میثم درستی
فعال سیاسی اصلاح طلب
۱۶ آذر در تقویم رسمی کشور ، صرفاً یک روز تاریخی یا یک مناسبت تشریفاتی نیست؛ بلکه تبلور یک مبارزه زنده و پویا است که از همان آغاز، نقش دانشگاه را در کالبد جامعهی ایران، نقشی حیاتی و محوری تعریف کرد. این روز، یادآور رشادت و فداکاری دانشجویان شهید سال ۱۳۳۲ در دانشکده فنی دانشگاه است؛ عزیزانی که با خون خود، تعهد ابدی دانشگاه به رسالت اصلیاش یعنی نقد، آزادیخواهی و تحول مستمر را به امضا رساندند. ۱۶ آذر، نماد جسارت، شجاعت و تعهد مدنی در برابر استبداد، خودکامگی است.
از منظر گفتمان اصلاحطلبی، دانشگاه و دانشجو، نهادهایی فراتر از یک بخش آموزشی یا خدماتی هستند؛ آنها در واقع موتور محرکهی جامعه برای رسیدن به پیشرفت ، شفافیت ساختاری و نهادینهسازی دموکراسیخواهی محسوب میشوند. اگر جامعه نیازمند تنفس سیاسی، تجدید حیات فکری و خروج از بحرانها بوده است، این امکانپذیری را از فضای باز دانشگاه کسب کرده است.
بخش اول: میراث جاودان ۱۶ آذر؛ از استبدادستیزی تا استقلال فکری
حادثه دردناک ۱۶ آذر ۱۳۳۲ که درآن سه دانشجو (مصطفی بزرگنیا و احمد قندچی و مهدی شریعترضوی) که با شلیک ماموران امنیتی کشته شدند، یک واقعهی ایزوله یا صرفاً واکنشی به سفر یک مقام آمریکایی نبود؛ بلکه این واقعه، الگوی عمل سیاسی جنبش دانشجویی در ایران را تا به امروز ترسیم کرد. این الگو بر مبنای یک اصل بنیادین استوار است: اولویت منافع ملی و آرمانهای دموکراتیک بر سکوت، انفعال و منفعتطلبی شخصی. نسل دانشجوی امروز، خود را میراثدار این شور و تعهد تاریخی میداند؛ تعهدی که هدف غایی آن، استقلال فکری و سیاسی کشور در برابر هرگونه سلطهی داخلی و خارجی است.
دانشگاه، همواره باید به چالش بکشد. رسالت دانشجو این است که در برابر سادهسازیهای سطحی، عوامفریبیها و انحصارطلبیها ، وجدان بیدار جامعه باقی بماند. دانشجو با تکیه بر ابزار علم، منطق و مطالبهگری اصیل، وظیفه دارد تا بنبستهای سیاسی و اجتماعی را بشکند و راه را برای اصلاح و توسعه باز کند.
بخش دوم: دانشگاه در نگاه رهبران اصلاحات و اعتدال
رهبران گفتمانهای تحولخواه، همیشه بر نقش حیاتی دانشگاه تاکید کردهاند:
* سید محمد خاتمی: خانه گفتوگو، آزادی و مدنیت ، دانشگاه را محلی برای «گفتوگو»، «آزادی» و «مدنیت» دانسته است. از منظر او، جامعهای میتواند مدعی توسعهیافتگی و تمدن باشد که در آن فضایی آزاد برای «تعارض آرا» و «تضارب افکار» وجود داشته باشد. وی معتقد بود سرکوب صدای دانشجو و تحدید فعالیتهای سیاسی او، نه تنها به نفع دانشگاه نیست، بلکه در درازمدت به زیان کل نظام سیاسی است؛ زیرا صدای دانشجو، صدای نقد سازنده و مطالبهگری اصیل از دل جامعه است. به تعبیر ایشان، هویت دانشگاه، در گرو نقد امور است و اگر این هویت از دانشگاه گرفته شود، به محلی انفعالی و منفعل تبدیل میشود.
* حسن روحانی: پرچمدار اعتدال، نقد صریح و امنیت برای فعالیت. در دولت اعتدال نیز بر ضرورت نقشآفرینی سیاسی دانشجویان به عنوان یک نیروی پیشبرنده تأکید شد. روحانی با استناد به سخنی از شهید بهشتی، به روشنی اعلام کرد که «دانشجو موذن جامعه است» و باید رسالت خود را در «نقد صریح» و «وادار کردن مسئولان به پاسخگویی» ببیند. تاکید کلیدی او بر "امنیت برای فعالیت سیاسی، نه فعالیت امنیتی" در دانشگاه، عبارت مهمی بود؛ این به معنای آن است که دانشجو باید بدون واهمه از هزینه ، دیدگاه و مطالبات خود را بیان کند. این نگاه، تلاشی برای خارج کردن فضای دانشگاه از نگاه امنیتی و حرکت به سمت حاکمیت منطق سیاسی و اجتماعی است.
بخش سوم: رسالت امروز دانشجو؛ مطالبهگری برای توسعه و شفافیت
امروز، رسالت دانشجو پیچیدهتر و چندوجهیتر از همیشه است. نسل امروز دانشجویان، علاوه بر مبارزه با محدودیتهای سیاسی و فشارهای صنفی، در خط مقدم نبرد برای دستیابی به توسعه پایدار، عدالت اقتصادی و شفافیت ساختاری قرار دارند. دانشجویان امروز باید با ابزارهایی چون دانش جهانی و تحلیلهای عمیق، نقش یک نیروی فشار مدنی کارآمد را برای اصلاح قوانین، افزایش کارآمدی نهادهای دولتی و تقویت جایگاه شایسته ایران در عرصه بینالمللی ایفا کنند.
این نسل باید در برابر هرگونه سوءاستفاده از قدرت، فساد اقتصادی، رانتخواری و تضعیف نهادهای مدنی بایستد. اگر دانشجو به گوشه عزلت رانده شود، یا اسیر درگیریهای جناحی بیحاصل گردد، قدرت نقد و توانایی مطالبهگریاش تضعیف خواهد شد. وظیفه نظام سیاسی، نه فقط تحمل، بلکه فراهمسازی بستر رشد، تعالی و حمایت قانونی از این نیروی تحولخواه است.
دانشگاه باید مانند یک ستاره قطبی، مسیر را همواره به سوی آیندهای بهتر، آزادتر، توسعهیافتهتر و متمدنتر نشان دهد. دانشجویان، نه فقط آیندهسازان، بلکه تضمینکنندگان حالِ پرنقد و پرشور این سرزمین هستند؛ صدایی که شنیدن آن ضروری است و قدرتی که تقویت آن، ضامن توسعه ملی است.
روز دانشجو، روز تجدید پیمان با آرمانهای سهگانه آزادی، علم و تحولخواهی مبارک باد.