حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، رئیس اسبق کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس پرسیدیم که چقدر احتمال تبانی روسیه با آمریکا بر سر منافع ایران وجود دارد، او توضیح داد: تحولات سیاست خارجی ایران در سه سال گذشته نشان داده است که متغیرهای بین‌المللی تأثیر مستقیمی بر دیپلماسی هسته‌ای و جایگاه ایران در معادلات جهانی دارند. یکی از مهم‌ترین مقاطع، اسفند سه سال قبل بود؛ زمانی که مذاکرات احیای برجام در آستانه نتیجه‌گیری قرار داشت، اما در همان زمان، روسیه با ارسال یک درخواست رسمی از آمریکا، خواستار آن شد که تحریم‌های ناشی از جنگ اوکراین شامل روابط تجاری و اقتصادی ایران و روسیه نشود. این درخواست با مخالفت فوری واشنگتن مواجه شد، چراکه آمریکا آن را سوءاستفاده روسیه از مذاکرات هسته‌ای دانست.
به گزارش دیده بان ایران، رئیس سابق کمیسیون امنیت ملی مجلس اظهار کرد: یکی از انتقادات جدی در آن مقطع، نقش روسیه در عدم احیای برجام بود. برخی تحلیلگران بر این باورند که سیاست خارجی ایران در آن زمان دچار خطای راهبردی شد و فریب روسیه را خورد؛ به نحوی که عملاً موضع ایران در حمایت نسبی از روسیه در شروع جنگ اوکراین، مانع احیای برجام شد. اگر در آن مقطع برجام احیا می‌شد، ایران امروز در شرایط اقتصادی و بین‌المللی بهتری قرار داشت. امکان صادرات نفت تا ۵ میلیون بشکه در روز فراهم می‌شد و کشورمان به یکی از شاهراه‌های انرژی منطقه تبدیل می‌گشت و فشارهای اقتصادی ناشی از تحریم‌ها تا حد زیادی کاهش پیدا می‌کرد. اما این فرصت از دست رفت و برجام قربانی بازی‌های ژئوپلیتیک روسیه شد.
وی خاطرنشان کرد: این اتفاق باعث شد که ایران به‌جای آن که در کانون تحولات اقتصادی قرار گیرد، به‌نوعی در حاشیه تصمیمات جهانی واقع شود، درحالی‌که پیک تحولات روی روسیه متمرکز شد. بسیاری از کارشناسان از همان زمان هشدار داده بودند که وابستگی بیش از حد به سیاست‌های روسیه، می‌تواند به منافع ملی ایران آسیب برساند.
فلاحت‌پیشه به ملاقات اخیر وزیران خارجه آمریکا و روسیه در عربستان نیز اشاره کرد و گفت: در حالی که مذاکرات صلح اوکراین میان روسیه و آمریکا وارد مرحله جدیدی شده است، اخیرا سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه به ایران سفر کرده است. این سفر نگرانی‌هایی را ایجاد کرده است که مبادا ایران بار دیگر تبدیل به یک ابزار در معاملات میان روسیه و آمریکا شود. به نظر می‌رسد که مسکو از ایران به‌عنوان یک کارت در چانه‌زنی‌های خود با واشنگتن استفاده می‌کند.
وی با بیان این که این وضعیت، همان سناریویی است که برخی کارشناسان سه سال پیش درباره آن هشدار داده بودند، متذکر شد: احیای برجام فدای جنگ اوکراین شد، و امروز بیم آن می‌رود که ایران فدای صلح اوکراین شود. اگر روسیه بخواهد بار دیگر از ایران به‌عنوان یک اهرم فشار در مذاکرات خود با آمریکا استفاده کند، این به معنای یکی از تلخ‌ترین فریب‌های تاریخ سیاست خارجی ایران خواهد بود.
فلاحت‌پیشه با تأکید بر این که دستگاه دیپلماسی ایران باید هوشمندانه عمل کند و از تکرار اشتباهات گذشته جلوگیری کند، اظهار کرد: در این راستا، انجام چند اقدام اساسی ضروری است. سیاست خارجی ایران نباید به سیاست‌های روسیه یا هیچ کشور دیگری گره بخورد. برجام، یک توافق هسته‌ای است که باید به‌صورت مستقل و براساس منافع ملی ایران بررسی شود، نه در ارتباط با تحولات جنگ اوکراین یا چانه‌زنی‌های روسیه با آمریکا. ایران باید فعالانه به‌دنبال مذاکرات مستقیم با طرف‌های اصلی برجام، از جمله آمریکا باشد. اگرچه روابط ایران و آمریکا دارای پیچیدگی‌های زیادی است، اما در نهایت هر توافقی که بخواهد منافع ایران را تأمین کند، باید از مسیر مذاکره مستقیم و تعامل دیپلماتیک بگذرد.
این فعال سیاسی تصریح کرد: در شرایطی که روسیه سیاست‌های خود را براساس منافع خودش تنظیم می‌کند، ایران باید روابط خود را با سایر قدرت‌های جهانی، به‌ویژه اتحادیه اروپا و چین را تقویت کند. اگر ایران بتواند از طریق کانال‌های دیپلماتیک اروپایی، احیای برجام را پیش ببرد، احتمال کاهش وابستگی به تصمیمات روسیه افزایش می‌یابد. البته یکی از نقاط ضعف ایران در مذاکرات بین‌المللی، وضعیت اقتصادی داخلی است. دولت باید با اصلاحات اقتصادی، کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی و افزایش سرمایه‌گذاری خارجی، توانمندی اقتصادی کشور را بالا ببرد تا در مذاکرات بین‌المللی، ایران در موقعیت قوی‌تری قرار گیرد.
نباید احیای برجام مجددا قربانی معادلات ژئوپلیتیکی دیگر کشورها شود
فلاحت‌پیشه با تأکید بر این که همه کشورها در سیاست خارجی، تأمین منافع خود را در اولویت قرار می‌دهند، عنوان کرد: ایران باید آگاه باشد که هر کشوری در روابط بین‌المللی، ابتدا به‌دنبال منافع خود است. روسیه، چین، آمریکا و کشورهای اروپایی، همگی سیاست‌هایشان را براساس منافع ملی خودشان تنظیم می‌کنند. بنابراین، ایران نیز باید در تعاملات بین‌المللی، منافع خود را اولویت قرار دهد و اجازه ندهد که بازیگران خارجی، سیاست‌های ایران را در جهت منافع خودشان هدایت کنند.
رئیس اسبق کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس تذکر داد: برجام، همچنان یکی از مهم‌ترین ابزارهای ایران برای کاهش فشارهای اقتصادی و بازگشت به تعاملات جهانی است. اما احیای این توافق، نباید وابسته به مذاکرات روسیه و آمریکا در مورد اوکراین باشد. دستگاه دیپلماسی ایران باید با قاطعیت و هوشمندی، مسیر مستقلی را برای بازگرداندن توافق هسته‌ای طی کند و اجازه ندهد که بار دیگر برجام، قربانی معادلات ژئوپلیتیکی دیگر کشورها شود.
وی در نهایت خاطرنشان کرد: اکنون فرصت آن است که ایران با اتخاذ یک رویکرد فعال، از تبدیل شدن به یک مهره در بازی قدرت‌های بزرگ جلوگیری کند و منافع ملی خود را در اولویت قرار دهد. اگر این مسیر با دقت و شجاعت طی شود، می‌توان امیدوار بود که سیاست خارجی ایران از یک حالت منفعلانه به یک موقعیت قدرتمند و تأثیرگذار در معادلات بین‌المللی تبدیل شود.