در مورد حمله اسرائیل به حماس شاهد سکوت معناداری از اعراب منطقه بودیم آیا در صورت تشدید درگیری میان ایران و اسرائیل این سکوت منطقه ای در رابطه با ایران امتداد پیدا خواهد کرد یا خیر؟
موضع اعراب در رابطه با ایران مشخص است. اعراب در بیانیه شورای همکاری خلیج فارس و اخیرا در بیانیه اتحادیه اروپا به طور واضح اختلافاتشان با ایران را در 4 عرصه تشریح کرده اند.
اولین مورد ادعای امارات نسبت به جزایر سه گانه ایران است. دومین مورد رد مالکیت ایران در حوزه نفتی آرش است. سومین مورد اجرای صلح آمیز برنامه هسته ای ایران، برجام و تعهدات نسبت به آژانس است تا از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای جلوگیری شود. چهارمین مورد نیز عدم مداخله ایران در امور جهان عرب است که نسبت ایران با گروه هایی چون حزب الله، حماس جهاد اسلامی و ... را مورد توجه قرار می دهد.
بنابراین موضع اعراب مشخص است و آنچه در بیانیه دوحه در کنار آقای عراقچی اعلام شد، حداکثر این بود که ما در این جنگ بی طرفیم. البته اعلام بی طرفی کشورهای عربی معنایی منفی دارد و به معنی نبودن در کنار ایران است.
بی طرفی در جنگ به معنای عدم دخالت اعراب در جنگ ایران و اسرائیل است. ولی اعراب متحد نظامی آمریکا هستند و اسرائیل از تاسیسات منطقه ای غرب بهره خواهد برد. اعراب به امریکا متعهد هستند ترکیه در قبال ناتو تعهداتی دارد. از این رو پایگاه های نظامی بسیاری ازکشور ها در جنگ احتمالی ایران و اسرائیل در اختیار جبهه مقابل خواهد بود.
به طور مثال عراق بی طرفی مثبت خود را در بیانیه ای اعلام کرده و گفته از فضای خاکی و آبی و آسمان کشورش برای حمله به ایران استفاده نخواهد شد. اما دیگر کشور های عربی تنها اعلام بی طرفی کرده و چنین تعهدی به ایران نداده اند.
برخی منابع از تمایل کشور های منطقه برای تشدید درگیری اسرائیل با ایران صحبت کرده اند آیا در پشت صحنه تهدیدات اسرائیل در حمله به ایران، تحریکاتی از طرف اعراب وجود دارد یا خیر؟
نمی توان به منابع این اخبار اعتماد کرد. زیرا اسرائیل در کنار نبرد نظامی جنگی رسانه ای را در جبهه دیگری مدیریت می کند. بسیاری از منابع در این مدت مشکوک به نظر می رسند. زیرا از این جنس اخبار تنها اسرائیل سود می برد. این خبر ها اختلافات بین ایران و کشور های عربی را افزایش می دهد.
مثلث بحرانی شکل گرفته که یک ضلع آن ایران، اسرائیل، آمریکا و ضلع دیگرش اعراب و اسرائیل و ضلع سوم ایران و اعراب است. این مثلث می تواند تحت تاثیر جنگ رسانه ای خارج از میدان اصلی چنان بچرخد که در میدان های واقعی ایران و اعراب را درگیر کند.
واضح است که اعراب از افزایش تنش میان ایران و اسرائیل سود می برند. ولی من بعید می دانم اعراب نیات خود در مورد ایران را با صراحت به اسرائیل منتقل کنند. این خبر بیشتر جنبه تشنج افزایی دارد و می توان آن را به منابع غیر معتبر اسرائیلی نسبت داد. دور تا دور کشور در هر سو دامی پهن شده است. افکار عمومی ایران، رسانه های داخلی و تصمیم گیران باید با خونسردی و آرامش این دوره را طی کنند تا به دام نیفتیم. به عقیده من ایران پس از 7 اکتبر 2023 (15مهر 1402) به تله افتاد و با موضع گیری های رسمی اش وارد درگیری شد که برایش طرح ریزی کرده بودند.
امروز هم باز تله هایی کار گذاشته شده باید هشیار باشیم و به دام نیفتیم.
در چنین شرایطی سفر های وزیر امور خارجه ایران چه دستاوردی داشته؟ آیا دیپلماسی توانسته تغییری در رویکرد اعراب ایجاد کند یا خیر؟
ایران باید همواره دیپلماسی منطقه ای فعالی داشته باشد در این شرایط میزان موفقیت نسبی است و شاید چندان جواب ندهد.
ضمن اینکه بازیگران اصلی یعنی اروپا و آمریکا به دلیل قطع ارتباط با ایران و بسته شدن مسیر گفت و گو در این دیپلماسی نقشی ندارند. اعراب یعنی دوستان نزدیک غرب و اسرائیل یعنی خود غرب، از یک سو ایران می خواهد وارد جنگ با غرب شود و از سویی می خواهد به دوستان غرب نزدیک شود!
ایران می خواهد در دقیقه 90 آنچه را که سال ها مورد غفلت واقع شده بود اصلاح کند بعید است که بتوان نتیجه بگیرید. واضح است که اعراب ایستادن در کنار طرف قوی تر را انتخاب خواهند کرد.
اگر ایران یک دیپلماسی متوازن داشت به خوبی می توانست این مرحله را با رایزنی حل کند. این دیپلماسی غلط میراثی 45 ساله است که تا ایران به دردسر نیفتد و در مرحله ای بحرانی قرار نگیرد به این فکر نمی افتد که باید در جهان دوستان قدرتمند و موجهی داشته باشد.
اگر بخواهیم از این بحران یک درس بگیریم و برای همیشه به ید داشته باشیم این است که باید با تمام جهان متناسب با منافع ملی گفت و گو کرد و رابطه داشت. البته ابتدا باید منافع ملی را تعریف کرد و تصویری که از منافع اشخاص و گروه ها به جای منافع ملی در ذهن برخی نقش بسته را پاک کرد چون بسیاری فکر می کنند در جهت منافع ملی کار کرده اند درحالیکه آن منافع شخص بود منافع گروه بود نه منافع ملی! برای دیپلماسی موثر باید اقتصاد را تقویت کرد تا دیگران هم به ما نیاز پیدا کنند. با یک طرف درگیر شدن و با طرف دیگری متحد شدن دیپلماسی نیست و در دنیای امروز جواب نمی دهد و شرایط استثمار را ایجاد می کند. ایران باید بردباری به خرج بدهد و سطح تنش را کاهش دهد تا سایه جنگ از سر کشور بگذرد.
آیا در صورت وقوع جنگی تمام عیار، منطقه و به ویژه کشور های عربی از آتش این جنگ مصون خواهند ماند؟
اعراب به طور طبیعی از جنگ احتمالی ایران و اسرائیل سود می برند. چون هر طرف که ضعیف شود به نفع آن ها خواهد بود و می توانند امتیاز بگیرند.
از سویی اسرائیل و آمریکا به اعراب حمله نخواهند کرد. اما این احتمال بررسی می شود که در صورت وقوع یک اشتباه و حمله ایران به کشورهای منطقه جنگی وسیع و منطقه ای با ائتلافی بین المللی و با مشارکت اعراب علیه ایران صورت بگیرد. وضعیت ایران در چنین جنگی که طرف مقابل حمایتی جهانی دارد و ایران متحدی نخواهد داشت، مشخص است.