متانول یا الکل چوب یا متیل الکل، یک ترکیب سمی بیرنگ و شفاف است و مصرف ۱۵ - ۵ میلی لیتر از محلول خالص آن و یا مصرف خوراکی ۲۴۰ - ۶۰ میلی لیتر از محلوهای ۴۰ درصد آن باعث مسمومیت‌های شدید، کوری و مرگ می‌شود و در سال‌های اخیر گاهی شاهد بروز مسمومیت‌های جمعی ناشی از متانول و عوارض مصرف نوشیدنی‌های الکی تقلبی در کشور بوده‌ایم.
بزرگترین حادثه مسمومیت جمعی بر اثر مصرف متانول در کشور همزمان با بروز بحران شیوع ویروس کرونا در برخی استان‌ها مشاهده شد؛ زمانی که برخی از سر ناآگاهی فکر می‌کردند نوشیدن الکل می‌تواند از ابتلا به کرونا جلوگیری کند و بر اساس این تصور غلط از اول اسفند ۱۳۹۸ تا اردیبهشت ۱۳۹۹ بر اساس آمارهای رسمی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بیش از چهار هزار نفر به علت مسمومیت حاد بر اثر متانول به بیمارستان‌ها و مراکز درمانی در کشور مراجعه کردند و در این فاصله زمانی کوتاه، بر اساس آمار سازمان پزشکی قانونی کشور، ۷۹۶ مورد مرگ بر اساس شواهد و مستندات بالینی وآزمایشگاهی در اثر مسمومیت با متانول در کشور گزارش شد.
مطابق آخرین گزارش مرکز آمار ایران از وضعیت اجتماعی فرهنگی در بهار امسال، تعداد مرگ و میرهای غیرطبیعی برحسب جنس و به تفکیک علت فوت آمده است که یکی از این موارد مربوط به میزان مسمومیت‌ها است. براساس تعریف ارائه شده در این گزارش، مسمومیت به معنای «تأثیر وارد شدن مواد خارجی بر بدن از طریق تزریق، خوردن، آشامیدن، استشمام و استنشاق مواد سمی، تماس با مواد سوزش‌آور یا فرساینده همچنین سم حیوانات زهردار که موجب به هم خوردن تعادل فیزیولوژیکی، فیزیک و یا روانی می‌شود.»، است و طبق جدول زیر تعداد مرگ‌و میرهای غیرطبیعی ناشی از مسمومیت با سم در سال‌های اخیر آمده است و براساس توضیح این جدول آماری، فوت ناشی از مصرف الکل متانول، اتیلن گلیکول و سایر الکل‌ها) به جز الکل اتانول در موارد فوت ناشی از مسمومیت سم در نظر گرفته شده است.
فوت، معلولیت، نابینایی و مسمومیت تاوان مصرف مُسکر مسموم
علی رغم هشدارهای مکرر مسئولان سلامت و مجریان قانون اما گاهی این پدیده شوم، جان می‌گیرد و عوارضی برای مصرف‌کنندگان در پی دارد که قابل جبران نیست نمونه آن به خرداد ۱۴۰۲ برمی‌گردد زمانی که مسمومیت ناشی از سوء مصرف مشروبات الکلی در استان البرز منجر به فوت و کور شدن مصرف‌کنندگان شد و در این حوادث ۱۹۱ نفر به دلیل مسمومیت ناشی از مصرف مشروبات الکلی حاوی متانول به بیمارستان‌های کرج مراجعه کردند و ۱۷ نفر جان خود را از دست دادند.
دامنه تأثیر این حادثه تلخ تا جایی افکار عمومی را متاثر کرد که رئیس قوه قضائیه ۲۹ خرداد ۱۴۰۲ در جلسه شورای عالی مسئولان قضائی با اشاره به اتفاق رخ داده در استان البرز و فوت، معلولیت، نابینایی و مسمومیت تعدادی از افراد به واسطه مصرف مُسکر مسموم، گفت: اولاً اصلِ شرب مُسکر، حرام است و کسانی که مُسکر مصرف می‌کنند مرتکب فعل حرام می‌شوند؛ بنابریان نباید از این موضوع غفلت کرد؛ اما در این قضیه، بحث فروش الکل‌های صنعتی و سهمیه‌ای در بازار آزاد و ادغام این الکل‌ها با محلول‌های دیگر و توزیع آنها مطرح است؛ از اینرو دستگاه‌های انتظامی، اطلاعاتی و امنیتی باید بررسی‌ها و پیگیری‌های لازم را درخصوص افرادی که مباردت به این کار می‌کنند به عمل آورند.
قاضی‌القضات افزود: حسب گزارش دریافتی در رابطه با موضوع مورد اشاره، کارخانه‌ای که برای تولید لوازم آرایشی، الکل سهمیه‌ای دریافت کرده بود، مبادرت به فروش این محموله در بازار آزاد کرده است؛ در این خصوص و در موارد مشابه باید بررسی‌های لازم به عمل آید؛ این بررسی‌ها باید هم ناظر بر دریافت‌کنندگان سهمیه الکل باشد و هم ناظران بر ارائه این سهمیه‌ها؛ آیا واقعاً سهمیه تخصیص‌یافته به فلان کارخانه یا مرکز به اندازه نیازش است؟
محسنی اژه‌ای اظهار داشت: آیا این سهمیه را به همان مصرف صنعتی و تولیدی اختصاص داده یا در بازار آزاد و به افراد سودجو فروخته است؟ این‌ها مواردی است که باید مشخص شوند؛ چرا که بواسطه این امر تعدادی افراد فوت کرده و تعدادی از افراد نیز معلول یا نابینا شده‌اند؛ در قانون نیز در این حوزه، مجازات‌های سنگین و بازدارنده‌ای درنظر گرفته شده است؛ لذا معاون اول قوه قضائیه و دادستان کل کشور نیز در این خصوص، موضوع را با جدیت دنبال کنند.
صدور حکم اعدام برای ۴ متهم توزیع مشروبات الکلی مرگبار
پس از آن حکم پرونده مسمومیت توزیع مشروبات الکلی مرگبار صادر شد و آنگونه که مسعود ستایشی سخنگوی وقت قوه قضائیه اعلام کرد، در تحقیقات مشخص شده بود که الکل‌های صنعتی خارج از شبکه از سوی فردی که کارگاه تولید اسپری مو داشته به فروش رسیده و با آن مشروبات الکلی و مسکر مسموم تهیه شده بود.
به گفته ستایشی، در این پرونده ۱۱ نفر به اتهام افساد فی‌الارض که منجر به فوت و آسیب جسمی شده بود، قرار جلب دادرسی و کیفرخواست قانونی صادر شد و به لحاظ حساسیت، این پرونده در دستور کار یکی از معاونان رئیس کل دادگستری استان البرز قرار گرفت و در شعبه سوم دادگاه انقلاب اسلامی کرج مورد رسیدگی قرار گرفت و در نهایت منجر به این شد که دادگاه در پرونده با رعایت مؤلفه‌های دقت، سرعت و صحت حکم شرعی و قانونی را صادر کرد و براساس حکم صادره متهمان ردیف اول تا چهارم به اعدام محکوم شدند و متهمان ردیف پنجم تا نهم هر یک به پنج سال حبس تعزیری و متهم ردیف دهم به سه سال حبس تعزیری و متهم ردیف یازدهم یک سال حبس تعزیری محکوم شدند.
ماجرای بزم مرگ در شیراز
در اردیبهشت امسال نیز اتفاق شوم دیگری در شیراز رخ داد زمانی که در یک مهمانی در شیراز عده‌ای در اثر سوء مصرف مشروبات الکلی تقلبی مسموم شدند و اصغر جهانگیر سخنگوی قوه قضائیه ۲۶ اردیبهشت در نشست خبری درباره ورود دستگاه قضا و تشکیل پرونده قضائی، گفت: پرونده این موضوع در دادسرای شیراز مطرح است و سه نفر از متهمان به اتهام مشارکت در قتل به نحو تسبیب و خرید و فروش مشروبات الکلی و شرب خمر بازداشت شدند.
در آن مهمانی ۲۴ نفر حضور داشتند که ۶ نفر دچار مسمومیت شدند و یک نفر فوت شد. هرچند صاحب آن باغ که تهیه کننده مشروبات بود، بازداشت شد و در رابطه با پرونده سایر افراد مرتبط با این موضوع افراد احضار شدند، محل پلمب شد اما این واقعه تلخ و ناگوار خسارات جبران‌ناپذیری برای شرکت‌کنندگان در پی داشت.
در همین رابطه آیت‌الله لطف الله دژکام امام جمعه شیراز در ۱۴ اردیبهشت امسال در نمازجمعه شیراز با اشاره به اتفاقات اخیر و مسمومیت جمعی در اثر مصرف مشروبات الکلی گفت: خدا برای اینکه جلو چنین مرگهایی را بگیرد می‌گوید که این مسیر و این کارها ضرر بسیاری دارد و از آن دوری کنید. چرا کارهایی باید رسم شود که نتیجه آن نه برای فرد و نه برای جامعه هیچ نفعی ندارد، در مضرات مشروبات الکلی موارد بسیاری گفته شده، بسیاری از آسیب‌های کبدی، حوادث رانندگی و درگیری‌ها در اثر مصرف الکل است.
آیت‌الله دژکام افزود: سبک عاقلانه اسلامی می‌گویند که جلو این اتفاقات گرفته شود، نباید منبرهای بی خاصیت برویم، باید تذکر دهیم، یک وظیفه متوجه مدیران کشور در رده های مختلف است که آنها هم باید برنامه ریزی داشته باشند.
امام جمعه شیراز با اشاره به قانون مجازات اسلامی مصوبه سال ۱۳۹۲ گفت: در خصوص همه این موارد تعیین تکلیف کرده و درخواست ما این است که به این قانون عمل شود، مجموعه‌های مدیریتی کشور باید پای کار بیایند و این قانون را عملیاتی کنند و هرآنچه که قاضی تشخیص داد نه کم و نه بیش اجرا شود.
مُسکر مسموم؛ قاتل سریالی در مهر ماه
در مهر امسال هم این قاتل سریالی در چند استان از جمله مازندران، همدان و گیلان قربانیان زیادی گرفت به طوری که در ۱۰ روز اخیر ۲۸۴ نفر به دلیل مسمومیت الکلی به مراکز درمانی استان مازندران مراجعه کردند و از هفته گذشته تاکنون ۲۱ نفر بر اثر مسمومیت ناشی از مصرف مشروبات الکلی جان خود را از دست دادند که از این تعداد ۱۸ مرد و مابقی زن بودند همچنین در استان همدان نیز ۱۱ نفر در روزهای گذشته به دلیل مسمومیت الکلی جان باختند. در استان گیلان هم تا روز جمعه ۲۰ مهر ۱۵ نفر بر اثر سوء مصرف مشروبات ا لکلی تقلبی جان خود را از دست دادند و البته این رویه ظاهرا ادامه دارد به طوری که امروز شنبه ۲۱ مهر رئیس اورژانس استان زنجان اعلام کرد که براثر مصرف مشروبات الکلی تقلبی در زنجان یک نفر فوت و ۵ نفر مسموم شدند و احتمال افزایش فوتی این مسمومیت زیاد است.
اگر چه ۱۸ مهر عباس پوریانی رئیس کل دادگستری مازندران از دستگیری پنج متهم در پرونده مشروبات الکلی در این استان خبر داد و گفت که چهار نفر به اتهام قتل عمد روانه زندان شده و یک نفر با قرار وثیقه آزاد است همچنین عباس نجفی دادستان عمومی و انقلاب همدان اعلام کرد که ۱۳ نفر از متهمان پرونده مسمومیت ناشی از مشروبات الکلی دست ساز و آلوده به متانول در استان همدان هم بازداشت شدند اما در این میان جان قربانیان و سلامتی بیماران دیگری که همچنان بستری هستند غیرقابل جبران است.
نشانه‌های بالینی مسمومیت در مصرف متانول
علائم و نشانه‌های بالینی مسمومیت در مصرف متانول بیشتر به علت تأثیر بر روی دستگاه عصبی، چشم و دستگاه گوارش است، در ابتدا بعد از نیم ساعت تا دو ساعت اول مصرف، علایمی نظیر سرخوشی، سردرد، گیجی، تهوع و استفراغ ظاهر می‌شوند. این علائم به تدریج بهبود یافته و علائم اصلی مسمومیت به طور متوسط بعد از ۲۴ - ۶ ساعت ظاهر می‌شوند، یکی از مهم‌ترین این علائم اختلالات بینایی به صورت تاری دید، اشک ریزش، نورترسی، قرمزی چشم، کاهش دید، مردمک های گشاد، دید برفکی و در صورت عدم درمان به موقع، کوری است.
سایر علائم مسمومیت بسته به شدت آن می‌تواند به صورت کاهش سطح هوشیاری، تشنج، هذیان، تلوتلو خوردن، اختلالات قلبی (تپش قلب، بی نظمی ضربان قلب، افت فشار خون، شوک)، اختلالات تنفسی (به صورت تنفس نامنظم، تنفس سریع، تنگی نفس، ادم ریوی)، اسیدوز متابولیک، التهاب حاد لوزالعمده (پانکراتیت) و اختلالات کلیوی (کاهش حجم ادرار و نارسایی حاد کلیوی) باشند و در برخی افراد حتی با وجود درمان به علت آسیب‌های مغزی، فرد دچار آسیب های دائمی مغزی مانند بیماری پارکینسون شود.
قانون چه می‌گوید؟
همه امور مربوط به مشروبات الکلی از جمله ساخت، نگهداری، توزیع و مصرف جرم است و انجام آنها مشمول محکومیت قانونی خواهد شد. در قانون جمهوری اسلامی ایران مجازات سنگینی برای شرب خمر یا مصرف مشروب الکلی در نظر گرفته شده است. مصرف مسکر به هر حالتی که باشد چه خالص و چه مخلوط آن به شرطی که از حالت مسکر بودن خارج نشده باشد بر اساس ماده ۲۶۴ قانون مجازات شرب خمر موجب حد است.
در ماده ۲۶۴ قانون مجازات اسلامی آمده است: مصرف مسکر از قبیل خوردن، تزریق و تدخین آن کم باشد یا زیاد، جامد باشد یا مایع، مست کند یا نکند، خالص باشد یا مخلوط به گونه‌ای که آن را از مسکر بودن خارج نکند، موجب حد است همچنین طبق تبصره این ماده قانونی، خوردن فقاع (آب جو مسکر) موجب حد است هرچند مستی نیاورد.
مطابق ماده ۷۰۲ قانون مجازات اسلامی نیز «هرکس مشروبات الکلی را بسازد یا بخرد یا بفروشد یا در معرض فروش قراردهد یا حمل یا نگهداری کند یا در اختیار دیگری قراردهد به شش‌ماه تا یک‌سال حبس و تا هفتاد و چهار(۷۴)ضربه شلاق و نیز پرداخت جزای نقدی به میزان پنج برابر ارزش عرفی (تجاری) کالای یادشده محکوم می‌شود. »
همچنین مجازات حمل و نگهداری مشروبات الکلی نیز شامل جرایم ماده ۷۰۲ خواهد شد و در صورتی که حمل و نگهداری به وسیله خودرو انجام شود، آن وسیله نقلیه ضبط یا معادل قیمت آن جریمه باید پرداخت شود.
مسئولیت کیفری فروشنده در صورت مرگ مصرف کننده مشروبات الکلی مسموم
اگر اثبات شود فردی که مشروب الکلی تقلبی یا مسموم می‌فروشد از آثار زیان بار آن مطلع بوده یا اینکه به قصد وارد کردن صدمه به جان خریدار یا قتل او چنین اقدامی انجام داده است، قتل یا صدمه عمدی محسوب می‌شود و باید بر اساس آن مجازات شود اما اگر خریدار نسبت به تقلبی یا مسموم بودن مشروب الکلی آگاه باشد و بداند چه ضربه‌ای به او وارد می‌کند، فروشنده تنها از حیث فروش مشروبات الکلی مجازات خواهد شد.
در صورتی که فروشنده قصد وارد کردن صدمه یا قتل را نداشته باشد اما مشروب دست ساز بفروشد و خریدار اطلاعی از این موضوع نداشته باشد در صورتی که مصرف کننده بر اثر مصرف این مشروب فوت کند قتل از نوع شبه عمد خواهد بود.
مجازات فروش مشروبات الکلی مسموم
قانون گذار به صراحت به جرایم فروش مشروبات الکلی تقلبی اشاره نکرده است اما بر اساس قانون، فروش مشروب الکلی با هر کیفیتی جرم است و شامل مجازات خواهد شد. اگر فردی مشروب الکلی تقلبی یا دست ساز بفروشد علاوه بر اینکه به جرم فروش مشروب الکلی مجازات خواهد شد به میزان آسیب جسمی وارد شده به مصرف کننده نیز مجازات می‌شود.