در آستانه دور جدید مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در عمان، نورنیوز در گفت‌وگویی اختصاصی با سردار حسین علایی، از فرماندهان ارشد دوران دفاع مقدس، به بررسی ابعاد راهبردی تهدیدات ترامپ، نقش اسرائیل، جایگاه دیپلماسی و سناریوی احتمالی "شگفتانه دیپلماتیک" ایران پرداخت.مشروح این مصاحبه که تحلیلی متفاوت از وضعیت پرتنش فعلی ارائه می‌دهد را بخوانید؛
تهدیدات ترامپ و امکان مذاکره
سؤال: از فرصتی که در اختیار نور نیوز برای انجام این مصاحبه قرار دادید سپاسگزاریم.
این روزها و در آستانه سفر هیئت دیپلماتیک ایران به عمان برای مذاکره غیر مستقیم با نمایندگان آمریکا، صراحت تهدیدات دونالد ترامپ و مجوز غیررسمی‌ای که به رژیم صهیونیستی برای اقدام نظامی علیه ایران داده، فضای امنیتی منطقه را ملتهب کرده. در چنین شرایطی، آیا همچنان مذاکره گزینه‌ای قابل پیگیری است؟ یا باید آن را به‌مثابه عقب‌نشینی تعبیر کرد؟
سردار علایی: تجربه نشان داده که سرانجام اکثر جنگ‌ها و یا تهدیدهای نظامی، مذاکره و گفت‌وگو برای نیل به اهداف بوده است.
تهدید زمانی اثرگذار است که طرف مقابل دچار تزلزل شده یا وادار به عقب‌نشینی از اهداف خود شود. جمهوری اسلامی ایران به دنبال توسعه فناوری صلح آمیز هسته‌ای است که علیرغم تحریم های عظیم فناوری توانسته به آن دست یابد. البته این بدان معنا نیست که بهره گیری از دیپلماسی و ابزار مذاکره از دستور کار خارج شود.
برعکس، اگر مذاکره و فرایندهای دیپلماتیک با تکیه بر سرمایه اجتماعی و با استفاده از قدرت ملی صورت گیرد، می‌تواند یکی از مؤثرترین ابزارهای بازدارندگی فعال تلقی شود. البته قدرت ایران تنها به توان و قابلیت‌های نظامی محدود نمی‌شود؛ بلکه ایران در افکار عمومی و بازی های چندلایه نیز مزیت‌های زیادی دارد.
ترامپ می‌داند که ایران مهم ترین قدرت تأثیرگذار در غرب آسیا است و برای حل بحران های این منطقه نیز به همکاری با ایران نیاز دارد. امتیازگیری بدون پرداخت هزینه های آن امکان پذیر نیست. هنر ایران این است که معادله ذهنی ترامپ را بر هم بزند و کاری کند تا آمریکا متقاعد شود که تهدیدها کارساز نیست و تنها راه ،مذاکره ترامپ با ایران است.
آیا تاکید ایران بر مذاکره، سیگنال ضعف است؟
سؤال: اما این نکته مطرح است که وقتی ایران بارها اعلام کرده به دنبال جنگ نیست، آیا این سیگنال نباید موجب سوءبرداشت در طرف مقابل شود؟ به بیان دیگر، آیا در فضای تهدید ترامپ، تأکید مستمر بر مذاکره ممکن است به‌عنوان نشانه‌ای از ضعف تلقی شود؟
سردار علایی: ایران هیچگاه به دنبال جنگ نبوده و نیست ولی در برابر تحمیل هر نوع جنگی از خود دفاع می‌کند همانطور که در مقابل تحمیل جنگ از سوی صدام بخوبی ایستاد.
اما مذاکره هم بخشی از فعالیت های هر دولتی است. زیرا با کمک آن سعی می‌کند تا سوء تفاهمات را کم کند و دشمن را از رو آوردن به جنگ باز دارد.
در واقع، دیپلماسی و مذاکره بخشی از تلاش های لازم برای بهره گیری از پیروزی های میدان جنگ است که با روش و ادبیات خاص خود انجام می‌شود.
نکته کلیدی آن است که ابزار مذاکره را نباید به عنوان تنها ابزار معرفی کرد. باید این پیام منتقل شود که اگر گفتوگوها بی‌نتیجه بماند، ابزارهای دیگری نیز وجود دارد که ایران می‌تواند برای نیل به اهداف خود از آنها استفاده کند.
تضاد رفتاری آمریکا: تهدید همزمان با مذاکره
سؤال: در حالی که هیئت ایرانی قصد دارد برای گفت‌وگو عازم عمان شود، طرف آمریکایی در رسانه‌ها و پشت تریبون‌ها مشغول تهدید است. این هم‌زمانی چگونه قابل تفسیر است؟ آیا از نگاه افکار عمومی پیام متناقضی مخابره نمی‌شود؟
سردار علایی: این تهدیدها علامت آن است که آمریکا نیاز زیادی به مذاکره دارد. بنابراین باید توجه داشت که ترامپ نیاز به نیل به موفقیت در مذاکرات دارد. به همین دلیل اگر گفتوگوها به درستی مدیریت شوند، توازن هوشمندانه‌ای بوجود می‌آید به طوری که ایران بتواند با حفظ فناوری صلح آمیز هسته‌ای، تحریم‌ها را از سر راه خود بردارد و نقش موثر خود را در ایجاد آرامش در غرب آسیا ایفا کند. در این صورت است که مذاکره در سایه قدرت واقعی معنا پیدا می‌کند. وقتی ایران همزمان بر میز مذاکره حاضر است و در سایر میدان‌ها نیز آمادگی کامل دارد، این پیام منتقل می‌شود که ایران همواره اهل مذاکره و تعامل بوده است و نشستن با رقبا و دشمن برای کاهش تنش‌ها را ضعف تلقی نمی‌کند.
البته طرف آمریکایی همواره از زبان تهدید برای نیل به اهدافش استفاده می‌کند و گاهی هم کشورها را با بهره گیری از توان کشتار سگ هارش، اسرائیل نیز تهدید می‌کند، ولی ترامپ می‌داند که حتی اسرائیل جنایتکار هم تنها با کشتار کودکان و زنان و مردم عادی نمی‌تواند اسرایش را از نوار غزه ویران و خونین آزاد کند بلکه نیاز به مذاکره و تفاهم دارد.
آیا باید تهدیدها را نادیده گرفت؟
سؤال: برخی تحلیل‌گران می‌گویند که تهدیدات را باید نادیده گرفت و نباید به آنها رسمیت بخشید. به نظر شما، این تحلیل در شرایط کنونی تا چه حد قابل پذیرش است؟
سردار علایی: یک روزی امام خمینی ( ره)به نقل از یکی از بزرگان تاریخی فرمودند: من از گاو می‌ترسم زیرا شاخ دارد و عقل ندارد. بنابراین تهدید اگر به درستی مهار نشود، ممکن است تبدیل به گفتمان مسلط شود. پس باید آن را به‌صورت فعالانه بی‌اثر کرد. این کار صرفاً با بیانیه و واکنش رسانه‌ای حاصل نمی‌شود؛ گاه لازم است با اقدامات دیپلماتیک و حتی میدانی، مثل مانورهای هدفمند، پیام‌های غیرمستقیم نظامی و حتی هشدارهای اطلاعاتی، هزینه تهدید را برای دشمن بالا برد.
بنابراین باید تهدیدها را جدی گرفت و برای خنثی سازی آنها هر نوع اقدامی را انجام داد.
نقش واقعی مذاکره در مدیریت تهدیدات
سؤال: پس با این حساب، مذاکره در این مرحله چه نقشی ایفا می‌کند؟ آیا می‌توان انتظار داشت که چنین گفت‌وگوهایی عملاً از شدت تهدیدات بکاهد؟
سردار علایی: دقیقاً هدف همین است. مذاکره بهترین ابزار برای کاستن از شدت تنش هاست و الزاماً برای رسیدن به توافق کامل نیست.
گاهی مذاکره برای مدیریت تهدید و دور شدن از روند رو به تزاید تخاصم‌ها است.
از طریق گفت‌وگو، می‌توان طرف مقابل را به ارزیابی مجدد وضعیت وادار کرد و در عین حال افکار عمومی را به سود منافع ملی همسو کرد. این‌ها دستاوردهای کمی نیستند.
باید توجه داشت که موفقیت مذاکره به نتایج کوتاه‌مدت آن وابسته نیست، بلکه به تأثیرات راهبردی و موازنه‌ای آن نیز بستگی دارد.
هدف اصلی ترامپ از تهدید نظامی چیست؟
سؤال: به نظر شما، ترامپ واقعاً به‌دنبال آغاز جنگ است یا صرفاً با تهدید به‌دنبال تحمیل توافق دلخواه خود بر ایران است؟
سردار علایی: ترامپ به دنبال آن ست که در تاریخ از وی با عنوان مرد صلح و نه یک جنایتکار و تروریست و آدم کش و نه یک جنگ طلب یاد شود.
البته برخی اطرافیان او، جنگ را یک ابزار مهم جهت ایجاد فشار برای معامله با ایران می‌دانند.
طبیعی است که آمریکا می‌داند که هزینه‌های هر نوع اقدام نظامی علیه ایران بسیار بالاست .ترامپ می‌داند که ایران نه خواهان جنگ است و نه از آن هراس دارد.
جایگاه امروز ایران؛ ضعف یا توازن؟
سؤال : با توجه به شرایط فعلی، وضعیت ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ در موضع ضعف، توازن یا برتری؟
سردار علایی: جمهوری اسلامی ایران توانسته است با وجود بیشترین تحریم های ظالمانه علیه کشور، به پیشرفت های خود در حوزه های فناوری صلح آمیز هسته‌ای و نیز افزایش قدرت نظامی ادامه دهد. البته امروزه جمهوری اسلامی ایران نیاز به افزایش توان اقتصادی و حرکت در مسیر توسعه همه جانبه دارد تا در وضعیت توازن و تعادل قرار گیرد.
البته معادلات قدرت در خاورمیانه نیز تغییر کرده است. اسرائیل به نسل کشی فلسطینیان در نوار غزه و‌کرانه باختری ادامه می‌دهد و میلیونها فلسطینی و لبنانی را آواره و خانه و کاشانه آنها را تخریب کرده. نتانیاهو هم به عنوان خشن ترین تروریست و خون آشام جهان اسم خود را در تاریخ ثبت کرده و ویندوز کشتار ده‌ها هزار کودک و زن و مرد بیگناه را به نام خود ثبت نموده است.
اما همه این جنایات‌ها نتوانسته امنیت را برای اسرائیل به ارمغان بیاورد و نیاز اسرائیل را به کمک های به حد و حصر آمریکا کم کند.
اسرائیل می‌داند که بدون حمایت همه جانبه آمریکا یک روز هم دوام نخواهد آورد و نمی‌تواند با نسبت دادن شکست هایش به گروه های طرفدار ایران برای خود امنیت ایجاد کند و توجیه گر کشتار مردم عادی باشد.
بنابراین اسرائیل بر این باور است که تنها با بهره گیری از قدرت نظامی آمریکا می‌تواند از نگرانی های خود در قبال ایران بکاهد. به همین دلیل است که نتانیاهو از برجام و مذاکره آمریکا با ایران استقبال نمی‌کند و به دنبال آنست تا ترامپ را تشویق به درگیر شدن با ایران بکند.
شگفتانه دیپلماتیک؛ ابتکار ایران در میز مذاکره
سؤال: سردار، اخیرا در گفت‌وگویی اشاره کردید که ایران باید یک «شگفتانه دیپلماتیک» از خود نشان دهد. این عبارت مورد توجه قرار گرفت، اما هنوز روشن نیست که این شگفتانه دقیقاً چه نوع اقدام یا ابتکاری می‌تواند باشد. آیا می‌توانید توضیح دهید منظور شما از شگفتانه دیپلماتیک چیست ؟
سردار علایی: کارت "شگفتانه دیپلماتیک" تا زمان طرح آن در مذاکرات باید در اختیار ایران باشد. البته منظور از شگفتانه دیپلماتیک، هر نوع اقدامی است که قواعد بازی را بر هم بزند و طرف مقابل را با پیشنهادی شگفت آور و غیر منتظره غافلگیر کند و همزمان افکار عمومی جهانی را با روایت ایران همراه سازد.
این شگفتانه لزوماً به معنای یک اقدام پر سر و صدای سیاسی یا به میدان آوردن ابزارهای تهدید نظامی نیست. بلکه می‌تواند یک پیشنهاد شفاف و قابل توجه برای کاهش سطح تخاصمات بین دو کشور و یا حل مسائل منطقه‌ای مبتنی بر اصول امنیت مشترک، خلع سلاح هسته‌ای و عدم تجاوز باشد.
ایران می‌تواند یک پیشنهاد جامع امنیتی ارائه دهد که در آن نه‌تنها خواسته‌های ایران لحاظ شود، بلکه کشورهای ضامن توافق نیز مشخص شوند. به عنوان مثال، ایران می‌تواند اعلام کند که آماده است در چارچوب یک سازوکار منطقه‌ای برای تداوم فعالیت‌های هسته‌ای صلح آمیز، با حضور کشورهایی که از نظر دو طرف ایران و آمریکا به عنوان «کشور ضامن» قابل قبول هستند، به توافق برسد. در این صورت، ایران همزمان نشان می‌دهد که هم اهل تعامل سازنده است و هم از منافع ملی خود نیز دفاع خواهد کرد.
چنین ابتکاری نه تنها آمریکا و اسرائیل را در موقعیتی دفاعی قرار می‌دهد، بلکه تصویر ایران را به عنوان یک بازیگر صلح‌ساز و مسئول در افکار عمومی جهانی تقویت می‌کند. ایران می‌تواند با این پیشنهاد، پیش از آنکه طرف مقابل به‌دنبال اتهام‌زنی به ایران برود، اقدام پیشگیرانه انجام داده و در رسانه‌های جهانی فضای مثبت‌تری ایجاد کند. این بخش مهمی از بازی دیپلماتیک امروز است که ایران باید با استفاده از آن، ابتکار عمل را در دست بگیرد.
راهبرد نظامی در خلیج فارس و دریای عمان
سؤال: جناب عالی به عنوان یکی از فرماندهان شاخص سال‌های دفاع مقدس و‌پایه‌گذار نیروی دریایی سپاه، چه آرایشی را در خلیج فارس و دریای عمان در برابر جابه‌جایی‌ها و نقل و انتقالات تسلیحاتی آمریکا به نیروهای مسلح ایران پیشنهاد می‌کنید؟
سردار علایی: اجتناب از جنگ و دفاع از تمامیت ارضی ایران به طور همزمان می‌تواند استراتژی ایران در برابر سیاست های جنگ طلبی و تهدید باشد.
با توجه به تهدیدات و تحرکات اخیر آمریکا، باید جابه‌جایی‌ها و انتقالات تسلیحاتی را با دقت نظارت کرده و به تهدیدات پاسخ کنترل شده مناسب داده شود.
نیروهای دریایی جمهوری اسلامی ایران می‌توانند بدون ایجاد تحریک و با استفاده از روش‌های غیرمنتظره و غافلگیرانه، قابلیت‌های رزمی خود را در این منطقه به نمایش بگذارند. آماده‌سازی زیرساخت‌ها و به‌کارگیری تجهیزات پیشرفته در مقابله با تهدیدات، به‌ویژه در خلیج فارس، ضرورتی است که طبیعتاً به‌طور جدی مورد توجه فرماندهان عزیز قرار دارد.
تأثیر گذاری بر اراده آمریکا برای اجتناب از جنگ
سؤال: با توجه به تجربه طولانی جناب عالی در جنگ تحمیلی، فکر می‌کنید که از آن تجربه چگونه می‌توان برای منصرف کردن ترامپ از حمله به ایران استفاده کرد؟
سردار علایی: بهره گیری از شیوه های جنگ‌نامتقارن در جریان جنگ تحمیلی، موجب موفقیت ایران در سیادت دریایی در دوران جنگ نفتکش‌ها بود که آمریکا در برپایی آن از صدام حمایت می‌کرد.
این نوع تاکتیک‌های دفاعی و هوشمندانه موجب شد تا آمریکا نتواند فضای امنی را برای جنگنده های عراق در نا امن سازی خطوط کشتیرانی در خلیج فارس بوجود آورد. چنین شیوه‌ای باعث شد که حتی عراق با بهره گیری از میراژ فرانسوی به اشتباه به ناو آمریکایی استارک درشمال خلیج فارس حمله کند و اعلام نماید که کشتی جنگی آمریکایی را با ناو ایرانی اشتباه گرفته است.
مزیت های بازدارنده نیروهای مسلح ایران
سؤال: از دیدگاه جناب عالی به عنوان یک فرمانده ارشد نظامی، مزیت‌های اصلی نیروهای مسلح ایران در خلیج فارس که می‌تواند در برابر تهدیدات بازدارنده باشد، چیست؟
سردار علایی: ایران مهم ترین قدرت نظامی در خلیج فارس است که می‌تواند امنیت تنگه هرمز را حفظ کند و این آبراه حیاتی را باز نگاه دارد و اجازه ندهد تا این تنگه مهم بسته شود.
از طرفی با توجه به اینکه تمامی سواحل شمالی خلیج فارس و نیز دریای عمان در اختیار جمهوری اسلامی ایران است، مزیت اصلی ایران، برقراری امنیت برای تولید نفت و گاز و نیز جلوگیری از ایجاد ناامنی برای خطوط و مسیر کشتیرانی در خلیج فارس و دریای عمان است.
آمادگی و انعطاف‌پذیری نیروی های دریایی سپاه و ارتش و وجود توانمندی‌های سیستم‌های موشکی پیشرفته می‌تواند عامل اساسی صلح و ثبات و امنیت در خلیج فارس تا شمال اقیانوس هند باشد. این قابلیت‌ها به‌ویژه در برابر تهدیدات هوایی و دریایی دشمنان و نیز دزدان دریایی بسیار مؤثر است.
همچنین، ارتباطات هوشمندانه و استفاده از تاکتیک‌های نامتقارن، ایران را قادر می‌سازد که تهدیدات را به‌طور مؤثر مدیریت کرده و امکان اثرگذاری اقدامات دشمن را به حداقل ممکن کاهش دهد.