برای بسیاری از مردم، گرانی همان چیزی است که روی برچسب قیمت مغازهها دیده میشود؛ عددی که هر چند وقت یکبار بالاتر میرود و فشار بیشتری به بودجه خانوار وارد میکند. اما واقعیت این است که افزایش قیمتها معمولاً خیلی زودتر از رسیدن کالا به مغازه آغاز میشود. در مسیرهایی که کمتر دیده میشوند، هزینههایی شکل میگیرند که آرام و بیصدا به قیمت نهایی اضافه میشوند. یکی از مهمترین این مسیرهای پنهان، حملونقل و جابهجایی کالاست.
در سالهای اخیر، سهم حملونقل در قیمت تمامشده کالاها افزایش پیدا کرده، اما هنوز برای بخش بزرگی از جامعه، نقش آن در گرانی بهدرستی روشن نیست. گرانی فقط نتیجه تولید یا فروش نیست؛ گاهی نتیجه مسیری است که کالا طی میکند تا به دست مصرفکننده برسد.
هزینههایی که دیده نمیشوند اما پرداخت میشوند
حملونقل در ظاهر یک مرحله ساده به نظر میرسد: باری از نقطهای به نقطه دیگر منتقل میشود. اما در عمل، این مرحله با مجموعهای از هزینهها و ریسکها همراه است:
- نوسان مداوم نرخ کرایه
- معطلی در بارگیری و تخلیه
- نبود زمانبندی دقیق
- وابستگی به واسطهها
- نبود شفافیت در قیمت نهایی
همین عوامل باعث میشود هزینه حمل، اغلب بهصورت غیرشفاف و پیشبینیناپذیر به قیمت کالا اضافه شود. مصرفکننده فقط نتیجه نهایی را میبیند، نه مسیر شکلگیری آن.
وقتی هزینه حمل عدد پیدا میکند
برای درک بهتر نقش حملونقل در افزایش هزینههای زندگی، نگاه به چند مثال عددی متوسط میتواند تصویر روشنتری بدهد.
مثال اول: مواد غذایی روزمره
فرض کنیم یک محموله میوه یا سبزی از شهرهای غربی یا جنوبی کشور به تهران حمل میشود.
- هزینه متوسط حمل بینشهری با کامیون یا خاور: حدود ۶ تا ۱۰ میلیون تومان (بسته به مسیر، فصل و شرایط بازار)
- حجم بار: حدود ۸ تا ۱۰ تن
در این شرایط:
- هزینه حمل برای هر کیلو کالا، حدود ۶۰۰ تا ۱۲۰۰ تومان است.
این عدد شاید کوچک به نظر برسد، اما اگر:
- بار چند مرحله جابهجا شود
- یا تأخیر و معطلی به آن اضافه شود
همین هزینه میتواند به ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ تومان برای هر کیلو برسد؛ عددی که مستقیم روی قیمت نهایی مصرفکننده اثر میگذارد.
مثال دوم: مصالح ساختمانی
در بازار مصالح ساختمانی، نقش حملونقل حتی پررنگتر است.
- حمل یک محموله سیمان یا بلوک با خاور درونشهری یا حومه شهر: حدود ۱.۵ تا ۲.۵ میلیون تومان
- حجم بار: حدود ۴ تا ۵ تن
در این حالت:
- هزینه حمل میتواند برای هر واحد مصالح، بین ۳۰ تا ۷۰ هزار تومان به قیمت نهایی اضافه کند.
در پروژههای کوچک، تکرار همین هزینه در چند مرحله، فشار قابلتوجهی به سازنده و در نهایت خریدار وارد میکند.
مثال سوم: کالاهای مصرفی فروشگاهی
برای کالاهای بستهبندیشده مثل لبنیات، شویندهها یا مواد غذایی:
- هزینه حمل بینشهری هر محموله: حدود ۸ تا ۱۲ میلیون تومان
- با احتساب توزیع درونشهری، این عدد میتواند به ۱۰ تا ۱۵ میلیون تومان برسد.
در چنین شرایطی، هزینه حمل سهمی بین ۵ تا ۱۰ درصد از قیمت نهایی کالا پیدا میکند؛ سهمی که معمولاً در نگاه اول دیده نمیشود، اما کاملاً واقعی است.
چرا حملونقل در گرانی نقش پررنگتری پیدا کرده است؟
چند عامل باعث شده سهم حملونقل در قیمتها افزایش یابد:
افزایش فاصله تولید تا مصرف:
بسیاری از کالاها دیگر در همان شهری که مصرف میشوند تولید نمیشوند. این فاصله جغرافیایی، هزینه جابهجایی را به عامل تعیینکننده تبدیل کرده است.
ناپایداری نرخهای حمل:
نبود سازوکار شفاف برای اعلام و تثبیت نرخها، باعث شده کرایه حمل بهشدت متغیر باشد و این نوسان مستقیماً به قیمت کالا منتقل شود.
وابستگی به روشهای سنتی:
در بسیاری از مسیرها، هماهنگی حملونقل هنوز با تماسهای تلفنی و واسطهها انجام میشود؛ روشی که هم زمانبر است و هم پرهزینه.
حملونقل؛ حلقه پنهان در زنجیره قیمت
وقتی درباره گرانی صحبت میشود، کمتر کسی به این سؤال فکر میکند که کالا با چه هزینهای و از چه مسیری به مغازه رسیده است. هزینه حمل اغلب بهصورت جداگانه دیده نمیشود و در قیمت نهایی حل میشود. همین موضوع باعث میشود نقش آن در گرانی کمتر مورد توجه قرار گیرد، در حالیکه کنترلنشدن این بخش میتواند تمام تلاشها برای مهار قیمتها را خنثی کند.
شفافیت؛ حلقه مفقوده بازار حملونقل
یکی از مشکلات اصلی، نبود شفافیت در فرایند جابهجایی کالاست. وقتی:
- قیمت قبل از حمل مشخص نباشد
- مسئولیت تأخیر روشن نباشد
- امکان مقایسه وجود نداشته باشد
هزینه حمل به یک عدد توافقی و متغیر تبدیل میشود. در چنین فضایی، حتی تولیدکننده و فروشنده هم نمیتوانند قیمتگذاری دقیقی داشته باشند.
در سالهای اخیر، توجه به سازوکارهایی مانند اعلام بار سراسری بهعنوان راهی برای شفافتر شدن فرایند حملونقل بیشتر شده است؛ چراکه این رویکرد میتواند فاصله اطلاعاتی بین راننده و صاحب بار را کاهش دهد و از اضافهشدن هزینههای ناگهانی جلوگیری کند.
نقش ابزارهای دیجیتال در کاهش فشار هزینهها
در بازار ایران نیز، برخی پلتفرمها تلاش کردهاند این بینظمی را کاهش دهند. استفاده از اپلیکیشنهای اعلام بار برای رانندگان و صاحبان کالا بهتدریج در حال گسترش است. این ابزارها امکان ثبت دقیق مشخصات بار، مسیر و زمان را فراهم میکنند و به هر دو طرف کمک میکنند تصمیم آگاهانهتری بگیرند.
نمونههایی مانند اپلیکیشن اعلام بار راننده و صاحب بار آسانبار نشان میدهد که بازار به سمت شفافیت بیشتر حرکت میکند؛ نه الزاماً برای ارزانتر شدن، بلکه برای قابلپیشبینیتر شدن هزینهها. همین پیشبینیپذیری میتواند جلوی افزایشهای زنجیرهای قیمت را بگیرد.
گرانی از کجا شروع میشود؟
گرانی همیشه از مغازه شروع نمیشود. گاهی از جادهها، انبارها و مسیرهایی آغاز میشود که کمتر دیده میشوند. حملونقل، یکی از همان مسیرهای پنهان است که اگر اصلاح نشود، هر سیاست کنترلی دیگری را بیاثر میکند.
تا زمانی که هزینههای حمل شفاف نباشد، فشار آن بهتدریج به قیمت کالاها و در نهایت به زندگی مردم منتقل میشود. توجه به این بخش، نه یک موضوع صنفی، بلکه یک مسئله اجتماعی و معیشتی است.
جمعبندی
اعداد نشان میدهند که حتی چند هزار تومان هزینه حمل روی هر واحد کالا، وقتی در مقیاس شهر و کشور جمع میشود، به یکی از عوامل اصلی افزایش هزینههای زندگی تبدیل میشود. اگر قرار است فشار گرانی کاهش پیدا کند، نگاه به حملونقل و شفافسازی آن، اجتنابناپذیر است.
گرانی فقط در مغازه نیست؛ در مسیرهایی است که کالا از آن عبور میکند. دیدن و اصلاح این مسیرها، میتواند یکی از موثرترین راهها برای کاهش فشار اقتصادی بر مردم باشد.