15 آگوست 2023
ژولیان برگر از واشنگتن
تارنمای گاردین
برگردان و تنیظیم علی اصغر شهدی
[email protected]
دیوید اوون وزیر خارجه پیشین انگلستان می‌گوید انگلیس بالاخره باید نقش خود در کودتای 1953 ایران را بپذیرد.وزیر خارجه سابق می گوید که انجام این کار هم به نفع اصلاحات در ایران است و هم به اعتبار بریتانیا خواهد افزود.تاریخ روابط ایران و آمریکا به زمانی برمی گردد که از ایران سابقا قدرتمند ، به لطف بازی بزرگ روسیه و بریتانیا، چیزی نمانده بود.ایالات متحده 10 سال پیش رسماً نقش خود را با از حالت طبقه بندی خارج كردن حجم زیادی از اسناد اطلاعاتی اعتراف كرد كه بركناری محمد مصدق نخست وزیر منتخب مردم ایران در 70 سال پیش، یك تلاش مشترك سازمان سیا و ام آی 6 بوده است . موضع رسمی دولت بریتانیا تا کنون امتناع از اظهار نظر در مورد این موضوع بوده است.
« ینگی دنیا » نامی که ایرانیان به ایالات متحده، قدرت جهانی نوظهور داده بودند، در ابتدا هیچ آرزوی استعماری در ایران نداشت. ایرانیان آمریکا را به خاطر آرمان های لیبرالیسم، دموکراسی و آزادی فردی تحسین می کردند. برای ایرانیان، ایالات متحده سرزمین هاوارد باسکرویل ، شهید انقلاب مشروطیت 1906 ، و مورگان شوستر ، سرمایه دار جوانی بود که بر خلاف همه تلاش کرد تا به ایران کمک کند تا روی پای خود در برابر استعمار انگلیس و روسیه بایستد. با این حال، این تاریخ مدت هاست که فراموش شده است.رابطه عاشقانه ای که زمانی بین دو کشور وجود داشت، زمانی که واشنگتن نقش مهمی در سرنگونی دولت نخست وزیر محمد مصدق در 28 مرداد 1953 (19 اوت 1953) ایفا کرد، ناگهان به پایان رسید .در آستانه کودتا، واشنگتن کمک های مالی خود به ایران را که به دلیل تحریم نفت ایران توسط بریتانیا ، با بحران مالی شدیدی مواجه بود، قطع کرد. در حالی که، پرزیدنت آیزنهاور، در پاسخ به درخواست های مصدق برای وام اضطراری، تاکید کرده بود که «برای مالیات دهندگان آمریکایی منصفانه نخواهد بود که کمک های اقتصادی قابل توجهی به ایران بدهند». پس از کودتا، آیزنهاور وام اضطراری به مبلغ 45 میلیون دلار برای کمک به دولت جدید ارتشبد زاهدی را تصویب کرد! اما بی‌آنکه ایرانی‌ها بدانند، آیزنهاور شخصاً «عملیات آژاکس» که اکنون می دانیم توسط سازمان اطلاعات مرکزی ایالات متحده و اطلاعات و امنیت بریتانیا برای حذف مصدق به اجرا گراشته شده است را تائید کرده بود، در این مرحله است که آمریکا "گناه اصلی" خود علیه ایران را مرتکب می شود.
کودتا یک شبه اتفاق نیفتاد
در سال 1330 ( 1951) وزیر امور خارجه بریتانیا آنتونی ایدن، در خاطرات خود نوشت: "زمانی که من پست وزارت خارجه را در مهر 1330 ( 27 اکتبر 1951) به عهده گرفتم، چشم اندازی مرا نگران می کرد. و آن اینکه : "ما دیگر در ایران نباشیم."ما آبادان را از دست داده بودیم و قدرت و اعتبار ما در سراسر خاورمیانه به شدت متزلزل شده بود. ... من باید تصمیم می گرفتم که چگونه با این وضعیت برخورد کنم. من فکر می‌کردم که اگر مصدق سقوط کند، دولت عاقل‌تری که امکان انعقاد یک توافق رضایت‌بخش را ممکن می‌سازد، جای او را می‌گیرد.«دولت خردمندتری» که توسط اقدامات آمریکا و انگلیس به وجود آمد، حکومت شاه محمدرضا پهلوی بود که خبر از دوران استبداد و ظلمی می داد که تا سرنگونی او در سال 1357 ( 1979) ادامه داشت.محبوبیت مصدق در سال 1332- 1953 بر موج اختلافات با شرکت نفت انگلیس و ایران (AIOC) که توسط انگلیسی ها برای بهره برداری از ذخایر عظیم نفت ایران تأسیس شده بود سوار گردید.مصدق طرحی را برای ملی شدن نفت به کمیسیون نفت مجلس پیشنهاد کرد.در اسفند 1329 ( مارس 1951) مجلس ایران به ملی کردن عملیات نفتی، در اختیار گرفتن کنترل شرکت نفت ایران و انگلیس AIOC و سلب مالکیت دارایی های آن رأی داد. در اردیبهشت 1330 ( ماه می 1951) مصدق، رهبر جبهه ملی ایران، به عنوان نخست وزیر انتخاب و بلافاصله این لایحه را اجرایی نمود.انگلیس با خروج تکنسین های شرکت نفت ایران و انگلیس و اعلام محاصره صادرات نفت ایران به این اقدام واکنش نشان داد. علاوه بر این، برنامه ریزی برای سرنگونی مصدق را نیز آغاز کرد.یکی از مقامات انگلیسی بعداً یادآور شد: «سیاست ما این بود که هر چه زودتر از شر مصدق خلاص شویم».طراحان کودتا از بهانه نزدیکی مصدق به حزب توده و شوروی به عنوان اهرمی استفاده کردند. به‌ویژه که انگلیسی‌ها دیدند بازی با «تهدید کمونیستی» بیشتر از اینکه بخواهد کنترل بریتانیا بر صنعت نفت را بازگرداند، حمایت ایالات متحده را طلب می‌کند.در آبان 1331 ( نوامبر 1952،) تیم مشترک MI6 و سیا طرح سرنگونی مصدق را رقم زده اقداماتی را برای مسلح کردن گروه‌های مخالف آغاز کردند.