شبکه اطلاع‌رسانی نفت و انرژی (شانا) به مناسبت فرارسیدن دومین سالروز انتخاب دولت سیزدهم از سوی ملت ایران به برسی کارنامه وزارت نفت این دولت در حوزه دیپلماسی انرژی پرداخته است که در ادامه می‌خوانید.
به گزارش شانا، تحول و تحرک در حوزه دیپلماسی انرژی همسو با نگاه دولت سیزدهم بر توسعه روابط و احیای دیپلماسی سیاسی چه با کشورهای منطقه و چه سرزمین‌های دور ایجادشده است.
توسعه این روابط ابتدا با نگاه به کشورهای همسایه رنگ و بوی دیگری گرفت و احیای روابط با کشورهایی همچون ترکمنستان، آذربایجان، عراق و کشورهای حوزه خلیج‌فارس در دستور کار وزارت نفت واقع شد. بعدازآن بود که وزارت نفت سایه دیپلماسی خود را بر کشورهای دور ازجمله چین، روسیه و کشورهای آمریکای لاتین پهن کرد.
رکورد صادرات نفت
نتیجه این دیپلماسی به‌سرعت در حوزه اقتصادی کشور تأثیرگذار بود، به‌گونه‌ای که سال ۱۴۰۰ برای نخستین بار رکورد صادرات نفت از سال ۱۳۹۷ یعنی زمانی که دور جدید تحریم‌های ظالمانه علیه ایران رقم خورد، در سال 1400 شکسته شد و صادرات نفت به دو برابرافزایش یافت. سوآپ گازی بین ترکمنستان، ایران و آذربایجان که برای دوره طولانی متوقف بود، از سر گرفته شد و صادرات گاز نیز با جهشی بی‌سابقه ۲۲ درصد افزایش یافت.
رونق اقتصادی متأثر
از دیپلماسی نفتی
تحقق سوآپ گاز جدا از منافع راهبردی و اقتصادی برای کشور، امنیت تأمین گاز در شرق ایران را برقرار کرد. در کنار این موضوع، آرزوی دیرینه صنعت نفت برای ایجاد پالایشگاه در خارج از کشور با شعار «پالایشگاه‌های فرا سرزمینی» محقق شد و این موضوع در کنار خود صدور خدمات فنی و مهندسی را دربر داشت. وزارت نفت دولت مردمی سیزدهم همچنین با رایزنی‌های دیپلماتیک موفق شد بخش عمده‌ای از مطالبات وزارت نفت را محقق و درآمدهای نفتی خود را به‌روز کند و این‌گونه جان تازه‌ای در رگ‌های اقتصاد کشور دمیده شد.
روسیه گام بلند وزارت نفت
در احیای دیپلماسی انرژی
روسیه را می‌توان ایستگاه اول دیپلماسی انرژی وزارت نفت دولت سیزدهم برشمرد. رابطه دو کشور پس از انتخاب سید ابراهیم رئیسی، به‌عنوان رئیس‌جمهور ایران شتاب بی‌سابقه‌ای گرفت. با سفر وی به روسیه و امضای تفاهم‌نامه ۴۰ میلیارد دلاری شرکت ملی نفت ایران و گاز پروم در اواخر تیرماه ۱۴۰۱ این روند شتاب بیشتری گرفت، درواقع در سفر رئیس‌جمهوری در دی‌ماه ۱۴۰، بستر امضای قراردادها و تفاهم‌نامه‌ها برای توسعه میدان‌های نفت و گاز ایران و تدوین نقشه راه انتقال فناوری مهیا شد و وزارت نفت با استفاده از فضای ایجادشده، به توسعه این مسیر پرداخت. البته این همکاری‌ها بعدها به حوزه پتروشیمی به‌منظور تبادل دانش فنی و همکاری‌های دانش‌بنیان در حوزه تجهیزات صنایع پتروشیمی تسری یافت و کریدور شمال به جنوب برای دسترسی راحت‌تر و سریع‌تر به بازارها نیز از همین رفت‌وآمدها کلید خورد.
تقویت روابط ایران و روسیه، همگرایی دو کشور را در تصمیم‌سازی در جلسات اوپک پلاس بیشتر و جایگاه کشور را در نشست‌های سازمان کشورهای صادرکننده نفت و متحدان تقویت کرد، البته تقویت روابط با سازمان کشورهای صادرکننده نفت و متحدان به روسیه محدود نشد و مسیر دیپلماسی روابط دوستانه ایران و متحدان را بیش‌ازپیش تقویت کرد.
تحقق تعهدهای بودجه‌ای با افزایش وصول درآمدهای صادرات
به‌تازگی حیان عبدالغنی، وزیر نفت عراق اعلام کرد که بدهی‌های برق و گاز این کشور به ایران به‌طور کامل پرداخت‌شده است. همین موضوع نشان‌دهنده مسیر صحیح دیپلماسی وزارت نفت دولت سیزدهم بود؛ بدهی‌هایی که طی سال‌ها انباشته‌شده بود و مسیری برای تحقق آن پیدا نمی‌شد، که در دولت سیزدهم محقق شدند. البته این موضوع محدود به عراق نمی‌شود و جهش صادرات و افزایش وصول درآمدهای حاصل از آن در وزارت نفت محقق شده است. به گفته جواد اوجی، وزیر نفت، حالا درآمدها به‌روز دریافت می‌شود.
نقش برتر صنعت نفت در رشد اقتصادی
به‌گونه‌ای که در سه‌ماهه پاییز سال ۱۴۰۱، نسبت به مدت مشابه سال قبل از آن به اذعان رئیس‌کل بانک مرکزی رتبه اول رشد اقتصادی به نفت اختصاص یافت و ایران همچنین به رکورد صادرات نفت خام، گاز، میعانات گازی، فرآورده‌های نفتی و محصولات پتروشیمی از سال ۱۳۹۷ تاکنون دست‌یافت. بر این اساس وصول درآمدهای حاصل از صادرات نفت خام، میعانات گازی، گاز طبیعی و محصولات پتروشیمی ۴۰ درصد افزایش داشته است. این در حالی است که حجم صادرات گاز طبیعی کشور نیز افزایش ۲۲ درصدی را تجربه کرد. وزارت نفت دولت سیزدهم که توسعه همکاری‌ها با کشورهای همسو و همسایه را از ابتدا در دستور کار داشت، ارتقای روابط بین‌المللی در حوزه نفت و گاز با استفاده از ظرفیت سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای و توسعه صادرات گاز طبیعی، فرآورده‌های نفت و محصولات پتروشیمیایی و سرانجام تبدیل ایران به مرکز مبادلات و خدمات انرژی را همواره در چشم‌انداز خود برای توسعه دیپلماسی فعال و متوازن انرژی دنبال می‌کرد.
تأمین امنیت انرژی شرق کشور
با احیای رابطه با ترکمنستان
احیای روابط با ترکمنستان برای تأمین امنیت گازی کشور بسیار حیاتی بوده و هست. افت فشار گاز و احتمال نا ترازی آن همواره در فصل سرد سال گریبان گیر کشور بوده است. باوجود همه برنامه‌های توسعه‌ای و افزایش هرساله تولید گاز، به دلیل افزایش بی‌رویه مصرف انرژی در کشور، این تهدید همیشه وجود داشته است. قطع رابطه گازی با کشور ترکمنستان موضوعی بود که تأمین گاز به‌ویژه در شرق کشور را در گردنه‌های سخت زمستان با دشواری همراه می‌ساخت. این موضوع جواد اوجی را بر آن داشت تا در نخستین روزهای کاری خود در صدر وزارت نفت، عازم ترکمنستان شود و برای احیای رابطه دیرینه گازی ایران و ترکمنستان کمر همت ببندد. سرانجام این تدبیر بلند وی بود که منجر شد عملیات سوآپ بین ترکمنستان، ایران و آذربایجان در حاشیه پانزدهمین نشست سران سازمان همکاری اقتصادی (اکو) احیا شد و از ۱۱ دی‌ماه سال ۱۴۰۱ نیز عملیاتی شد و در روزهای سرد زمستان ۱۴۰۱ تأمین گاز به‌ویژه در شرق کشور تسهیل شد. بر اساس قرارداد اولیه سوآپ بنا شد ایران سالانه یک میلیارد و ۵۰۰ تا ۲ میلیارد مترمکعب گاز (روزانه ۵ میلیون مترمکعب) از ترکمنستان تحویل بگیرد و به ازای آن گاز به آذربایجان تحویل دهد. بااین‌حال کمی بعد با رایزنی‌های ایران و آذربایجان بنا شد این میزان دو برابر شود و تا روزانه ۱۰ میلیون مترمکعب گاز با عملیات سوآپ از ترکمنستان به‌واسطه ایران تحویل آذربایجان شود.
تثبیت و تقویت جایگاه صنعت نفت
در آمریکای لاتین
ورود ایران به صنعت نفت کشورهای آمریکای لاتین با صادرات بنزین در بحبوحه نا ترازی شدید بنزین در کشور تحت تحریم ونزوئلا رقم خورد. درست زمانی که تحریم‌ها این کشور را در تنگنا قرار داده بود، ایران برای تأمین سوخت این یار دیرینه گام پیش نهاد و بعد با شناسایی فرصت‌های سرمایه‌گذاری در طرح‌های پالایشی پیش رفت و آرام‌آرام جای ایران در صنعت نفت کشورهای آمریکای لاتین تثبیت شد.
این دوره مقارن بود بازمانی که بیشتر پروژه‌های صنعت نفت در کشورهای آمریکای لاتین از سوی شرکت‌های آمریکایی و اروپایی نیمه‌کاره رهاشده بود. صدور خدمات فنی و مهندسی برای توسعه آن‌ها از ابتدای دولت سیزدهم در دستور کار قرار گرفت. در نخستین سفر وزیر نفت به سه کشور ونزوئلا، کوبا و نیکاراگوئه تفاهم‌نامه‌ها و قراردادهایی به امضا رسید که برای توسعه آن‌ها از ظرفیت خود وزارت نفت و بخشی از ظرفیت بخش خصوصی شامل پیمانکاران و سازندگان توانمند کشور استفاده شد.
افزایش ظرفیت پالایشگاهی
اوجی در جمع‌بندی رویدادهایی که در جریان این سفر محقق شد، تصریح کرد: صادرات نفت خام و میعانات گازی، فرآورده‌های نفتی و محصولات پتروشیمی پیش‌ازاین سفر محقق شده بود و نتایج آن را دیدیم، اما در گام دوم ما به عرصه توسعه ظرفیت پالایشگاه‌های منطقه وارد شدیم و با افزایش ظرفیت پالایشی برای جلوگیری از خام فروشی نفت خام و میعانات گازی اقدام کردیم که همه این‌ها در موازات با توسعه میدان‌های نفتی و گازی در دریا و خشکی کشورهای آمریکای لاتین پیش می‌رود که تفاهم‌نامه‌های خوبی برای آن‌ها امضا کردیم.
دست رایزنی با سه کشور
آمریکای لاتین
درنهایت امضای هشت قرارداد و تفاهم‌نامه با سه کشور آمریکای لاتین در بخش‌های توسعه و تولید در میدان‌های نفت و گاز، ارتقا و نوسازی پالایشگاه‌ها و بهره‌گیری از ظرفیت‌های پالایشگاهی، آموزش نیروی انسانی و کارشناسی در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی، صدور خدمات فنی مهندسی و انتقال فناوری و توسعه بازارهای صادراتی نفت خام، میعانات گازی و فرآورده‌های نفتی دستاورد این سفر وزیر نفت و هیئت همراه به سه کشور آمریکا لاتین بوده است.
عملیاتی شدن قرارداد با این کشورها در زمینه احیای ظرفیت پالایشی آن‌ها افزون برافزایش پایدار صادرات نفت خام و میعانات گازی، جلوگیری از خام فروشی، ایجاد ارزش‌افزوده و دریافت فرآورده‌های نفتی رؤیای ۴۰ ساله پالایش نفت فرا سرزمینی را به واقعیت تبدیل کرد و با این کار می‌توان بازار صادرات فرآورده‌های نفتی حوزه آمریکای لاتین و دریای کارائیب در همسایگی ایالات‌متحده آمریکا را در دست گرفت.
اجرای سه پروژه بزرگ
البته در سفر دوم که به همراه سید ابراهیم رئیسی و هیئتی بلندپایه از دولت به کشورهای لاتین در خردادماه ۱۴۰۲ انجام شد، سطح همکاری‌های وزارت نفت با کشورهای منطقه آمریکای لاتین به طرز چشمگیری توسعه یافت. به‌طور خلاصه در این سفر با رایزنی‌های دیپلماتیک انجام‌شده، سه پروژه عظیم در این منطقه رقم خورد.
بازسازی و نوسازی پایانه صادراتی نفت خوزه ونزوئلا به‌صورت قرارداد ای پی سی به شرکت پتروپارس سپرده شد. بازسازی و نوسازی مجتمع تولید آمونیاک در کشور ونزوئلا به دست شرکت‌های ایرانی دیگر قرارداد محقق شده در این سفر بود و درنهایت شرکت دانش‌بنیان ایرانی تجهیز پنج ایستگاه تقویت فشار گاز در کشور ونزوئلا را به عهده گرفت. دیپلماسی انرژی در آمریکای لاتین مبادلات نفتی ایران و ونزوئلا طی ۲۰ ماه به ۴ میلیارد دلار رسید و با سدشکنی‌های وزارت نفت مسیر ورود شرکت‌های بخش خصوصی ایران به صنعت نفت کشورهای لاتین هموار شد و فرصت بین‌المللی شدن آن‌ها را فراهم کرد.
همکاری با همسایه‌ها
دامنه فعالیت‌هایی که درنتیجه دیپلماسی قدرتمند انرژی ایران شکل گرفت محدود به موارد تشریح شده نمی‌شود. توسعه همکاری با عمان در زمینه صدور خدمات فنی - مهندسی، همچنین تشکیل کارگروه مشترک برای توسعه میدان هنگام، راه‌اندازی دفتر نمایندگی وزارت نفت در کشورهای همسایه ازجمله عراق و ایجاد کارگروه مشترک با آن‌ها، افزایش تجارت فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی، تهاتر گاز با برق، صدور نخستین محموله کاتالیست ایرانی به روسیه را می‌توان از نتایج این دیپلماسی فعال برشمرد.