وجود بافت آندومتر یا همان پوشش داخلی رحم در هر نقطه‌ای خارج از محل طبیعی را آندومتریوز می‌گویند که شایع‌ترین محل قرارگیری آن در لگن و تخمدان‌ها است.
شایع‌ترین محل قرارگیری آن در لگن و تخمدان‌هاست. بافت نابه‌جای آندومتر در هر جایی از حفره‌ی لگنی ممکن است یافت شود: روی تخمدان‌ها، لوله‌های تخمک‌بر، روی رباط‌های رحم، دیواره‌ی جداری لگن، دیواره‌ی جداکننده مقعد، واژن و هم‌چنین ممکن است در زخم‌های پس از عمل سزارین، زخم‌های لاپاراسکوپی یا لاپاروتومی، روی مثانه، در شکم، روی روده‌ی کوچک و بزرگ، آپاندیس نیز به‌وجود آید. گاهی درون واژن، مثانه، روی پوست و حتی در شش‌ها، نخاع و مغز هم دیده شده است.
علایم و نشانه‌های بیماری بسیار متغیر بوده که عبارت است از درد در هنگام قاعدگی، درد در هنگام مقاربت، درد موقع تخمک‌گذاری، دردهای مزمن لگنی (۲۰-۸۰ درصد)، علایم دوره‌ای حین یا قبل از قاعدگی همراه یا بدون خونریزی غیرطبیعی، علایم شبه آنفولانزا (ضعف، بی‌حالی مزمن) و ناباروری.
درد لگنی شایع‌ترین یافته آندومتریوز در سنین بلوغ و ناباروری شایع‌ترین یافته در سنین ۳۸-۴۲ سالگی است. علایم بر حسب محل گرفتاری و شدت بیماری متفاوت است ولی باید بدانید که همیشه رابطه مستقیمی بین میزان گرفتاری و شدت علایم نیست.
به‌طور معمول دردها پیش رونده و دوره‌ای هستند و شایع‌ترین آنها درد هنگام قاعدگی و درد در زمان مقاربت است.
معمول‌ترین نشانه رشد نابه‌جای بافت رحم، درد در ناحیه لگن است؛ این درد بیشتر مربوط به سیکل ماهانه است، اما فردی که دچار این مشکل شده، ممکن است دچار دردهایی شود که با سیکل ماهانه‌اش ارتباطی نداشته باشد.
در بسیاری از زنان، درد آندومتریوز به اندازه‌ای شدید و ناتوان‌کننده است که برنامه زندگی فرد را به هم می‌ریزد. هم‌چنین ممکن است به مرور باعث چسبیدن اندام‌های درونی به یکدیگر شده و تغییر آناتومیکی در لگن ایجاد کند.
عواقب مورد انتظار
بدون درمان، آندومتریوز تدریجاً شدید می‌شود. اما پس از یائسگی، به علت کاهش تولید استروژن، تدریجا پسرفت می‌کند. علایم را می‌توان با دارو تخفیف داد و گاهی این بیماری با جراحی قابل معالجه است. در خانم‌هایی که شدت بیماری در آنها زیاد است، موفقیت درمان کمتر است. از دیگر عوارض این عارضه درد ناتوان کننده، مشکلات ادراری و اجابت مزاج و چسبندگی احشای لگنی است.
تشخیص و درمان آندومتریوز
تنها راه قابل اعتماد برای تشخیص قطعی آندومتریوز، لاپاروسکوپی و نمونه‌برداری از بافت است؛ پزشک متخصص زنان باید نشانه‌های بیماری را به درستی شناخته و پس از به‌دست آوردن پیشینه‌ای از نشانه‌های بیماری، بیماری را درمان نماید.
سونوگرافی، اسکن ام.آر.آی (MRI) و بررسی‌های دیگر را می‌توان پیشنهاد داد ولی هیچ‌کدام به‌طور قطع بیماری را مشخص نمی‌کند، اما می‌توانند به تشخیص آن کمک کند.
درمان‌های بسیاری برای آندومتریوز وجود دارد؛ انتخاب روش درمانی به سن، اعضای مبتلا، شدت علایم همراه با آندومتریوز (درد و ناباروری) و تمایل فرد به بچه‌دار شدن در آینده بستگی دارد.
تاثیر تغذیه در آندومتریوز
بعضی غذاها در رژیم غذایی باید حذف یا کم مصرف شوند، مصرف غذاهایی مانند چربی‌ها، نمک، شکر، فرآورده‌های لبنی و کافئین باید محدود شود زیرا این غذاها باعث کاهش عملکرد صحیح کبد می شوند. کبد عضو اصلی تنظیم هورمون‌ها و ویتامین‌های گروه B در بدن است که به کاهش سطح استروژن کمک می‌کند.
کاهش مصرف گوشت قرمز و فرآورده‌های گوشتی نیز یک راه موثر برای کنترل آندومتریوز است.
بسیار تاکید می‌شود که به جای گوشت قرمز از فرآورده‌های سویا مانند توفو و میزوو (غذاهایی که از نظر فیبر غنی هستند) استفاده شود. با توجه به اینکه فرآورده‌های سویا غنی از فیبر هستند و دارای عناصری هستند که میزان استروژن را در بدن کنترل می‌کنند، می‌توانند موجب کاهش درد نیز شوند.
غذاهای مفید در آندومتریوز
غذاهای حاوی ویتامین‌های گروه B مانند ماهی، برنج، ماکارونی، نان‌ها، غلات سبوس‌دار و سبزیجات برگ سبز باید در برنامه غذایی روزانه مصرف شود.
ویتامین‌های گروه B مقدار استروژن را در بدن کنترل می‌کنند و به کاهش علایم آندومتریوز کمک می‌کنند، بنابراین به کنترل کننده سطح استروژن معروفند. علاوه بر این ویتامین‌های گروه B به مخصوص B۶، B۲، B۱ از برگشت مجدد آندومتریوز جلوگیری می‌کنند.
آنتی اکسیدان‌هایی مانند بتاکاروتن، سلنیوم، ویتامین C و ویتامین E به همان میزانی که در کاهش گرفتگی عضلات و خونریزی در قاعدگی مفید و کارآمد بوده، در ارتقای سیستم ایمنی بدن نیز موثرند و می‌توانند به کنترل آندومتریوز و دردهای ناشی از آن کمک کنند. منابع خوب آنتی اکسیدان‌ها شامل اسفناج، کلم بروکلی، کرفس، خیار، بادام و روغن گل آفتاب‌گردان و روغن گلرنگ هستند.