ترکیب این دو متغیر، تصویر واحدی را نشان می‌دهد: قدرت خرید سفر کاهش یافته و فاصله تصمیم تا اجرای سفر کوتاه‌تر شده است. به بیان ساده، خانوارهای ایرانی در سال ۱۴۰۴ برای سفر بیشتر «تردید» می‌کنند و کمتر «پیش‌خرید» انجام می‌دهند.
تحلیل داده‌های میدانی چند سرویس فعال در حوزه گردشگری نیز همین روند را تأیید می‌کند. طبق بررسی انجام‌شده از سوی تیم تحقیقاتی مارکوپرو به آدرس https://marcopro.co یکی از پلتفرم‌های فعال در حوزه خدمات گردشگری و رزرواسیون آنلاین، از اواخر بهار امسال به طرز محسوسی تغییر کرده است.
افزایش ارز مسافرتی
در این تحلیل که از داده‌های واقعی جست‌وجو، استعلام قیمت و رزرو استخراج شده، سه الگوی پر رنگ دیده می‌شود:
کوتاه شدن افق برنامه‌ریزی سفر
در ابتدای سال، متوسط فاصله برنامه‌ریزی سفر تا تاریخ حرکت حدود ۱۸ تا ۲۱ روز بود؛ اما در گزارش‌های سه ماهه اخیر این عدد به کمتر از ۱۰ روز رسیده است. دلیل این تغییر روشن است: وقتی نرخ بلیت یا اقامت ممکن است ظرف یک هفته جهش کند، خانواده‌ها ترجیح می‌دهند تصمیم سفر را تا لحظه آخر عقب بیندازند تا «ریسک اشتباه محاسبه کردن هزینه‌ها» را کمتر کنند.
افزایش سهم سفرهای نزدیک و کوتاه
مارکوپرو در گزارش نیم سال خود نشان می‌دهد که جست‌وجو برای شهرهای نزدیک و مقصدهای کم‌هزینه، از ابتدای تابستان حدود ۳۰ درصد بیشتر شده است. سفرهای یک‌روزه نیز، که در آمار ملی به حدود نیمی از کل سفرها رسیده، در داده‌های پلتفرم‌های گردشگری هم بازتاب دارد؛ کاربران بیشتر از گذشته به دنبال مقصدهایی هستند که نیاز به اقامت شبانه نداشته باشد.
عقب‌نشینی خانوار از سفر خارجی
با مقایسه هزینه یک بسته گردشگری خارجی ۳۰۰ دلاری در ابتدای سال و اوایل پاییز، روشن می‌شود که تنها به دلیل افزایش نرخ دلار، هزینه ریالی چنین سفری برای یک خانواده سه‌نفره حدود ۱۰۰ میلیون ریال بیشتر شده است. همین تفاوت به ظاهر کوچک، برای خانواده‌های حقوق‌بگیر و طبقه متوسط «بازدارنده» است. گزارش تیم تحقیقاتی تأیید می‌کند که در نیمه نخست سال، جست‌وجوی مقصدهای خارجی تفریحی افت کرده، درحالی که سهم مقصدهای زیارتی و کشورهای نزدیک رو به افزایش بوده است.
جنگ ایران و اسرائیل: تأثیر روانی بر الگوی سفر
اگر تورم و جهش ارز «فشار تدریجی» بر سفر مردم وارد می‌کنند، جنگ‌ها و بحران‌های منطقه‌ای نقش «شوک ناگهانی» را دارند؛ شوکی که رفتار سفر را نه در چند ماه، بلکه گاهی در چند روز تغییر می‌دهد. مرور رفتار کاربران در سال های ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴ به ویژه پس از شروع درگیری‌های ۱۲روزه و تداوم تنش در خاورمیانه، نشان می‌دهد که امنیت روانی و ادراک خطر، نقشی کمتر از عامل اقتصادی در تصمیم‌های سفر ندارد.
سقوط ناگهانی قصد سفر پس از آغاز درگیری‌ها
در هفته‌های ابتدایی پس از شروع جنگ ۱۲ روزه میزان برنامه‌ریزی سفر خارجی، جست‌وجوی بلیت و رزرو اقامتگاه‌‌ها کاهش قابل توجهی داشت. گزارش‌های مختلف از سرویس‌های گردشگری نشان می‌داد که بخشی از کاربران حتی رزروهای قطعی خود را لغو کرده‌اند. این تغییر رفتاری، ریشه اقتصادی نداشت؛ دلیل اصلی، ترس از ناامنی و بی‌ثباتی منطقه‌ای بود.
کارشناسان رفتار گردشگری می‌گویند در شرایطی که فضای عمومی با اخبار ناگوار و هشدارهای امنیتی پر می‌شود، حتی سفرهای از پیش برنامه‌ریزی‌شده نیز ریسک زا تلقی می‌شوند. این اثر در مناطق نزدیک به کانون بحران شدیدتر است و به‌صورت مستقیم بر مقاصد ترکیه، لبنان، امارات و برخی مسیرهای پروازی تأثیر گذاشت.
اختلال در مسیرهای پروازی و جهش قیمت‌ها
جنگ فقط ادراک روانی مردم را تغییر نمیدهد، زیرساخت سفر را هم تحت فشار قرار می‌دهند. در سال‌های اخیر، بخشی از پروازهای عبوری از آسمان منطقه مجبور به تغییر مسیر شدند. این تغییر یعنی زمان بیشتر، سوخت بیشتر و نهایتاً بلیط گران‌تر برای مسافران ایرانی.
در بسیاری از روز های پس از درگیری‌های ۱۴۰۴ نرخ برخی پروازها بین ایران و کشورهای همسایه در عرض چند هفته رشد قابل توجهی داشت. برخی مسیرهای خارجی، به‌خصوص مقصد های تفریحی و خرید، کاهش ظرفیت یا نوسان شدید قیمت را تجربه کردند. این بی‌ثباتی باعث شد خانواده‌ها سفر خارجی را بیش از گذشته تصمیمی پر ریسک ببینند.
اثر جنگ بر رفتار مصرفی در سفر
وقتی ریسک منطقه‌ای بالا می‌رود، مردم فقط مقصد را عوض نمی‌کنند؛ نوع سفر هم تغییر می‌کند.
- مدت‌سفر کوتاه‌تر می‌شود.
- هزینه‌های جانبی کنترل می‌شود.
- خرید در سفر کاهش می‌یابد.
- و در نهایت، بسیاری از خانواده‌ها سفر خارجی را به سال بعد موکول می کنند.
این رفتار، شباهت زیادی به الگوی دیده‌شده در بحران‌های سیاسی دیگر منطقه دارد: سفر نه حذف می‌شود، بلکه محتاطانه و کوچک می‌شود.
اثر روانی بزرگ تر از اثر اقتصادی
نکته مهمی که بسیاری از کارشناسان بر آن تأکید می‌کنند این است که «اثر جنگ بر سفر»، برخلاف تورم، نیازی به عدد و نمودار ندارد تا خودش را نشان دهد.
سفر یک فعالیت اختیاری است و مردم اولین جایی که برای کاهش ریسک دست می‌گذارند، همین حوزه است. در بحران‌های امنیتی، حتی اگر قیمت‌ها تغییر نکند، ترس و تردید کافی است تا بسیاری از برنامه‌ها لغو شود.
آخرین سال سفر های مردم یا شروعی دوباره؟
داده های آماری همواره تأیید کننده کاهش میل مردم کشورمون به سفر هستند اما از طرفی با گذر کردن از این شرایط سخت اقتصادی در آینده‌ای نه چندان دور، شاید شاهد رونق مجدد سفرها خواهیم بود. امید است این گزارش دیدی جامع از شرایط حال حاضر گردشگری کشور ارائه داده باشد. در حال حاضر شرایط رو به بهبود است و هرچه از بازه جنگ فاصله میگیریم حضور مردم در سفر های مختلف رو بیشتر حس میکنیم.