ستاره صبح، فائزه صدر: آلودگی هوا به عنوان یکی از مهمترین چالش های کنونی کشور شناخته میشود که آثار مخربی بر محیط زیست، سلامت، اقتصاد و کیفیت زندگی اجتماعی ایرانیان دارد. در روزهای اخیر با افزایش حجم آلایندهها در آسمان شهر ها، بسیاری از کلانشهر های کشور با تعطیلی اجباری روبهرو شدند. استمرار این وضعیت با کاهش بهره وری نیروی کار، تعطیلی فعالیت های تجاری، آموزشی و خدماتی هزینه سنگینی بر بدنه نحیف اقتصاد کشور وارد خواهد کرد. ستاره صبح در گفتوگو با زهرا خبری، کارشناس و پژوهشگر ارشد محیط زیست به بررسی این موضوع پرداخته که در ادامه میخوانید:
مسیر گذشته اشتباه بوده است
زهرا خبری در آغاز گفتوگو اظهار داشت: آلودگی هوا در کلان شهرهای ما مسئله مزمن است که ریشه در بی توجهی های دههها قبل دارد. که باعث شده است اثر هم افزایی مسائل اقتصادی، زیست محیطی و فرهنگی ما را به شرایط امروزی برساند. اما با این حال ما باید بپذیریم که مسیری که تاکنون در حوزه محیط زیست انجام شده و به فکر راهکار مدیریتی با دید سیستمی برای حل مسئله آلودگی هوا باشیم.
اعلام روزانه شاخص هوا
زهرا خبری درباره استاندارد های سنجش آلایندگی در کشور به ستاره صبح گفت: در شهرهایی از ایران که جمعیتی بیش از 350 هزار نفر دارند، سازمان های متولی باید شاخص کیفیت هوا را به صورت روزانه به اطلاع عموم مردم برسانند. شاخص Air quality index با نام اختصاری AQI به صورت روزانه در ایستگاه های مشخصی از سطح شهر اعلام میشود.
کیفیت هوای شهر
وی در این رابطه افزود: این شاخص با اندازه گیری غلضت 5 آلاینده شاخص محاسبه میشود. از میان 5 عدد AQI که برای هر آلاینده محاسبه شد، بیشترین مقدار AQI به عنوان شاخص کیفیت هوای آن ایستگاه اعلام میشود. ممکن است یک شهر 5 ایستگاه داشته باشد که در هر ایستگاه بیشترین عدد به عنوان نماینده شاخص کیفیت هوا اعلام میشود. ایستگاهی که بیشترین عدد AQI را دارد کیفیت هوای شهر را مشخص میکند.
شاخص پنج طبقه ای
این پژوهشگر حوزه محیط زیست در این خصوص اضافه کرد: شاخص کیفیت هوا 5 طبقه دارد عدد 1 تا 50 هوای پاک، 51 تا 100 هوای سالم، 101 تا 150 سالم برای گروه های حساس، 151 تا 200 ناسالم، 201 تا 300 بسیار ناسالم است و اعداد بالاتر از 300 که آخرین طبقه و خطرناک هستند. وقتی عدد بالاتر از 150 است و هوا به ناسالم تبدیل میشود با پدیده تعطیلی روبهرومی شویم که تصمیم نهایی در این خصوص به سازمان های متولی مربوط است.
تشخیص آلودگی توسط مردم
این کارشناس ارشد محیط زیست در ادامه توضیحات خود گفت: شاخص AQI ملی است و در سرتاسر کشور قابل استناد است. معمولا دستگاه های تشخیص آلودگی هوا درست کار میکنند، اما وقتی آلودگی هوا به حد خطرناک و ناسالم میرسد، تشخیص این وضعیت توسط مردم کاملا ممکن است.
عوامل سه گانه آلاینده ها
خبری ضمن تشریح عوامل آلودگی هوا اظهار داشت: منابع آلاینده را میتوان در سه دسته اصلی دستهبندی کرد: 1. صنایع یا منابع ثابت 2. حملونقل یا منابع متحرک 3. منابع طبیعی. در هر گزارش شاخص کیفیت هوا AQI یک آلاینده به عنوان «آلاینده مسئول» معرفی میشود؛ برای مثال، ممکن است آلاینده اصلی در هوای امروز یزد، «ذرات معلق» باشد.
منشا آلاینده ها
وی گفت: منشأ آلودگی بسته به نوع این آلاینده متفاوت است. به طور نمونه، منشأ اصلی آلاینده «مونوکسید کربن» معمولاً حملونقل است، در حالی که «اکسیدهای گوگرد» عمدتاً از صنایع و منابع ثابت ناشی میشوند که از سوختهای سنگین مانند مازوت استفاده میکنند.
آلایندههای مشترک
خبری با تشریح مبحث آلایندهها اضافه کرد: آنچه مسئله آلودگی هوا را پیچیده میکند، وجود «آلایندههای مشترک» است؛ آلایندههایی مانند اکسیدهای نیتروژن، ذرات معلق و مونوکسید کربن که هم از منابع ثابت و هم از منابع متحرک منتشر میشوند.
ذرات معلق
خبری با تمرکز بر دو منبع اصلیِ «صنایع» و «حملونقل» تاکید کرد: حملونقل جزء جداییناپذیر از زندگی جمعیتی است و با افزایش جمعیت، حجم تردد و در نتیجه آلایندههای ناشی از آن مانند اکسیدهای نیتروژن، ذرات معلق، مونوکسید کربن و ازن نیز بیشتر میشود. این بخش، نیازمند راهکارهای اختصاصی و مدیریتی است.
صنایع آلاینده
این کارشناس محیط زیست با تشریح عامل آلایندگی صنایع در این رابطه گفت: در خصوص صنایع آلاینده ما با چند دسته روبهرو هستیم. ابتدا صنایعی که قدیمی هستند و بدون در نظر گرفتن اصول ارزیابی اثرات زیست محیطی در مکان نادرست نسبت به مراکز جمعیتی واقع شدهاند و در جهت بادغالب قرار گرفته اند(این مورد خود میتواند نتیجه چند مسئله باشد: عدم توان علمی کافی مشاورین محیط زیست که مطالعات ارزیابی را انجام میدهند و دوم عدم توان علمی کافی داوری که در سازمان متولی مسئولیت رسیدگی به این مطالعات را دارد).
توپوگرافی
وی افزود: دومین گروه صنایعی که در خلاف جهت باد غالب قرار گرفتهاند اما به دلیل عدم در نظر گرفتن توپوگرافی و کاربری اراضی بین صنعت و مرکز جمعیتی و عدم انتخاب بهینه فاصله صنعت از شهر با استفاده از مدلسازی پخش آلودگی هوا، و استفاده از سوخت های سنگین، همچنان آلودگی آنها کیفیت هوای شهرها را تحت تأثیر قرار میدهد.
ضعف سازمان محیط زیست
خبری در ادامه متذکر شد: این مورد خود میتواند نتیجه این باشد که برخی قوانین و دستورالعمل های ارزیابی اثرات زیست محیطی صنایع آلاینده در نظر گرفته شده در سازمان محیط زیست کشور ضعیف است و نیاز است اصلاح شده و با پایه علمی ارائه شود مثل فاصله مجاز صنایع آلاینده تا مراکز جمعیتی که 1500 متر در نظر گرفته شده است این عدد نباید ثابت باشد باید بر اساس نتایج مدلسازی پخش آلودگی هوا آن صنعت با در نظر گرفتن کاربری اراضی و توپوگرافی بین صنعت و شهر در نظر گرفته شود. این پژوهشگر عرصه محیط زیست اظهار داشت: مورد بعدی صنایعی است که در مکان نسبتا درستی قرار گرفتهاند و به تنهایی آلودگی ناشی از آنها کمتر از حد استاندارد است اما به دلیل اثرات تجمعی سایر صنایع آلاینده با آلودگی مشترک، نتیجه تمرکز آنها باعث آلودگی شهر میشود.
راه حل ها
زهرا خبری در ادامه گفتوگو ضمن اشاره به راه حلها گفت: هر چند کاهش آلودگی صنایع مسئلهای چند بعدی است و ابعاد فنی(بهینه سازی فرایند و فیلتراسیون و کاهندههای پیشرفته)، اقتصادی(مشوقهای مالیاتی برای نوآوری و اقتصاد چرخشی در کاهش پسماند صنایع)، اجتماعی(مشارکت جامعه محلی در پایش) و قانونی(استانداردهای سختگیرانه و نظارت مستمر) دارد اما به طور کلی برای حل مسئله صنایع آلاینده راهکارها را میتوان به دو دسته پیشگیری و درمان تقسیم نمود.
...ادامه گفتوگو در شماره بعدی