مهدی فضائلی کارشناس مسائل سیاسی و عضو دفتر حفظ و نشر آثار رهبر معظم انقلاب در نشست علمی «رهبری و دیپلماسی ملی» که صبح امروز در دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام برگزار شد، تأکید کرد: از نظر رهبر معظم انقلاب مذاکره با آمریکا ممنوع مطلق نیست اما تنها در چارچوب مصالح عالی نظام، مشروط و کنترل‌شده مجاز است و اعتماد راهبردی به این کشور وجود ندارد.
مذاکره با آمریکا؛ مسئله‌ای راهبردی و مشروط
به نوشته رسا، دکتر فضائلی با اشاره به سخنان رهبر معظم انقلاب بیان داشت: موضوع رابطه با آمریکا از اساس برای ایشان یک مسئله راهبردی است و تنها در صورت تغییر واقعی رفتار و ماهیت آمریکا می‌توان به آن فکر کرد. ایشان به صراحت فرموده‌اند: «اگر آمریکا از منطقه خارج شود و در امور دیگران دخالت نکند، می‌توان در آینده به رابطه فکر کرد» ولی این شرط را به لحاظ واقعی محال است زیرا سیاست آمریکا مبتنی بر سلطه و مداخله است.
عضو دفتر حفظ و نشر آثار رهبر انقلاب تأکید کرد که با وجود بی‌اعتمادی راهبردی در مقاطع خاص و به منظور تحقق مصالح عالی نظام، اجازه گفت‌وگوهای محدود صادر شده است. نمونه‌هایی مانند مذاکره موردی در موضوع عراق، مذاکرات درباره افغانستان، گفت‌وگوهای مرتبط با برجام و مذاکرات غیرمستقیم سال‌های اخیر نمونه‌هایی از این تصمیمات حکیمانه است.
دو محور تحلیل نگاه رهبری به مذاکره
فضائلی دو نکته مهم را برای فهم صحیح این رویکرد مطرح کرد: نخست بعد تدبیر و مصلحت که در آن جمهوری اسلامی در شرایط حساس ممکن است از موضع تدبیر و نه ضعف وارد گفت‌وگو شود تا فشارها و طراحی‌های دشمن را خنثی کند. دوم تفاوت سطح مذاکره است؛ رهبر معظم انقلاب اصل مذاکره را مردود نمی‌دانند بلکه هدف و چارچوب مذاکره را معیار می‌دانند. مذاکره‌ای که به معنای عقب‌نشینی باشد مردود است اما مذاکره در چارچوب هوشمندانه و کنترل شده برای دفع تهدید پذیرفته است.
وی با بیان اینکه در دولت آقای رئیسی مذاکرات غیرمستقیم با آمریکا انجام شده است، افزود: این مذاکرات در شرایط افزایش تهدیدات نظامی آمریکا و رژیم صهیونیستی و با هدف مدیریت بحران و جلوگیری از تشدید فضای روانی و تبلیغاتی علیه ایران صورت گرفته است.
فضائلی خاطرنشان کرد: علی‌رغم مذاکرات صورت‌گرفته اقدامات نظامی و فشارهای آمریکا نشان داد که از نظر این کشور مذاکره تنها ابزاری تاکتیکی برای افزایش فشار است و گفت‌وگوی واقعی در کار نیست.
رهبر انقلاب در مذاکرات هسته‌ای تدبیر و احترام به مردم را هم‌زمان مد نظر داشتند
عضو دفتر حفظ و نشر آثار رهبر معظم انقلاب تأکید کرد: رهبر معظم انقلاب در موضوع مذاکرات هسته‌ای همواره بُعد تدبیر و مصلحت نظام و هم بُعد مردم‌سالاری و احترام به رأی مردم را مد نظر داشتند و اجازه مذاکره با آمریکا را در چارچوبی دقیق و با خطوط قرمز مشخص صادر کردند.
فضائلی با بیان اینکه رهبر معظم انقلاب در ماجرای مذاکرات برجام دو نگاه اساسی داشتند، گفت: نخست بُعد تدبیر و مصلحت نظام بود که اجازه ورود به مذاکره داده شد تا در شرایطی که اگر ایران گفت‌وگو نمی‌کرد هم در داخل و هم در عرصه جهانی تحت فشار و پرسش قرار می‌گرفت بتوان با خنثی‌سازی جنگ روانی دشمن از منافع ملی حفاظت کرد.
وی تأکید کر: این تصمیم حکیمانه و برخلاف تصور برخی نه ناشی از فشار سیاسی بلکه از سر مدیریت شرایط پیچیده بین‌المللی بود که گذر زمان آن را اثبات کرد.
مردم‌سالاری و احترام به آرای عمومی
عضو دفتر حفظ و نشر آثار رهبر انقلاب ادامه داد: رهبر معظم انقلاب همواره به رأی و خواست مردم احترام گذاشتند. در انتخابات سال ۱۳۹۲ مردم به آقای روحانی با شعار «چرخ سانتریفیوژها باید بچرخد، چرخ زندگی مردم هم باید بچرخد» رأی دادند و بخش بزرگی از جامعه باور داشت مذاکره با غرب می‌تواند بخشی از مشکلات اقتصادی را حل کند. با این وجود رهبر معظم انقلاب با تعیین خطوط قرمز مشخص اجازه مذاکره را صادر کردند و این را در قالب مفهوم «نرمش قهرمانانه» که به معنای انعطاف تاکتیکی در خدمت هدف راهبردی است، بیان کردند.
فضائلی دو تفاوت اساسی را در مذاکرات دوره روحانی نسبت به گذشته برشمرد: اول علنی بودن مذاکرات در سطح وزیر امور خارجه و دوم شفافیت گفت‌وگوها در برابر چشم مردم که نشانه‌ای از اعتماد رهبر معظم انقلاب به مردم و رعایت مردم‌سالاری در تصمیمات کلان بود.
بی‌اعتمادی رهبر معظم انقلاب نسبت به آمریکا هم‌چنان پابرجاست
وی افزود: رهبر معظم انقلاب از سال ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۴ بارها تأکید کردند حتی اگر موضوع هسته‌ای حل شود آمریکا مسائل دیگری مانند توان موشکی، نفوذ منطقه‌ای و حقوق بشر را مطرح خواهد کرد و به دلیل بدعهدی و عدم صداقت آمریکایی‌ها، نباید دل‌خوش به مذاکرات بود.
کارشناس سیاسی تأکید کرد: تجربه برجام نشان داد که آمریکا به تعهدات خود عمل نکرد و با حفظ ساختار تحریم‌ها و طرح موضوعات جدید قصد داشت فشار را از طریق مذاکره ادامه دهد. رهبر معظم انقلاب همواره هشدار می‌دادند که دل‌بستن به حل مشکلات کشور از مسیر مذاکره خطای راهبردی است و نباید همه امیدها را به میز مذاکره گره زد.
تصمیمات رهبر معظم انقلاب مبتنی بر تعالیم دینی و آموزه‌های قرآنی است
کارشناس مسائل سیاسی در بخشی دیگر از سخنان خود تأکید کرد: یکی از مبانی اساسی تصمیم‌گیری‌های رهبر معظم انقلاب استناد به تعالیم دینی و آموزه‌های قرآن کریم است و این رویکرد ایشان را از رهبران رایج دنیا متمایز می‌کند.
فضائلی ضمن اشاره به برداشت شخصی از اندیشه‌های رهبر معظم انقلاب، گفت: رهبر معظم انقلاب در تصمیم‌گیری‌های کلان خود همواره مبنای عملشان را بر تعالیم دینی و آموزه‌های قرآنی استوار می‌کنند.
وی افزود: این موضوع شاید از بیرون بدیهی به نظر برسد اما در برخی گفت‌وگوها دیده شده که کمتر به آن توجه می‌شود و فهم این نکته برای درک درست تصمیمات ایشان ضروری است.
وی با بیان اینکه رهبر معظم انقلاب با رویکردی الهی، تفاوت بنیادینی با رهبران متعارف جهان دارد، خاطره‌ای از شهید سردار قاسم سلیمانی را بیان کرد و گفت: زمانی که سردار سلیمانی فرمانده سپاه منطقه شرق بود فردی شرور با وعده امان بازداشت شد و علی‌رغم انتظار برخورد سخت، رهبر معظم انقلاب بر آزادی او اصرار کردند. این تصمیم نشان‌دهنده مبنای اخلاقی-دینی ایشان است که حتی در مواجهه با مجرم نیز شیوه‌ای متفاوت را دنبال می‌کند.
فضائلی همچنین به نگاه ویژه رهبر معظم انقلاب در حوزه تجهیزات نظامی اشاره کرد و گفت: مثلاً در موضوع افزایش دقت تسلیحات اولویت‌بندی‌ها بر اساس آموزه‌ها و ملاحظات استراتژیک است و صرفاً افزایش توان نظامی به هر قیمت مدنظر نیست. نگاه رهبر معظم انقلاب به سلاح هسته‌ای مبتنی بر ملاحظات دینی و اخلاقی است.
عضو دفتر حفظ و نشر آثار رهبر معظم انقلاب تأکید کرد: مبانی فکری رهبر معظم انقلاب در حوزه نظامی و سیاست خارجی، کاملاً مبتنی بر آموزه‌های دینی، قانون اساسی و تجربه تاریخی است و حتی در موضوعات حساس مانند تولید سلاح هسته‌ای، حکم شرعی و ملاحظات اخلاقی راهنما هستند.
فضائلی در ادامه تحلیل‌های خود درباره مبانی فکری تصمیم‌گیری‌های رهبر انقلاب اظهار داشت: در موضوع تسلیحات نقطه‌زن، علاوه بر بُعد نظامی یک مضمون اخلاقی و انسانی نیز وجود دارد؛ هرچه سلاح دقیق‌تر باشد احتمال آسیب به غیرنظامیان کمتر می‌شود.
وی افزود: این نگاه برگرفته از آموزه‌های اسلامی است که بر رعایت اصول اخلاقی حتی در میدان جنگ تأکید دارد و به همین دلیل رهبر معظم انقلاب به توسعه چنین سلاح‌هایی تأکید دارند.
وی همچنین به مسئله سلاح هسته‌ای پرداخت و گفت: رهبر معظم انقلاب با صدور فتوای شرعی تولید، نگهداری و استفاده از سلاح هسته‌ای را حرام اعلام کرده‌اند و این موضع ثابت و غیرقابل تغییر باقی مانده است، صرف‌نظر از فشارها و درخواست‌های مختلف. این تصمیم بر مبنای حکم الهی و ملاحظات شرعی است نه صرفاً ملاحظات سیاسی یا نظامی.
دکتر فضائلی در بخش دیگری از سخنان خود به مبانی دینی و قانونی سیاست خارجی اشاره کرد و گفت: رهبر معظم انقلاب بارها در بیانات خود روابط جمهوری اسلامی با کشورهای مختلف را با استناد به آیات قرآن تنظیم کرده‌اند و سیاست خارجی کشور نیز بر اساس قانون اساسی که نفی سلطه‌جویی و حفظ استقلال کشور را تأکید می‌کند شکل گرفته است.
وی افزود: تجربه تاریخی صدر اسلام، سیره پیامبر اکرم(ص)، تجربه ملت ایران و سیاست‌های امام خمینی(ره) نیز از دیگر پشتوانه‌های فکری تصمیمات سیاست خارجی رهبر معظم انقلاب است که چراغ راه این مسیر است.
تجربه تاریخی و مردم‌سالاری دینی دو رکن اساسی در اندیشه رهبر انقلاب است
عضو دفتر حفظ و نشر آثار رهبر معظم انقلاب تأکید کرد: تجربه زیسته تاریخی و باور عمیق به مردم‌سالاری دینی از ارکان بنیادین در اندیشه و تصمیم‌گیری‌های رهبر معظم انقلاب به شمار می‌رود. همچنین سازوکارهای تصمیم‌گیری در سیاست خارجی با محوریت شورای عالی امنیت ملی و تأیید نهایی رهبر انقلاب شکل می‌گیرد.
فضائلی با اشاره به اهمیت تجربه زیسته و تاریخی رهبر معظم انقلاب اظهار داشت: یکی از مبانی مهم در اندیشه و رفتار رهبر انقلاب بهره‌گیری از تجربه دوران انقلاب اسلامی و مواجهه مستقیم با چالش‌های داخلی و خارجی است که به عنوان سرمایه‌ای راهبردی در تصمیم‌گیری‌های کلان سیاست خارجی نقش محوری دارد.
وی افزود که مبنای دیگر، مردم‌سالاری دینی است که رهبری به جایگاه مردم و رأی عمومی باور عمیقی دارند و معتقدند مشروعیت تصمیمات کلان نظام باید همراه با مشارکت و مقبولیت مردمی باشد.
فضائلی تاکید کرد: تلفیق آموزه‌های دینی، قوانین نظام و مطالبات مردم، چارچوب تصمیم‌گیری‌ها را شکل می‌دهد.
عضو دفتر حفظ و نشر آثار رهبر انقلاب سپس به سازوکارهای تصمیم‌گیری در حوزه سیاست خارجی اشاره کرد و گفت: شورای عالی امنیت ملی که در قانون اساسی تعریف شده نهاد اساسی تصمیم‌سازی سیاست خارجی و امنیت ملی است که به ریاست رئیس‌جمهور تشکیل می‌شود و وظایفی چون تعیین سیاست‌های کلی امنیتی، هماهنگی فعالیت‌های مختلف مرتبط و بهره‌گیری از امکانات کشور برای مقابله با تهدیدها را برعهده دارد.
وی تأکید کرد: مصوبات این شورا پس از تأیید رهبر معظم انقلاب قابل اجراست و نقش نهایی و فصل‌الخطاب در تصمیمات کلان بر عهده رهبر معظم انقلاب است.
فضائلی در ادامه یادآور شد: شورای عالی امنیت ملی با انجام بحث‌های کارشناسی و در چارچوب منافع ملی تصمیم‌گیری می‌کند و سپس برای تصویب نهایی به رهبر معظم انقلاب ارائه می‌شود.
تصمیم‌گیری‌های سیاست خارجی ایران منطبق بر چارچوب‌های دینی و قانونی است
کارشناس مسائل سیاس با تأکید بر ساختار منسجم و پیچیده تصمیم‌گیری سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، گفت: شورای عالی امنیت ملی جلسات مشورتی تخصصی و مجمع تشخیص مصلحت نظام سه رکن اصلی این فرایند هستند و تصمیمات در نهایت با تأیید رهبر انقلاب اجرا می‌شود.
فضائلی درباره سازوکارهای تصمیم‌گیری در حوزه سیاست خارجی اظهار داشت: علاوه بر جلسات رسمی شورای عالی امنیت ملی جلسات مشورتی خاصی برگزار می‌شود که در آن چهره‌های صاحب‌نظر خارج از اعضای رسمی نیز دعوت می‌شوند تا مباحث به‌صورت آزاد و صریح مطرح شده و تصمیمات اولیه اصلاح یا تعدیل شود.
وی افزود: گاهی رهبر معظم انقلاب در موضوعاتی به جمع‌بندی قطعی نمی‌رسند و پرونده را برای بررسی بیشتر به مجمع تشخیص مصلحت نظام ارجاع می‌دهند. نمونه‌هایی از این موارد در حوزه سیاست خارجی وجود دارد که پس از بررسی‌های متعدد تصمیم نهایی اتخاذ شده است.
فضائلی با بیان اینکه نهاد اصلی تصمیم‌گیری شورای عالی امنیت ملی است که تصمیماتش پس از تأیید رهبر معظم انقلاب قابلیت اجرا دارد، گفت: این سازوکارها تضمین می‌کند که تصمیمات سیاست خارجی کشور نه فردی و شتاب‌زده بلکه حاصل فرایندی دقیق، کارشناسی و چندلایه است که بر پایه چارچوب‌های دینی، قانونی و مصلحت نظام قرار دارد.
وی همچنین به فاصله گاه‌وبی‌گاه میان سیاست‌گذاری کلان و اجرای میدانی اشاره کرد و توضیح داد: شرایط عملیاتی پیچیده، محدودیت توان اجرایی و واکنش‌های دشمن می‌تواند موجب تغییر در روند اجرا شود؛ بنابراین انتظار اجرای دقیق و بی‌کم‌وکاست سیاست‌ها همیشه منطقی نیست.
فضائلی به مثال پرونده برجام اشاره کرد و گفت: علی‌رغم تلاش‌های گسترده، همه پیش‌بینی‌ها در مرحله اجرا تحقق نیافت که ناشی از محدودیت‌های اجرایی و رفتار طرف مقابل بود.
وی در پایان بر ضرورت تدوین دستورالعمل‌های مشخص و تمهیدات انعطاف‌پذیر با حفظ خطوط قرمز تأکید کرد تا سیاست‌ها بتوانند در برابر تغییرات میدانی و تهدیدات دشمن تاب‌آوری داشته باشند.