک بُعد حیاتی دچار نقص است: بی‌توجهی به نیروی احساسات در حفظ و تداوم نهادهای عادلانه. نوسباوم، برخلاف رالز که ثبات نهادهای عادلانه را در گرو اجماع معقول میان افراد عقلانی و خودمختار می‌داند، بر این باور است که این نهادها تنها زمانی تداوم می‌یابند که احساسات شهروندان با ارزش‌های دموکراتیک همسو شوند. به عبارتی، مردم نه‌تنها باید به عدالت باور داشته باشند، بلکه به آن احساس عشق و تعلق نیز پیدا کنند. از نظر نوسباوم، رالز هرچند در بخش‌هایی از Liberalism and the Limits of Justice به عواطف اشاره می‌کند، اما از تحلیل منسجم هیجانات غفلت می‌ورزد. این شکاف، به زعم نوسباوم، امکان سوء‌استفاده از احساسات در راستای اهداف غیرلیبرال را باز می‌گذارد.
یکی از مهم‌ترین مفاهیم این کتاب، «عشق سیاسی» است؛ عشقی که نه احساساتی افراطی، بلکه مبتنی بر احترام متقابل، برابری و همبستگی انسانی است. نوسباوم از سنتی ریشه‌دار در فلسفه و ادبیات سیاسی غرب بهره می‌گیرد که در آن، عشق به انسانیت یا به میهن، نقشی اخلاقی و سیاسی ایفا می‌کند. او از جان استوارت میل، والت ویتمن و حتی موتسارت به عنوان نمونه‌هایی از تلاش برای خلق هویتی مدنی بر پایه احساسات مثبت یاد می‌کند. اما در عین حال، میان عشق سیاسی و ناسیونالیسم کور تفاوت می‌گذارد. از دید او، عشق سیاسی سالم، بر کثرت‌گرایی، احترام به اقلیت‌ها و احساس مسئولیت جمعی تأکید دارد. نوسباوم در این‌جا استدلالی بسیار مهم را پیش می‌کشد: «احساسات عمومی باید هدایت، پالایش و بازسازی شوند. اگر نهادهای دموکراتیک احساسات را به حال خود رها کنند، فضا برای ظهور ترس، نفرت و تحقیر آماده خواهد شد».
نوسباوم در بخش‌های میانی کتاب، به‌طرز خیره‌کننده‌ای طیفی از ابزارهای فرهنگی، هنری و اجتماعی را برای پرورش هیجانات سیاسی بررسی می‌کند. او به مدارس، جشن‌های ملی، نمادها، موسیقی، ادبیات و حتی معماری به‌مثابۀ ابزارهای تربیت احساسات عمومی می‌نگرد. به‌عنوان نمونه، تحلیل او از سرود ملی هند، نمونه‌ای درخشان از تلفیق هویت قومی و وحدت ملی است. همچنین، مثال‌هایی از معماری بنای یادبود هولوکاست یا موزه‌های حقوق بشر، نشان می‌دهد که چگونه فضاهای عمومی می‌توانند احساسات اخلاقی همچون اندوه، همدلی یا غرور اخلاقی را برانگیزانند.
از بخش‌های پرقدرت کتاب، تحلیل نوسبوم از احساسات منفی‌ای چون ترس، انزجار و تحقیر در سیاست امروز است. او نشان می‌دهد که چگونه این احساسات، در قالب گفتمان ضدمهاجر، اسلام‌هراسی، نژادپرستی یا پوپولیسم راست‌گرا، به ابزارهایی برای حذف دموکراسی بدل شده‌اند. از نظر نوسباوم، ترس، وقتی با حس بی‌قدرتی و تهدید خارجی ترکیب شود، می‌تواند به نفی حقوق اقلیت‌ها و تحکیم اقتدارگرایی منجر شود. سیاست‌مدارانی که ترس می‌فروشند، اغلب با زبان احساسات منفی حرف می‌زنند و به همین دلیل، بر عقلانیت دموکراتیک پیروز می‌شوند. «احساسات سیاسی» در ۵۹۴ صفحه از سوی شیرازه کتاب ما منتشر شده است.