مذاکرات میان ایران و آمریکا، به‌ویژه در زمینه برنامه هسته‌ای ایران، سال‌هاست که یکی از موضوعات محوری سیاست بین‌الملل بوده و قدرت‌های جهانی از جمله روسیه را به بازیگرانی کلیدی در این عرصه تبدیل کرده است. مسکو، به‌عنوان یکی از اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل و شریک راهبردی ایران، همواره مواضعی چندوجهی در قبال این مذاکرات اتخاذ کرده است. از یک سو، روسیه از گفت‌وگوهای دیپلماتیک حمایت می‌کند و خود را آماده میانجی‌گری نشان داده؛ از سوی دیگر، با تأکید بر عدم تعهد نظامی به ایران در صورت درگیری با آمریکا، خطوط قرمز خود را مشخص کرده است.
چه آنکه روابط ایران و روسیه از زمان امضای معاهده دوستی در سال ۱۲۹۹ شمسی تاکنون، فرازونشیب‌های بسیاری را تجربه کرده است. در دهه‌های اخیر، این رابطه به‌ویژه در زمینه مسائل هسته‌ای و مقابله با فشارهای غرب، عمیق‌تر شده است. روسیه یکی از امضاکنندگان توافق هسته‌ای برجام در سال ۱۳۹۴ بود و در مذاکرات منتهی به آن، نقشی فعال داشت. اما پس از خروج آمریکا از برجام در اردیبهشت ۱۳۹۷ و بازگشت تحریم‌ها، مواضع مسکو پیچیده‌تر شد. مسکو از یک طرف خواستار احیای توافق شد و از طرف دیگر، از افزایش همکاری‌های اقتصادی و نظامی با ایران به‌عنوان اهرمی در برابر غرب بهره برد.
تا بهار ۱۴۰۴، با روی کار آمدن دولت دونالد ترامپ برای دومین بار و تشدید تنش‌ها میان تهران و واشنگتن، نقش روسیه بار دیگر برجسته شده است. اظهارات مقامات کرملین و وزارت خارجه این کشور نشان‌دهنده تلاش برای حفظ تعادل میان حمایت از ایران، پرهیز از درگیری مستقیم با آمریکا، و پیگیری منافع ژئوپلیتیکی خود است. این تعادل شکننده، محور اصلی تحلیل این گزارش را تشکیل می‌دهد. اهداف روسیه در قبال مذاکرات ایران و آمریکا چندلایه است و در اظهارات مقامات آن منعکس شده است. روسیه، به‌عنوان قدرتی که در سوریه سرمایه‌گذاری کلانی کرده، نمی‌خواهد تنش میان ایران و آمریکا به بی‌ثباتی بیشتر در خاورمیانه منجر شود. هشدار رودنکو درباره «فاجعه‌بار» بودن جنگ، و حمایت پسکوف از مذاکرات عمان، نشان‌دهنده این هدف است. ثبات منطقه به مسکو اجازه می‌دهد نفوذ خود را در سوریه و دیگر نقاط حفظ کند.
از سوی دیگر مسکو از ایران به‌عنوان بخشی از محور ضدغربی خود، کنار چین، بهره می‌برد. حمایت اولیانوف از موضع ایران در برابر آژانس و محکومیت تهدیدات ترامپ توسط ریابکوف، پیامی به غرب است که روسیه حاضر به همراهی با فشار حداکثری نیست. این رویکرد، به‌ویژه در دوران تحریم‌های شدید علیه خود روسیه، اهمیت بیشتری یافته است. در همین راستا اظهارات پسکوف و رودنکو درباره آمادگی برای کمک به مذاکرات، تلاشی برای ایفای نقش میانجی و افزایش نفوذ دیپلماتیک مسکو است. این هدف با توجه به رقابت با چین و ترکیه در منطقه، که هر دو به دنبال نقش‌آفرینی در مسائل ایران هستند، برجسته‌تر می‌شود. از این رو مواضع کنونی روسیه پیامدهای قابل‌توجهی برای ایران، آمریکا و منطقه دارد. حمایت دیپلماتیک مسکو از مذاکرات می‌تواند به کاهش تنش‌ها کمک کند، اما عدم تعهد نظامی، ایران را در برابر تهدیدات ترامپ آسیب‌پذیرتر می‌کند. از سوی دیگر، این احتیاط به آمریکا نشان می‌دهد که مسکو تمایلی به رویارویی مستقیم ندارد، که می‌تواند به نرمش واشنگتن در مذاکرات منجر شود.
در شرایط فعلی که مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در جریان است، اگر این گفت‌وگوها به نتیجه برسد، روسیه می‌تواند آن را موفقیتی برای دیپلماسی خود قلمداد کند. اما اگر تنش‌ها به درگیری نظامی منجر شود، مسکو احتمالاً به نقش ناظر بی‌طرف بازخواهد گشت، همان‌طور که رودنکو اشاره کرده است. این درحالی است که میخائیل اولیانوف، نماینده دائم روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین، پس از پایان دور اول این مذاکرات، در شبکه اجتماعی X پیامی منتشر کرد و گفت: «بیاییم برای آن‌ها در شروع مذاکرات آرزوی موفقیت کنیم.»
این موضع‌گیری، در ادامه حمایت‌های پیشین روسیه از روند دیپلماتیک میان ایران و آمریکا قرار دارد. پیش‌تر نیز دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، اعلام کرده بود: «ما می‌دانیم که تماس‌های مستقیم و غیرمستقیم خاصی در عمان برنامه‌ریزی شده است و البته از این امر فقط می‌توان استقبال کرد، زیرا می‌تواند به تنش‌زدایی منجر شود.» ناظران سیاسی تاکید دارند مواضع روسیه در برابر مذاکرات ایران و آمریکا ترکیبی از حمایت دیپلماتیک، احتیاط استراتژیک و پیگیری منافع بلندمدت است. اظهارات مقاماتی چون اولیانوف، پسکوف، رودنکو و ریابکوف نشان می‌دهد که مسکو به دنبال حفظ تعادل میان تقویت ایران به‌عنوان متحد و اجتناب از تقابل با آمریکا است. اهداف روسیه، از ثبات منطقه‌ای تا تقابل غیرمستقیم با غرب، این کشور را به بازیگری محوری در این مناقشه تبدیل کرده است. اما آیا مسکو می‌تواند میانجی‌گری موفقی انجام دهد، یا در سایه تهدیدات ترامپ به حاشیه رانده خواهد شد؟ پاسخ به این پرسش نه‌تنها سرنوشت روابط ایران و آمریکا، بلکه جایگاه روسیه در نظم نوین جهانی را تعیین خواهد کرد.
منبع:خبر آنلاین