وارونگی دما، ترافیک سنگین و سوخت‌های آلاینده، نفس پایتخت را به شماره انداخته‌اند. درحالی‌که آلودگی هوا سلامت میلیون‌ها نفر را تهدید می‌کند، کارشناسان نسبت به پیامد‌های آن هشدار می‌دهند و راهکار آن را اجرای برنامه‌های جداگانه درباره توافق پاریس می‌دانند.
نفس‌ها به شماره افتاده‌اند
لوایی، کارشناس حوزه سیاست پژوهی وضعیت هوای کلان‌شهرها در زمستان سال جاری را چنین تشریح کرد: در میان غبار و دود، شهری خفته است. آسمانش رنگ‌باخته و خورشیدش پشت پرده‌ای از سیاهی پنهان‌شده است. نفس‌ها به شماره افتاده‌اند، سینه‌ها سنگین و گلو‌ها خشک. هر دم و بازدم، تلاش برای جنگیدن با سمی است که به‌جای اکسیژن، وارد ریه‌ها می‌شود. وی افزود: متأسفانه از ابتدای امسال حداقل ۱۳۰ روز هوای تهران در شرایط ناسالم قرار داشته و تهرانی‌ها فقط ۵ روز هوای پاک را تنفس کرده‌اند! در روز‌های سرد سال که پدیده وارونگی دما در شهر‌های بزرگ ایران، به‌ویژه تهران، شدت می‌گیرد، آلودگی هوا به یک معضل جدی تبدیل می‌شود. لوایی، وارونگی دما را به معنای قرار گرفتن لایه‌های هوای سرد در زیر لایه‌های هوای گرم دانست و ادامه داد: این پدیده مانع از صعود و پراکندگی آلاینده‌ها می‌شود و درنتیجه این آلاینده‌ها در سطح زمین تجمع کرده و غلظت آن‌ها در هوای تنفسی افزایش می‌یابد. وی تأکید کرد: این پدیده در شرایطی که شهر‌های صنعتی و پرجمعیت، تولید آلاینده زیادی دارند، می‌تواند خطرات جدی برای سلامت عمومی ایجاد کند.
قاتل خاموش
این کارشناس حوزه آینده‌پژوهی خاطرنشان کرد: کربن مونوکسید (CO) که به‌عنوان «قاتل خاموش» شناخته می‌شود، یکی از آلاینده‌های خطرناک است که از احتراق ناقص سوخت‌های فسیلی مانند گاز، بنزین و نفت تولید می‌شود. این گاز بی‌رنگ و بی‌بو بااتصال به هموگلوبین خون، مانع از انتقال اکسیژن به‌به افت‌های بدن می‌شود و می‌تواند منجر به سردرد، سرگیجه، تهوع، آسیب‌های مغزی و در موارد شدیدتر، مرگ شود. وی یادآور شد: در شرایط وارونگی دما، تجمع این گاز در فضا‌های بسته و خیابان‌های پرترافیک خطرناک است. حتی قرار گرفتن در معرض سطوح پایین CO به مدت طولانی به‌ویژه برای افراد مبتلابه بیماری‌های قلبی می‌تواند اثرات منفی بر سلامت داشته باشد.
سوزاندن سوخت‌های فسیلی
وی اظهار کرد: افزایش غلظت CO در جو، عمدتاً به دلیل فعالیت‌های انسانی مانند سوزاندن سوخت‌های فسیلی، منجر به تقویت اثر گلخانه‌ای و درنتیجه گرمایش جهانی می‌شود. در صورت کمبود اکسیژن یا شرایط نامناسب احتراق، سوختن ناقص رخ می‌دهد که می‌تواند منجر به تولید مونوکسید کربن (CO) و سایر آلاینده‌ها شود.اکسید‌های نیتروژن: (NOx) شامل نیتروژن مونوکسید (NO) و نیتروژن دی‌اکسید (NO ۲) هستند که عمدتاً از احتراق سوخت در موتور‌های خودرو‌ها و نیروگاه‌ها تولید می‌شوند. NO ۲ به دلیل خواص تحریک‌کننده‌ای که دارد، می‌تواند باعث التهاب ریه‌ها، برونشیت، آسم و سایر مشکلات تنفسی شود. در شرایط وارونگی دما، غلظت بالای NOx می‌تواند وضعیت بیماران مبتلابه بیماری‌های تنفسی را تشدید کند.
خطر احتراق سوخت‌های حاوی گوگرد
وی در خصوص گاز‌های آلاینده شهر گفت: اکسید‌های گوگرد و ذرات معلق ازجمله گاز‌های آلاینده شهری هستند؛ اکسید‌های گوگرد: (SOx) که به‌ویژه در صنایع و نیروگاه‌ها و به دلیل احتراق سوخت‌های حاوی گوگرد مانند نفت کوره و زغال‌سنگ تولید می‌شوند، عامل اصلی بحران‌های اسیدی هستند. این گاز‌ها به‌ویژه برای افرادی که مبتلابه بیماری‌های تنفسی و قلبی-عروقی هستند، خطرناک هستند.
ذرات کوچک
ذرات معلق: (PM ۲.۵ ,PM ۱۰) از دیگر آلاینده‌های جدی هستند که می‌توانند باعث مشکلات تنفسی، بیماری‌های قلبی-عروقی، سرطان ریه، سکته مغزی و سایر بیماری‌ها شوند. ذرات PM ۲.۵ به دلیل اندازه کوچکشان می‌توانند به عمق ریه‌ها و حتی جریان خون نفوذ کنند و خطرات جدی‌تری برای سلامت ایجاد کنند. در شرایط وارونگی دما، تجمع این ذرات در هوا به‌ویژه در شهر‌های بزرگ می‌تواند تهدیدی جدی برای سلامت عمومی باشد.
عامل اصلی آلودگی هوا
این کارشناس حوزه آینده‌پژوهی گفت: در بیشتر شهر‌های بزرگ کشور، وسایل نقلیه موتوری، به‌ویژه خودرو‌های شخصی و وسایل نقلیه دیزلی مانند اتوبوس‌ها و کامیون‌ها، عامل اصلی آلودگی هوا هستند. به‌ویژه در شرایط وارونگی دما، این وسایل نقلیه با تولید آلاینده‌هایی همچون کربن مونوکسید (CO)، اکسید‌های نیتروژن (NOx) و ذرات معلق (PM ۲.۵) وضعیت را تشدید می‌کنند. ترافیک سنگین، تعداد زیاد خودرو‌های فرسوده و کیفیت پایین سوخت، سهم این وسایل را در آلودگی هوا افزایش می‌دهند.
مازوت سوزی
وی نیروگاه‌ها و صنایع را از دیگر منابع آلاینده دانست به ویژه در مواردی که از مازوت به‌عنوان سوخت استفاده می‌شود و گفت: مازوت به دلیل داشتن مقدار زیادی گوگرد، در هنگام سوختن موجب انتشار SOx و ذرات معلق می‌شوند که می‌توانند آلودگی هوا را تشدید کنند. بااین‌حال، سهم نیروگاه‌ها در تولید ذرات معلق معمولاً کمتر از سهم وسایل نقلیه است و برخی گزارش‌ها سهم آن‌ها را در حدود ۱۰ تا ۱۲ درصد، سهم وسایل نقلیه را حدود ۵۰ تا ۶۰ درصد و مابقی را متعلق به صنایع، پالایشگاه‌ها و... ارزیابی می‌کنند.