ستاره صبح، فائزه صدر: بهره برداری یک جانبه کویت وعربستان از میدان گازی آرش در شمال خلیج فارس و نادیده انگاشتن سهم ایران از این میدان مشترک به مسئله دستگاه دیپلماسی و وزارت نفت تبدیل شده است. درحالیکه سهم ایران از ذخایر نفت و گاز این میدان در حدود ۴۰ درصد تخمین زده می‌شود، تاکنون بهره برداری از این منبع آغاز نشده و کویت و عربستان خود را به عنوان مالکان اصلی و قطعی این میدان مشترک معرفی می‌کنند. ستاره صبح برای بررسی این موضوع با حسن مرادی، استاد حقوق بین‌الملل و حقوق دریاها و از اعضای پیشین کمیسیون انرژی مجلس گفت‌وگو داشت که در ادامه می‌خوانید:
در مورد میدان آرش چه حقایق و ناگفته‌هایی وجود دارد؟ چرا ایران تا امروز نتوانسته از حق بهره برداری خود از این میدان گازی مشترک استفاده کند؟
ماجرای میدان آرش آنطور که در رسانه‌ها بازتاب داده شده مربوط به دیروز و امروز نیست. قصه این میدان برای خود تاریخی طولانی دارد. این میدان بیش از چهل سال پیش توسط ژاپنی‌ها کشف شد. میدان آرش از نظر جغرافیایی در آب های مشترک کویت، عربستان و ایران قرار دارد. حقوق دریاها ناظر بر قوانین بین‌المللی است و تعیین حدود آب های ساحلی، مناطق انحصاری اقتصادی، حقوق دریایی، حمل‌ونقل بین‌المللی و بهره گیری از منابع دریاها در حوزه قوانینی بین‌المللی تعریف می‌شوند.
کارهای فیزیکی کشور‌ها در حمل‌ونقل دریایی انجام می‌دهند ناظر بر رعایت حقوق دریاهاست. در مورد دریاها و منافعی که برای کشور‌ها وجود دارد نمی‌توان از قوانین بین‌المللی عدول کرد. در عرف بین‌الملل نهادهایی برای نظارت و بهره برداری از منابع بستر و زیر بستر دریاها وجود دارند که به کمک کشور‌ها می‌آیند. در مورد میدان آرش، در زمان کشف این میدان جمهوری اسلامی در اوایل راه خود قرار داشت و در آن زمان بنا بر اولویتهایی که داشت عمل کرد.
ایران علاقه‌مند بود و چاهی اکتشافی زده شد ولی پای کویت به این میدان باز شد. در آن زمان بحث عربستان سعودی مطرح نبود. ایران در دوره‌ای اظهار کرد که حاضر به مشارکت با کویت است، ولی با کشیده شدن پای عربستان سعودی به ماجرا و با توجه به روابط سیاسی و ارتباطات خوب عربستان و کویت، سهم ایران از این میدان نادیده گرفته شد و این دو شریک سعی کردند خاکستر میدان گازی آرش را روی آتش خود بکشند. تا امروز کویت و عربستان وانمود کرده‌اند ایران حقی در میدان گازی آرش ندارد، رفتار آنها جدید نیست بلکه این روز‌ها بیشتر بولد و رسانه‌ای شده است. متأسفانه ایران از پرداختن و مطالبه به میدان گازی آرش غفلت کرده است. 40 سال برای بهره برداری از حقی مسلم زمان کمی نیست. این امر برای کویت و عربستان مشتبه شده که ایران حقی ندارد یا از حق خود اعراض کرده است.
ما می‌گوییم که از حق مسلم خود کوتاه نمی‌آییم ولی در مورد میدان گازی آرش باید در عمل این روحیه و انگیزه را نشان می‌دادیم. بررسی زمانی و تقویمی موضوع میدان گازی آرش ما را به برخی دولت‌ها و برخی از زمان های خاص می‌رساند. در دوران دفاع مقدس و در مواجهه با پدیده جنگ با الزاماتی که برای کشور ایجاد می‌کرد، به طور طبیعی از پرداختن به حقی که از میدان آرش داشتیم باز ماندیم. اما در دوره دیگری کدورت میان ایران و عربستان مانع بزرگی در بهره برداری ایران از میدان گازی آرش بود. باید به عدم آینده نگری در برخی دولت‌ها نیز اشاره کرد. در دوره‌هایی منافع ملی قربانی منافع گروهی و جریانی در وزارت نفت شد. متأسفانه سیاسی کاری در وزارت نفت به حدی بالا است که این مجموعه باید همواره نگران تغییر دولت و تغییر جریان سیاسی در قوه اجرای کشور باشد. درحالی که منابع ملی و میدان گازی آرش متعلق به یک جریان یا گروه خاص نیست.
عدم بهره برداری ایران از سهم خود در میدان گازی آرش به سؤالی برای افکار عمومی تبدیل شده، مشکلات ایران و همسایگانش در مورد این منبع مشترک گازی چگونه مرتفع خواهد شد؟
به عنوان فردی سیاسی و آکادمیک عقیده دارم باید به عنوان اولین کار مشترک وزارت نفت و دستگاه دیپلماسی در دولت جدید، باید با عربستان و کویت به طور جدی در خصوص بهره برداری مشترک از میدان گازی آرش مذاکره کنیم. بهره برداری از میادین مشترک باید با ایجاد یک شرکت یا کنسرسیوم مشترک صورت بگیرد. برخلاف کاری که ایران با قطر در حوزه مشترک انجام داد و نتیجه این شد که قطر ساز خود را می‌زند و از میدان مشترک برداشت می‌کند و ایران نیز غافل از حقی که از دست می‌رود درگیر مشکلات و مسائل دیگر است. در مورد منبع مشترک باید کنسرسیومی با سرمایه‌گذاری تمامی طرف‌ها و حتی با نیروی کار مشترک تشکیل شود، وگرنه یکی از طرفین منابع را می‌برد و دیگری سهم کمتری خواهد داشت. این سه شریک نمی‌توانند از میدان گازی آرش به طور جداگانه برداشت کنند.
آیا تنش های منطقه‌ای و به ویژه قطع هفت ساله روابط دیپلماتیک ایران و عربستان سعودی سهمی در اختلافات شرکای میدان گازی آرش دارد یا خیر؟
باز شدن مسیر مناسبات دوستانه بین جمهوری اسلامی ایران و عربستان و دولت کویت می‌تواند در مورد احقاق حق ایران از میدان گازی آرش موثر واقع شود. متأسفانه برخی از قدرت های جهانی و برخی از همسایگان ایران، طعم منافعی را که از مسیر تحریم و گرفتاری های سیاسی و اقتصادی کشورمان برایشان پدید آمده، چشیده‌اند و مایل به بهبود وضعیت روابط سیاسی ایران و غرب نیستند. متأسفانه در چنین فضایی دشمنانی دوست نما داریم. میان دو تن جنگ چون آتش است، سخن چین بدبخت هیزم کش است.
اما در تنش های میان ایران و برخی قدرت ها، سخن چین‌ها بیشترین منفعت را بردند. تصمیم گیران ما بالاخره باید بدانند که هر کجا کسی، قدرتی یا گروهی سعی در ایجاد روابط حسنه میان ایران و دیگر کشور‌ها از جمله همسایگانش دارد، باید از این نیت استقبال کرد. دامن زدن به اختلافات به نفع ایران نیست. طبیعتا دشمن به دنبال ایجاد تنش است. به رد گیری مسیر تنش‌ها می‌توانیم دوستان و دشمنان خود را تشخیص بدهیم. هر کسی به ایران، تمدن و فرهنگ ایران و به عزتمندی ایران علاقه دارد باید به هر طریقی تلاش کند تا تنش و اختلاف حل‌وفصل شود. با شروع به کار دولت چهاردهم ایران وارد بابی جدید شده است. باید به گفت‌وگو و توسعه روابط بین‌المللی و منطقه‌ای ادامه بدهیم. کمی با آنها راه بیاییم تا دیگران هم در مقابل ما کوتاه بیایند.