ستاره صبح، مریم اسدی برون: سال گذشته در روز 8 دسامبر 2024 (17 آذر 1403) سقوط حکومت بشار اسد از تلویزیون دولتی سوریه اعلام شد. این اتفاق پس از رسیدن مخالفان مسلح به شهر دمشق رخ داد تا پایتخت سوریه بدون کمترین درگیری و خون ریزی شاهد پایان حکمرانی اسد باشد. تحلیلهایی که در آن روزها شنیده میشد از احتمال جنگ داخلی خبر میداد، ولی سوریه بعد از اسد حرکت بر ریل دیگری را آغاز کرد. ستاره صبح در گفتوگو با عطا تقوی اصل، استاد دانشگاه، کارشناس و تحلیلگر سیاسی به بررسی وضعیت سوریه جدید پرداخته که در ادامه میخوانید:
پس از سقوط رژیم اسد بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران منطقه عقیده داشتند سوریه پس از این تغییر و تحول درگیر جنگ داخلی خواهد شد و امنیت داخلی این کشور بعد از اسد با چالش جدی همراه خواهد بود. اما تجربه یک سال گذشته درستی این نظرات را زیر سؤال برد. آیا سوریه به سرعت به سمت ثبات و پایداری پیش میرود؟
سوریه همچنان بلاتکلیف است و تا مدتها بستری از التهاب و تنش در منطقه خواهد بود. چون اسرائیل وارد مناطقی از سوریه شده و حتی اعلام کرده که نمیخواهد از این مناطق خارج شود. حاکمیت سوریه در همسایگی با اسرائیل، حاکمیتی دفاکتو است. اگر چه دولت موقت احمد الشرع در جهان پذیرفته شده و حتی تحریم های سوریه در حال لغو شدن است، اما هنوز ساز و کار حفاظت از سوریه را در اختیار ندارد.
دو کشور در منطقه شباهت زیادی به هم دارند. اگر چه جامعه و فرهنگ افغانستان و سوریه کاملا متفاوت است، اما هر دو شرایط سیاسی و ژئوپولتیکی مشابهی دارند. سوریه باتلاق سیاسی و ژئوپولتیکی محسوب میشود. حتی میتوان گفت با توجه به همسایگی با اسرائیل کار سوریه پیچیده تر از افغانستان است.
خطر اسرائیل برای همسایه ها
همسایه های اسرائیل در استراتژی کلی و راهبرد های کلان خود نباید هیچ گونه چشم اندازی برای تهدید اسرائیل ترسیم کنند وگرنه روی آرامش را نخواهند دید. بافت قومیتی سوریه، وضعیت سیاسی این کشور، تاریخ پر تلاطمی که داشته و معضل همسایگی با اسرائیل، پتانسیل تبدیل شدن این کشور به باتلاقی سیاسی را به وجود میآورد.
امروز سوریه زمین رقابت ترکیه و اسرائیل، در سطحی بالاتر عرصه رقابت آمریکا و روسیه و حتی زمین رقابت قدرت های منطقهای و بینالمللی با ایران است. کار احمد الشرع بسیار سخت و پیچیده است. اگر چه اسد دیکتاتوری خون ریز بود ولی هنوز اتفاق خوبی برای جایگزین او نیفتاده و نمیتوانیم بگوییم سوریه به ثبات نزدیک شده است.
حاکمیت جدید سوریه به طرف اعراب رفت آیا نزدیکی به اعراب منطقه میتواند ضامن بقای احمد الشرع در قدرت باشد؟
او باید حفظ حاکمیت سوریه را در توازنی ژئوپولتیکی ببیند. عربستان قدرت ذی نفوذ عربی و اسلامی است و میتواند در سوریه تعیین کننده باشد، ولی این اتفاق به تأیید ترکیه وابسته است. گسترش نفوذ عربستان در سوریه بدون نظر مثبت ترکها ممکن نخواهد بود.
اقدامات احمد الشرع نباید اسرائیل را تحریک کند، اسرائیل میتواند حاکمیت جدید سوریه را از بین ببرد. جلب نظر مثبت آمریکا و روسیه نیز برای هر اقدامی در سوریه لازم است. اگر حاکمی بتواند با هوشمندی توازن برقرار کند میتواند موفق شود. این کاری بود که پدر بشار اسد با ذکاوت انجام داده بود.
شمشیر دولبه
احمد الشرع نمیتواند تمایل بیش از حدی به اعراب و به ویژه عربستان نشان بدهد چرا که این رفتار مثل شمشیر دو لبه میتواند به ضرر اش تمام شود. برداشته شدن تحریم های سوریه و سرمایهگذاری اعراب در این کشور فعلا در حد شعار است و زمانی عملی خواهد شد که امنیت در سوریه چشم انداز روشنی داشته باشد. سرمایهگذاری اعراب در سوریه طرحی کلان است که باید در توافق با اسرائیل و آمریکا انجام بگیرد. ایجاد فضای اقتصادی جدید در سوریه موضوعی نیست که عربستان یا امارات به تنهایی درباره اش تصمیم بگیرند. حمایت کشور های عربی از سوریه تابع نظر ترکیه، اسرائیل، آمریکا و روسیه است. کشور های متعددی در سرنوشت سوریه جدید هم داستان هستند.
سیاست های احمد الشرع در قبال اسرائیل دوستانه نیست، ولی کشوری که حاکمیت سیاسی اش برای بقا به تأیید آمریکا نیاز دارد ناچار از پذیرش حاکمیت اسرائیل بر اراضی اشغالی است. در آینده سوریه چه نسبتی با اسرائیل برقرار میکند؟
احمد الشرع اعلام کرده تا اسرائیل جولان را به سوریه تحویل ندهد امکان برقراری روابط دیپلماتیک بین دو کشور وجود ندارد، ولی او ابزار و اراده لازم برای بیرون راندن اسرائیل از اراضی سوریه را ندارد.
در صورتی که اسرائیل به سوریه حمله کند یا آمریکا و اسرائیل برای سقوط احمد الشرع به توافق برسند، اعراب هیچ دخالتی نخواهند کرد و از حاکمیت جدید سوریه حمایت نمیکنند.
اسرائیل پیش از این طبق توافقاتی محرمانه با بشار اسد تصمیم به تخلیه جولان گرفته بود به شرطی که مدیریت آب این منطقه در اختیار اسرائیل باشد. حتی قرار بود سوریه رابطه دیپلماتیک با اسرائیل برقرار کند. از این رو دور از ذهن است که اسرائیل در دوره جدید سوریه به برنامهای کمتر از این راضی شود.
ادامه بقای سیاسی احمد الشرع در گرو جلب نظر اسرائیل و آمریکا است. انتظاری که آمریکا و اسرائیل از جانشین بشار اسد دارند مشخص است. جولان موضوعی کلیدی است و خواسته آمریکا و اسرائیل احتمالا همان طرحی است که در زمان اسد توافقاتی در آن صورت گرفته بود.
سختترین کار احمد الشرع نحوه تعامل با اسرائیل است. سوریه چندین سال درگیر بود و هدف از این همه ناامنی، کشتار و فجایعی که در این کشور رخ داد استقرار حکومتی بود که امنیت اسرائیل را تأمین کند. امروز هم مسئله محوری و اساسی احمد الشرع، موضع گیری وی در قبال اسرائیل است. فشار آمریکا بر سوریه بخاطر اسرائیل است و بقای احمد الشرع به این مسئله وابسته خواهد بود.