حسین انتظامی
شنیدم این کتاب پرفروش‌ترین کتاب دانشگاه تهران در آخرین نمایشگاه کتاب بوده است. نویسنده این کتاب ارزشمند، همانی است که اخیرا و در راستای خالص‌سازی دانشگاه‌ها پاکسازی شد. اگرچه این استاد جوان و پرانرژی را ندیده‌ام اما از کتاب او بسیار آموختم و دریغ خوردم که چرا خالص‌سازان در راستای پروژه یک‌دست‌سازی، به جان دانشگاه‌ها هم افتاده‌اند و ضمن مرخص کردن افراد صاحب فکر، درصدد جایگزینی آدم‌های خود هستند. بعضی از اعضای جدید هیات‌های علمی را می‌شناسم. درس آنچنانی نخوانده‌اند، معدل‌های دیپلم و سایر مدارج‌شان گواه این ادعاست. و از آن مهمتر بدلیل روحیه آمرانه، نگاه علمی ندارند. نگاه علمی با تعصب و تصلب و دستور، میانه‌ای ندارد. بیش از جواب داشتن، سوال دارد و جواب‌های خود را از دل پژوهش (و البته با روش درست) در می‌آورد. به طراحان و مجریان خالص‌سازی باید گفت اگر به کارگماردن وفاداران در بعضی جاها جواب می‌دهد -که آن هم در درازمدت نمی‌دهد- اما قطعا در دانشگاه، اثری بسیار مخرب به جا خواهد گذاشت. بنیان دانشگاه بر آزاد اندیشی استوار است و اطاعت در کار علمی، سم است و سبب افت جدی کیفیت آموزش عالی در آینده‌ای نزدیک می‌شود. از ما گفتن! هر چند طراحان و مجریان این سیاست، دنبال آمارسازی هم خواهند رفت تا ارتقای کیفیت علمی را نشان دهند.
مطالعه این کتاب برای چند گروه ضروری است:
آنان که به دنبال فهم مناسبات جدید قدرت‌اند و می‌دانند که نمی‌شود با پارادایم‌های منسوخ و در عین حال مسخره نظیر جنگ سرد و جهان تک‌قطبی و یا اطلاعات کهنه، دنیای امروز را تحلیل کرد و مناسبات کشور خودمان را در این مقطع حساس تاریخی بر آن استوار ساخت.
این کتاب با معرفی «ابتکار کمربند و جاده»، زمینه‌های مرتبط را بحث می‌کند. یک ضرب المثل چینی می‌گوید: اگر می خواهی ثروتمند شوی، ابتدا راه بساز. و چینی‌ها دارند چنین می‌کنند. ابتکار کمربند و جاده طی یک دهه گذشته، پوست‌اندازی در نام داشته است: از «راه ابریشم نوین» تا «یک کمربند، یک جاده» و اخیرا «ابتکار کمربند و جاده». منظور از کمربند، راه‌های زمینی است که چین را به اروپا می‌رساند و مراد از جاده، راه‌های دریایی با همین هدف است؛ مسیرهایی شامل مجموعه‌ای از سرمایه گذاری طرف چینی به ارزش یک تریلیون دلار در حوزه زیرساخت، انرژی و ارتباطات است. این کلان راهبرد در سال 2013 توسط شی‌جین‌پینگ، رهبر چین مطرح شد. سخنرانی‌های مقامات چینی به عکس ما که استاد سخنرانی و خطابه‌ایم (تازه آن هم با مصرف داخلی!) نقشه عملی راه‌هایشان است.
این کتاب با طرح مزیت‌های یکایک کشورهای مسیر راه ابریشم، تعارضات دو به دو یا گروهی آنها را نیز فهرست می‌کند و چگونگی بیشینه‌سازی منافع را عرضه می‌دارد. کتاب بر روند پژوهی استوار است. روند پژوهی به جهت‌دهی داده‌های خام، پردازش و شناخت روابط میان آنها اشاره دارد. مهم‌ترین این داده‌های خام، رخدادها هستند که سویه مقدماتی روندها را نشان می‌دهند. این کتاب انبوهی از اطلاعات مفید از منابع متعدد دارد و نکات زیر برگرفته و یا برداشت‌های آن است:
اگرچه ظاهر این کلان پروژه، اقتصادی است اما به اتکای ژئواکونومی، دو حوزه دیگر یعنی ژئوکالچر و ژئوپلیتیک، قوام می‌یابد و در واقع هدف اصلی چینی‌ها ژئوپلیتیک است.
کتاب به سیاست‌گذاران پیشنهاد می‌کند:
به جای تداوم روح سنتی حاکم بر وزارتخارجه یعنی تمرکز و صرفا توجه به روابط دو جانبه، اهتمام اصلی خود را به روابط شبکهای و پیمان‌های منطقه‌ای هم معطوف دارد.
با توجه به آن که کریدورهای اقتصادی، زنجیره ارزش می‌آفرینند ایران را کشوری راه آهن‌محور ساخت. حمل و نقل ریلی علاوه بر پاک‌بودن از زاویه زیست محیطی و امنیت سفر، در ایجاد مزیت برای فعال‌شدن سناریوهای گوناگون چینی، هندی و همسایگان، یکتا است. مضافا آن که به عکس حمل‌ونقل هوایی که فعال بودن آن بشدت تابع تحریم‌ها است استقلال دارد. ضمن آن که رونق گذرگاه‌های مرکزی و اشتغال‌زایی گسترده، راه حل مبنایی برای حل نابرابری‌ها و معلول‌ها (قاچاق، تروریسم و جدایی‌طلبی در مناطق مرزی) است.
به جای تداوم تفکر «بازی با جمع صفر» که امکان چالش با همسایگان را تقویت می‌کند به گسترش خطوط متعدد ریلی با آنان همت کرد که این دیپلماسی، زمینه‌ساز رفع تنش‌ها خواهد بود.
برگرفته از: شفقنا