جایزه نوبل چیست؟
جایزه نوبل به انگلیسی: Nobel Prize بر‌اساس وصیت‌نامه آلفرد نوبل که در سال 1895 تنظیم‌شده است، به افرادی که در زمینه‌های مشخصی پیشتاز بوده‌اند، اهدا می‌شود. در حال حاضر، حوزه‌های اصلی جایزه نوبل به شرح زیر است: جایزه نوبل ادبیات، جایزه نوبل شیمی، جایزه نوبل فیزیک، جایزه نوبل اقتصاد
جایزه صلح نوبل، جایزه نوبل پزشکی.
طی دهه‌های اخیر، در اکثر سال‌ها جوایز به بیش از یک نفر تعلق‌گرفته است. البته طبق خط‌مشی بنیاد نوبل، هیچ جایزه‌ای به بیش از سه نفر تعلق نمی‌گیرد.
جنگ مقابل جایزه نوبل
جایزه نوبل درمجموع تاکنون 49 مرتبه اهدا نشده که عموماً به سال‌های جنگ جهانی اول و جنگ جهانی دوم بازمی‌گردد. یک مورد تاریخی دراین‌باره وجود دارد: جایزه صلح نوبل در سال‌مرگ گاندی هم اعطا نشد. این کار عملاً به جبران خطای نوبل در حذف گاندی از کاندیداهای سال‌های قبل انجام شد.
مکانیسم اهدای جایزه صلح
این جایزه یکی از پنج جایزه نوبل است که بنابر وصیت‌نامه نوبل به مشارکت‌های برجسته در رشته‌های شیمی، فیزیک، ادبیات، صلح و فیزیولوژی یا پزشکی تعلق می‌گیرد. برنده جایزه، یک مدال، یک دیپلم افتخار و جایزه نقدی دریافت می‌کند که مبلغ آن در هرسال متفاوت است که در سال 2023 این مبلغ بیش از 1 میلیون دلار بود. بنا بر وصیت‌نامه نوبل، این جایزه را می‌بایست کمیته نروژی نوبل اداره کند و یک کمیته پنج‌نفره به انتخاب پارلمان نروژ آن را اعطاء کند. این جایزه برخلاف بقیه جایزه‌های نوبل، نه در استکهلم؛ بلکه در اسلو و در حضور پادشاه نروژ داده می‌شود. زمان اهدای این جایزه، ۱۰ دسامبر، مصادف با سال‌مرگ آلفرد نوبل است. این جایزه، برخلاف دیگر جایزه‌های نوبل، گاهی به‌جای یک فرد به یک سازمان تعلق می‌گیرد؛ مثلاً کمیته بین‌المللی صلیب سرخ سه بار این جایزه را دریافت کرده است.
اولین جایزه صلح نوبل در سال ۱۹۰۱ به‌طور مشترک به فردریک پسی و آنری دونان اهدا شد. آنها جایزه نقدی آن به مبلغ ۱۵۰٬۷۸۲ کرون سوئدی (معادل با ۷٬۷۳۱٬۰۰۴ کرون در سال ۲۰۰۸) را با یکدیگر به تساوی تقسیم نمودند.
تا سال ۲۰۲۳، جایزه صلح نوبل به ۱۱۱ نفر و ۲۷ سازمان تعلق‌گرفته‌است. نوزده زن موفق به کسب جایزه صلح نوبل شدند، که این رقم بیشتر از هر جایزه نوبل دیگری هست. از زمان ایجاد این جایزه، در ۱۹ سال جایزه صلح نوبل به هیچ‌کسی اهدا نشد که بیشترین تعداد عدم اهداء را در کل جوایز نوبل شامل می‌شود. این جایزه از بحث‌برانگیزترین جوایز نوبل می‌باشد که انتقادهای زیادی را به همراه داشته است.
ماهاتما گاندی پشت در جایزه ماند
ماهاتما گاندی با وجود اینکه پنج بار برای دریافت این جایزه نامزدشد، هیچ‌گاه آن را دریافت نکرد! پس از ترور او؛ کمیته نوبل در نظر داشت که جایزه صلح نوبل سال ۱۹۴۸ را پس از مرگش به او اهدا کند، اما در ادامه تغییر نظر داد و با توضیح نبود هیچ فرد زنده شایسته‌ای برای دریافت این جایزه، از دادنش در آن سال اجتناب کرد.
در سال ۲۰۰۶ میلادی یکی از اعضای کمیته نوبل گفت: «بزرگ‌ترین غفلت ما در تاریخ ۱۰۶ ساله اهدای نوبل بدون تردید این بوده است که نوبل صلح هیچ‌گاه به ماهاتما گاندی اهدا نشد.»
در سال ۱۹۶۱، داگ هامرشولد پس از نامزدی‌اش برای دریافت جایزه درگذشت و تنها برنده این جایزه شد که کمیته پس از مرگش جایزه را به او اهدا کرد. پس از این، قانون اهدای جایزه به افراد فوت‌شده تغییر کرد.
برندگان در حبس
کارل فون اوسیتزکی، آنگ سان سو چی و لئو شیائوبو و نرگس محمدی چهار برنده‌ای هستند که در هنگام دریافت جوایز در بازداشت بودند.
کمیته نوبل صلح در نروژ جایزه صلح نوبل ۲۰۲۳ را به نرگس محمدی، فعال حقوق بشر زندانی در ایران، اهدا کرد.
او بعد از شیرین عبادی، دومین زنی ایرانی است که به این جایزه دست پیدا کرده است.
نرگس محمدی متولد ۱۳۵۱ در زنجان است. او در دو دهه اخیر چندبار بازداشت و زندانی و محکوم شده است. وی هم اکنون به دلیل جرائم امنیتی در زندان به سر می‌برد.
واکنش وزیر امور خارجه
حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه کشورمان در واکنش به اهدای جایزه صلح نوبل به نرگس محمدی، قاسم سلیمانی را «لایق‌ترین» فرد برای دریافت این جایزه دانست و گفت: «او نماد صلح جهانی بود که دو دهه با تروریسم و خشن‌ترین جنایتکاران مبارزه کرد و امنیت منطقه و جهان را تضمین کرد.»
واکنش دبیر ستاد حقوق
بشر قوه قضاییه
کاظم غریب‌آبادی دبیر ستاد حقوق بشر قوه قضاییه هم با انتقاد از اهدای جایزه صلح نوبل به نرگس محمدی گفت: «قربانیان تروریسم و تحریم، مصدومان شیمیایی و شهدای جنگ تحمیلی از زنان و دختران، مادران شهدا، زنان نخبه و متخصص که زندگی خود را وقف توسعه و پیشرفت کشور و خدمت‌رسانی به مردم کرده‌اند، برندگان اصلی این جایزه هستند.»
واکنش رسانه نزدیک به شورای عالی امنیت ملی
این جایزه سیاسی که بیشتر به یک حمایت مالی از اقدامات غیرقانونی برخی برندگان آن تبدیل شده، از این جهت نزد ملت ایران اعتباری ندارد که به یک مجرم به ظاهر مدافع حقوق بشر که مورد حمایت سرکرده فرقه تروریستی منافقین و رژیم صهیونیستی نیز قرار گرفته، اعطا شده است. نکته اینکه؛ هرگز منتقد و معترض دارای نگاه اپوزیسیون نسبت به نظام‌های آمریکایی یا اروپا را پیدا نمی‌کنید که همانند معارضان شرقی، نامزد جایزه صلح نوبل شود.