روایت بانک جهانی از فقر در ایران
داده های بانک جهانی از کاهش فقر در ایران حکایت دارد. سال ۲۰۱۸ بانک جهانی اعلام کرد که نیم درصد از مردم ایران معادل ۴۲۰ هزار نفر زیر خط فقر مطلق درآمدی کمتر از ۱.۹ دلار در روز قرار دارند که این آمار شکننده است زیرا تخمین زده می شود که ۴۰ درصد از جمعیت در صورت بروز شوک اقلیمی یا رکود اقتصادی در معرض فقر قرار گیرند. بر اساس گزارش بانک جهانی سرعت کاهش فقر، کُند شده است زیرا ۲۰ درصد خانوارهای کم درآمد کمترین بهره را از توسعه اقتصادی می‌برند و این امر به دلیل فراگیر نبودن رشد اقتصادی ایران است.
۳۰ درصد مردم زیر خط فقر
مرکز پژوهش‌های مجلس از افزایش و تعمیق فقر در ایران در دهه ۱۳۹۰ گزارش داد. نرخ فقر یعنی درصد جمعیت زیر خط فقر مطلق در کشور در سال ۱۴۰۰ برابر ۳۰.۴ درصد بوده است. نرخ فقر از سال ۱۳۸۵ (با ۱۵ درصد) روند فزاینده ای داشته و از سال ۱۳۹۷ به بعد به ۳۰ درصد رسیده و شاخص شکاف فقر که فاصله فقرا تا خط فقر را اندازه گیری می کند، در سال های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ به حدود ۲۷ درصد رسیده است.
رشد فقر در دهه 90
نرخ فقر از ۱۹.۴ درصد در سال ۱۳۹۰ به ۳۰.۴ درصد در سال ۱۴۰۰ رسید. با این حال در این میان طی سال های ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۶ کاهش جزئی در نرخ فقر رخ داده است (سال ها در دولت دوازدهم و اجرای برجام نرخ تورم تک رقمی شد). نکته دیگر اینکه نرخ فقر در مناطق روستایی از سال ۱۳۹۳ به بعد بالاتر از نرخ فقر در نقاط شهری بوده است. رشد اقتصادی سال ۱۴۰۰ بیشتر بر طبقه متوسط اثرگذار بوده و گروه های زیرخط فقر را کمتر تحت تأثیر قرار داده زیرا از فاصله فقرا تا خط فقر کاسته نشده است .
جمعیت زیرخط فقر
مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی نوشت: سال ۱۴۰۰ حدود ۲۵.۶ میلیون نفر زیر خط فقر بودند که نسبت به سال ۱۳۹۹ کاهش ۷۰۰ هزار نفری بوده است. به طورکلی در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۰ حدود ۱۱ میلیون نفر به جمعیت زیرخط فقر اضافه شده است. نرخ فقر از سال ۱۳۹۷ (سال خروج آمریکا از برجام و نوسان ارزی ناشی از آن) افزایش چشمگیری را تجربه کرده و در نرخی حدود ۳۰ درصد تثبیت شده است. سال ۱۴۰۲ هم بررسی شاخص نرخ فقر نشان می‌دهد که ۳۰.۰۱ درصد از کل جمعیت کشور زیر خط فقر قرار داشته اند.
علت عدم رشد اقتصاد
سهم بالای نفت در رشد اقتصادی و رشد نزدیک به صفر بخش کشاورزی که سهم بزرگی از اشتغال فقرا را تشکیل می دهد، از جمله شواهد عدم فراگیری رشد اقتصادی محقق شده در سال ۱۴۰۳هستند.
بررسی های مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می دهد اقتصاد ایران پس از چهار سال رشد بالای ۴ درصد در بهار ۱۴۰۳ با کاهش ۲.۵ درصدی مواجه شد. این کاهش به دلیل قطعی برق صنایع، افت صادرات نفتی و سیاست های بودجه ای انقباضی دولت بوده است؛ از این رو پیش بینی می شود رشد اقتصادی در سال ۱۴۰۳ و سال ۱۴۰۴ به ترتیب ۲.۵ و ۲.۸ درصد باشد که پایین تر از رشد ۸ درصدی است که در برنامه هفتم پیش بینی شده است.
کاهش درآمد سرانه
کاهش ۳۳ درصدی درآمد سرانه خانوارها طی سال های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۹ در سال های اخیر روند درآمد سرانه مثبت بوده به طوری که در سال ۱۴۰۲ درآمد سرانه ۱۲ درصد بیشتر از سال ۱۳۹۹ بوده که ۵.۲۵ درصد از درآمد سرانه سال ۱۳۹۰ کمتر است. رشد اقتصادی منفی علاوه بر اینکه باعث کاهش درآمد سرانه ایرانیان شده و فقر را افزایش داده سبب شده تا ایران که از سال ۲۰۰۸ میلادی به بعد در دسته کشورهای با درآمد بالاتر از متوسط قرار گرفته بود، با یک دهه کاهش در درآمد سرانه، به دسته کشورهای با درآمد پایین‌تر از متوسط سقوط کند. کاهش درآمد سرانه خانوارها ناشی از جهش ارز و تورم بالا در سال های ۹۷ و ۹۸ بوده که نرخ فقر را ۱۲ درصد افزایش داد. افزایش مجدد فقر در صورت تکانه های خارجی امکان پذیر است.