وحید حاج سعیدی- روزنامه نگار
چیزی تا غروب آفتاب نمانده است. بوی بلال ساحل را پر کرده است. هر بار که ذغال‌ها را باد می‌زند، خالکوبی های روی بدن آفتاب سوخته اش، از زیر پیراهن رکابی اش به بیرون سرک می‌کشند. پرچم قرمز ساحل نشان از ممنوعیت شنا برای گردشگران است و این به معنای مشتری بیشتر است.
در فراسوی جنگل‌های همیشه سبز، قله‌های سر به آسمان ساییده و برف گیر البرز، دریای خزر یا همان نگین شمال، همه ساله میزبان بی ادعای مهمانان بی شماری از سراسر ایران و سایر کشورهاست. اصلاً ما ایرانی‌ها شمال را با دریای زیبا و نازنینش می‌شناسیم و همه مان از این نگین گرانبها خاطراتی گرانقدری داریم که محال است یادمان برود! در حقیقت منشأ اصلی و زمینه ساز همه این جذابیت های طبیعی و توریستی و حتی سابقه تاریخی سکونت و تمدن این سرزمین، وجود دریای خزر و اثرات متعدد زیست محیطی، اکولوژیکی، اقلیمی و اقتصادی آن ست. اما به خاطر داشته باشیم زندگی در حاشیه بزرگترین آبهای بسته جهان به قایق سواری و شنا و شن بازی در ساحل و خوردن بلال و جوجه کباب در حاشیه دریا خلاصه نمی‌شود.
دریای خزر یا به عبارتی کاسپین بزرگترین آبهای بسته در جهان است و در مرز آسیا و اروپا واقع شده است. خط ساحلی آن 5360 کیلومتر است و بین کشورهای مستقل ایران، قزاقستان، آذربایجان، روسیه، ترکمنستان به سرزمینی آبی با رویاهای بسیار تقسیم شده است.
تنوع زیستی منحصر به فرد، وجود نفت، تالاب های ساحلی، ماهیان خاویاری، سیستم اکولوژیکی منحصر به فرد با منابع طبیعی غنی است که شامل مواد معدنی، بیولوژیکی، زیست محیطی، اقلیمی، شناسایی منابع بیولوژیکی ارزشمندی با غنای 1809 گونه و زیرگونه حیوانات و ... این دریا به یکی از ارزشمندترین زیستگاه‌ها و اکوسیستم های جهان تبدیل کرده است.
بر همین پیوست ارزش اقتصادی، سیاسی، زیست محیطی، گردشگری، نظامی و ... این دریا را به یکی از جذاب ترین فرصت های سرمایه‌گذاری تبدیل کرده است و دولتمردان کشورهای ایران، قزاقستان، آذربایجان، روسیه و ترکمنستان را مجاب به بهره برداری بیشتر از این فرصت می‌کند و برای این اکوسیستم خاص، خواب های طلایی فراوانی دیده‌اند.
تالاب های ساحلی متنوع و منابع زیستی و طبیعی غنی در دل این دریا در دنیا منحصر به فردند. تالاب های ساحلی حوزه دریای خزر شامل بسیاری از استخرهای کم عمق، نمک شور، که انواع پرنده و تنوع زیستی را جذب می‌کنند. بیش از 400 گونه منحصر به فرد در اکوسیستم دریای خزر هستند. زیستگاه ماهیان خاویار مشهور است . تقریبا 90٪ خاویار جهان از دریای خزر تأمین می‌شود . این منطقه از لحاظ استراتژیک از اهمیت بالایی برخوردار است
تنوع زیستی دریای خزر پس از ساخت کانال ولگا در سال 1954 افزایش یافت . ماهی‌ها و خرچنگ‌ها در دریای خزر بیشترین تعداد گونه‌ها را با 63 درصد از انواع گونه‌ها را به خود اختصاص داده‌اند.
دریای خزر یک سیستم اکولوژیکی منحصر به فرد با منابع طبیعی غنی است که شامل مواد معدنی، بیولوژیکی، زیست محیطی، اقلیمی است.
1809 گونه و زیر گونه حیوانات در آن شناسی شده است از آن جمله - 1069 بی مهرگان 325 نوع انگل و 415 نوع مهره داران. مهم‌ترین آنها ماهیان خزری است. ماهیان دریایی یکی از گونه های پرجمعیت (200 تا 300 میلیون ساله) هستند که هنوز روی زمین زندگی می‌کنند. مقاومت آنها در مقابل عفونت ویروسی و باکتریایی و توانایی آنها در تولید داروهای قلب، ارزش های ژنتیکی و بیولوژیکی محسوب می‌شود. امروز کاسپین تنها حوضه جهان است که در آن گله تولیدی ماهیان خاویاری نجات یافته و 90 درصد تولید جهانی آنها را شامل می‌شود. دریای خزر نیز در میان ذخایر گونه های ارزشمندی از ماهی های آب شیرین به شمار می‌رود: ذخایر دریای خزر، سوسن، زاندر، کوتوم، کله، قارچ، کپور، ساحلی، ماهی قزل آلا را می‌توان نام برد . از سویی دریای خزر یک مخزن بزرگ ماهیگیری است که در آن سالانه 90 درصد از ذخایر ماهیان خاویاری جهان تولید می‌شود. تخم ریزی های وسیع در رودخانه‌ها به داخل دریا و تأمین مواد غذایی بالا به بزرگترین محدوده جهان دریاچه خزر کمک کرده است. حدود 50 گونه دیگر ماهی در دلتای رودخانه و قسمت های ساحلی دریای خزر وجود دارد. منطقه آبهای خزر شمالی از دیدگاه های زیست شناختی و شیلات منحصر به فرد است و به همین علت برخی از مناطق حفاظت شده در آن ایجاد شده است.
در بخش انرژی نیز این دریا بسیار وسوسه انگیز و با اعتبار است. ذخایر نفتی منطقه خزر بسیار زیاد است. برآوردهای زیادی در مورد ذخایر نفت در حوزه دریای خزر وجود دارد. در حال حاضر از 17 میلیارد متغیر است. تا 250 میلیارد .. بیش از 150 سال پیش، در آذربایجان، نفت استخراج شد. از قرن نوزدهم، دریای کاسپین وارد عصر نفتی شد. اولین حفاری در 1820 انجام شد در سال 1870، شرکت های خارجی توجه زیادی به منطقه خزر نمودند شل نیز در میان آنها پیشگام بود. اولین عرضه نفت به بازارهای بین‌المللی در سال 2000 آغاز شد. این‌ها بخشی از نعمات سرشار خداوندی است که دریای خزر نهفته‌اند و لزوم برنامه ریزی گسترده و منطقی را در راستای استفاده بهینه و مطلوب از آنها به ما یادآور می‌سازد.
فراهم نمودن بستر ایجاد اشتغال با محوریت سکنه بومی، پاکسازی دریا و جلوگیری از ورود شیرابه و پسماندهای خانگی و صنعتی به دریا، تلاش در جهت جذب سرمایه‌گذار داخلی و خارجی، استفاده بهینه از ظرفیت های اسکان نوین و بومی در جهت اسکان آبرومند و ایجاد درآمد مستمر، برنامه ریزی در جهت روان سازی ترافیک شهری و بین شهری، احداث پارکینگ های برون شهری و توسعه حمل‌ونقل شهری با سیستم مدرن، تلاش در جهت حمل‌ونقل دریایی مسافر از غربی ترین نقطه استان گیلان به شرقی ترین نقطه استان گلستان توسط قایق های پیشرفته و مدرن تفریحی و تجاری، برنامه ریزی در جهت توسعه پرورش و استحصال ماهیان خاویاری، ماهیان استخوانی و …، برنامه ریزی در جهت توسعه اکتشافات در دریا با رعایت مسائل زیست محیطی، توسعه گردشگری غذایی، ورزشی و ماهیگیری، برگزاری جشنواره های غذاهای دریایی، رونق صنایع دریایی و مشاغل وابسته، توسعه ورزش های آبی و به تبع آن رونق اقتصاد این ورزش ها، نظارت بر احداث و توسعه مراکز مدرن طرح سالم سازی دریا و ... نیازمند همدلی و تعامل دستگاه های مختلف و حتی لزوم انتصاب شهردار مستقل خزر را بیش از پیش ضروری می‌نماید.
امید که با همراه تعبیر رویاهای خزر، علاوه بر حفاظت از اکوسیستم منطقه ساحلی و موجودات دریایی، فصل درخشانی در ایجاد اشتغال و بهره مندی از گنجینه های بی بدیل خزر رقم بخورد.