پیش بینی که درست از آب درنیامد
یکی از دیپلمات‌های شورای همکاری در اوایل سال 2023، در مصاحبه‌ای با اکونومیست از پیش‌بینی خود درباره آینده منطقه خاورمیانه گفت و اینگونه استدلال کرد از آنجا که خاورمیانه از منازعات و درگیری‌های طولانی به ستوه آمده است و دشمنان دیرینه این منطقه نیز دریافته‌اند که برقراری صلح منافعی را برایشان به همراه دارد، تنش‌زدایی و دیپلماسی در دستور کار کشورهای منطقه قرار خواهد گرفت و خاورمیانه در آستانه تغییری بزرگ و سرنوشت‌ساز قرار دارد.
این پیش بینی درست از آب درنیامد به نظر می‌رسد به جای صلح شاهد خون‌بارترین درگیری میان فلسطینیان و اسرائیلی‌ها از سال 1948 تاکنون هستیم. این مناقشه تمامی منطقه را به لبه پرتگاه برده است؛ جنگی که در آن پای امریکا، ایران، سوریه، عراق و لبنان به جنگ کشیده شده است. تا پیش از حمله هفتم اکتبر، اسرائیل از عادی سازی و گرم شدن روابطش با تعدادی از کشورهای منطقه به خود می‌بالید، اما اکنون مردمان جهان عرب از اقدامات نظامی اسرائیل علیه غزه خشمگین هستند. این رژیم نیز بار دیگر در عرصه سیاست بین‌الملل منزوی و طرد شده است.
سایه جنگ بر حمل و نقل دریایی
جنگ بر حمل‌ونقل دریایی در آب‌های بین‌المللی نیز سایه انداخته و از طرفی می‌تواند شانس پیروزی مجدد جو بایدن در انتخابات ریاست‌جمهوری سال 2024 را کاهش دهد. آنچه مسلم است این است که مناقشه میان اسرائیل و فلسطینیان، که تا پیش از جنگ تصور می‌شد فروکش کرده است، حالا جهان را به هم ریخته است اما به نظر می‌رسد که آتش این جنگ بیش از همه دامان خاورمیانه را گرفته است.
تحولات دیپلماتیک
تا پیش از شروع جنگ غزه، تلاش‌هایی جدی در راستای کاهش تنش‌های منطقه‌ای در حال انجام بود. از یک سو، ایران و عربستان‌سعودی پس از سال‌ها روابط پرتنش با میانجیگری چین روابط دوجانبه خود را از سر گرفتند و این در حالی بود که چین تا پیش از این توافق نقش اندکی را در دیپلماسی خاورمیانه ایفا می‌کرد.
پس از آن سعودی‌ها با بازگشت مجدد بشار اسد، رئیس جمهور سوریه، به اتحادیه عرب موافقت کردند. همچنین کشورهای شورای همکاری و مصر در همین مدت تلاش‌هایی را برای بهبود روابط با قطر و ترکیه انجام دادند.
در یمن، نیروهای انصارالله مسیر صدها کشتی باری را در دریای سرخ مسدود و آنها را وادار به تغییر مسیر کرده‌اند و یا حملات روزانه حزب‌الله لبنان سبب شده تا هزاران سرباز اسرائیلی در امتداد مرزهای اسرائیل و لبنان در حالت آماده‌باش قرار داشته باشند.
پیامد اقتصادی جنگ
جنگ غزه باعث شده تا اقتصاد ضعیف برخی از کشورها همچون مصر و اردن بیش از پیش تضعیف خواهد شد. در حال حاضر مصر با سقوط ارزش پول ملی خود روبروست به طوریکه دولت در دو سال گذشته سه بار ارزش ارز را کاهش داده است. در سوی دیگر، کشور اردن قرار دارد که با صندوق بین‌المللی پول برای ارائه تسهیلات 1.2 میلیارد دلاری به توافق رسید. این برنامه جایگزین توافقی شد که قرار بود در ماه مارس 2024 به پایان برسد.
حتی بخش گردشگری نیز از تبعات جنگ غزه در امان نمانده است به طوری که میزان ورود گردشگران نه تنها به اسرائیل بلکه در مصر نیز تا حد زیادی کاهش یافته است.
رویکرد کشورهای منطقه نسبت به جنگ
بحرین و امارات متحده عربی، دو کشوری که روابط دیپلماتیک با اسرائیل دارند، در واکنش به جنگ غزه هیچ تغییری در روابط خود با اسرائیل ایجاد نکردند. در امریکا نیز بایدن در طول دوران ریاست‌جمهوری‌اش همواره تلاش کرد به گونه‌ای رفتار کند که گویی کار امریکا با خاورمیانه تمام شده است. او در طول این سه سال کوشید تا بر اروپا و به ویژه آسیا تمرکز کند، اما ظاهراً کار خاورمیانه به او تمام نشده بود. از زمان آغاز جنگ در باریکه غزه، ایالات متحده امریکا دو ناوهواپیمابر و هزاران نیرو را به منطقه اعزام کرده است. نیروی دریایی این کشور نیز ائتلافی بین‌المللی را با هدف تأمین امنیت کشتیرانی در دریای سرخ ایجاد کرده است.
روی‌ای ایجاد یک “خاورمیانه جدید”
بدیهی است که جنگ فعلی موجب تشدید اختلافات ریشه‌دار در سرزمین‌های اشغالی خواهد شد. اگرچه عده‌ای در این میان نسبت به جنگ غزه خوش‌بین بوده و بر این باورند که این اتفاق می‌تواند به حل‌وفصل دائمی مناقشه میان اسرائیل و فلسطینیان منجر شود اما با این حال نظرسنجی‌های اخیر خلاف این دیدگاه را نشان می‌دهند. هنوز برای پیش‌بینی اینکه جنگ غزه چطور و یا چه زمانی به پایان خواهد رسید بسیار زود است. از یک سو، جنگ جاری تاکنون و بر خلاف جنگ‌های سال‌های 1948، 1967، و 1973 منجر به تغییر مرزهای منطقه‌ای نشده است. از سوی دیگر، این جنگ هنوز به سرنگونی هیچ قدرتی نیانجامیده است. تنها تأثیر ملموس این جنگ تا کنونآن بوده که با آشکار ساختن مشکلات قدیمی و حل‌نشده در منطقه است. البته امکان تحقق گفتمان یک “خاورمیانه جدید” را به کلی از بین برده است.