کیم‌جونگ‌اون، رهبر کره‌شمالی به‌تازگی با مقایسه وضعیت فعلی کشورش با قحطی ویرانگر دهه ۹۰ میلادی بر مشکلات اقتصادی موجود تأکید کرده است. هشدارهای مکرر کیم مبنی بر این‌که کره‌شمالی احتمالاً در پایین‌ترین نقطه ازنظر اقتصادی قرار دارد، توجه‌ها را به مشکلات روز‌افروزن کره‌شمالی جلب می‌کنند، شرایط دشواری که طی یک سال اخیر و با بسته شدن مرزهای این کشور به دلیل شیوع ویروس کرونا وخیم‌تر هم شده است. آسیب‌هایی که اقتصاد محدود و خصوصی کره‌شمالی به دلیل سقوط تجارت در سال ۲۰۲۰ متحمل شد رهبر این کشور را واداشت تا در ماه ژانویه طرح بازگشت کامل به یک سیستم تحت نظارت دولت را مطرح کند، سیستمی که هدف آن بازگشت به اقتصاد سوسیالیستی از طریق اتکا به محصولات داخلی است؛ اما درحالی‌که کیم بر خودکفایی به‌عنوان راهی برای بازسازی اقتصاد کشورش تأکید می‌کند، تحولات اخیر از تلاش‌های احتمالی کره‌شمالی برای بازگشایی بخشی از مرزهای خود به‌منظور ازسرگیری تجارت با کشور همسایه واصلی‌ترین شریک اقتصادی خود یعنی چین حکایت دارد.
هشدار درباره وضعیت بحرانی
روز ۸ آوریل کیم‌جونگ‌اون در سخنرانی خود در کنفرانس حزبی که با حضور دبیران واحدهای محلی حزب کارگران برگزارشده بود، نسبت به وضعیت بحرانی کشور به‌شدت هشدار داد. او از تمامی سطوح حزب حاکم کشور خواست برای «نجات مردم» از مشکلات بی‌وقفه، خود را برای مبارزه با دوره‌ای «دشوارتر» از قحطی مرگبار دهه ۹۰ آماده کنند. کیم در این سخنرانی مشکلات کنونی کره‌شمالی را به بزرگ‌ترین بحران اقتصادی تاریخ این کشور تشبیه کرد؛ قحطی گسترده و فروپاشی اقتصادی تقریباً کامل که این کشور بین سال‌های ۱۹۹۴ تا ۱۹۹۸ با آن دست‌به‌گریبان بود. اصطلاح تبلیغاتی «راهپیمایی توان‌فرسا» به دوره‌ای از سختی و رنج گسترده در میان مردمی اشاره دارد که اجازه نداشتند آشکارا از «قحطی» نامی ببرند اما حدود ۳ میلیون نفر از آن‌ها براثر همین قحطی جان خود را از دست دادند. در این میان دولت نه‌تنها شکست اقتصادی خود را نپذیرفت بلکه دستور داد از اصطلاح «راهپیمایی توان‌فرسا» استفاده شود تا رنج قربانیان این قحطی را تلاشی قاطع و شجاعانه برای بقا جلوه دهد. به نظر می‌رسد این اولین باری است که رهبر کنونی کره‌شمالی این عبارت را برای توصیف وضعیت کشور به‌کاربرده است. او پیش‌ازاین فقط برای بیان رویدادهای تاریخی از آن استفاده می‌کرد.
مشکلات فزاینده و شرایط بد
بااین‌حال، اشاره کیم به راهپیمایی توان‌فرسا نشانگر رویه اخیر اوست که برای توصیف مشکلات فعلی کشور به‌طور فزاینده‌ای از عباراتی نه‌چندان خوشایند و با بار به‌شدت منفی استفاده می‌کند. کیم‌جونگ‌اون دو روز پیش‌ازاین سخنرانی هم در همایش حزب حاکم به دبیران واحدهای حزبی گفته بود که کره‌شمالی در «بدترین شرایط ممکن» قرار دارد. البته هشدارهای او حتی زودتر از این آغازشده بودند. روز ۱۰ اکتبر ۲۰۲۰ رهبر کره‌شمالی در جریان یک رژه نظامی با چشمانی اشک‌بار از مردم کشور برای «مشکلات بی‌سابقه» در سالی که کشور با بحران‌هایی چون بلایای طبیعی، تحریم‌های بین‌المللی پیاپی، مشکلات اقتصادی و ویروس کرونا دست‌به‌گریبان بوده، عذرخواهی کرد؛ اما باوجود پذیرش مشکلات موجود، او گفت مردم همچنان به حزب حاکم و رهبر کشور اعتماد دارند، «حتی اگر این به معنی رنج بیشتر باشد.» او در جریان هشتمین کنگره حزب حاکم در ماه ژانویه در اقدامی بی‌سابقه به شکست اعتراف کرد و گفت باوجود «کارزار ۸۰ روزه» در اواخر سال ۲۰۲۰ به‌منظور دستیابی به اهداف برنامه پنج‌ساله پیش از برگزاری این کنگره، «تقریباً تمامی بخش‌ها به‌شدت از اهداف خود بازمانده‌اند».
مشکلات اقتصادی کره‌شمالی
درحالی‌که به نظر می‌رسد کره‌شمالی ازنظر اقتصادی با مشکلات زیادی دست‌وپنجه نرم می‌کند اما برخی صاحب‌نظران معتقدند اظهارات کیم در رابطه با «بدترین شرایط ممکن»، شاید کمی اغراق‌آمیز باشد. حتی باوجود مشکلات کنونی، کره‌شمالی هنوز با دوره‌ای که بتوان از آن به‌عنوان یک «راهپیمایی توان‌فرسای» دیگر یادکرد، فاصله زیادی دارد. بااین‌حال محدودیت مرزی مرتبط با ویروس کرونا در سال گذشته به اقتصاد کره‌شمالی - که پیش از آن‌هم به دلیل تحریم‌های ناشی از آزمایش‌های هسته‌ای و موشکی این کشور در سال‌های ۱۷-۲۰۱۶ با افت شدیدی روبرو بود- لطمه زیادی وارد کرده است. در ژانویه ۲۰۲۰ و با اوج‌گیری نگرانی‌ها در رابطه با ظهور ویروس کرونای جدید در چین، کره‌شمالی تمامی مرزهای خود را بست و با این اقدام اقتصاد این کشور که عمدتاً به تجارت مرزی وابسته بود فلج شد. وب‌سایت تخصصی «ان‌کی پرو» با اشاره به ارقام رسمی دو شریک اقتصادی اصلی کره‌شمالی یعنی چین و روسیه، از کاهش به ترتیب ۸۰/۷ و ۴۲ درصدی تجارت پیونگ‌یانگ با این کشورها در سال ۲۰۲۰ خبر داد. انجمن تجارت بین‌المللی کره در گزارش ماهانه خود در ژانویه ۲۰۲۱ به این نکته اشاره کرد که توقف واردات از چین باعث شده کاسبان بازارهای محلی موسوم به «جانگ‌مادانگ» که پایه اقتصاد غیررسمی چین را تشکیل می‌دهند، یا به کالاهای دیگر روی بیاورند و یا کل دکه‌های خود را بفروشند. طبق گزارش ماه مارس این انجمن، نبود واردات همچنین باعث تشدید اختلاف قیمت‌ها در مناطق مختلف شده و شکاف میان شهرهای داخلی کشور ازجمله پیونگ‌یانگ و شهرهای مرزی مثل هیسان و سینوئیجو افزایش‌یافته است.
سیاست خودکفایی اقتصادی
در بحبوحه این مشکلات، اقتصاد به یکی از موضوعات اصلی دستور کار پیونگ‌یانگ برای سال ۲۰۲۱ و بعدازآن تبدیل‌شده است. کیم‌جونگ‌اون در ماه ژانویه یک برنامه اقتصادی ۵ ساله جدید ارائه داد که هدفش بهبود تمامی بخش‌های اقتصاد کشور به‌ویژه صنایع فلزی و شیمیایی، کشاورزی، علم و تکنولوژی، ساخت‌وساز و برخی موارد دیگر است. او تأکید کرد مهم‌ترین مسئله‌ای که باید در این بهبود اقتصادی موردنظر قرار بگیرد، اصل «جوچه» (اتکا بر خود) است که از دیرباز ایدئولوژی حکومتی این کشور بوده. او به‌طور مکرر بر اهمیت نقش حزب کارگران در ایجاد یک اقتصاد سوسیالیستی قدرتمند تأکید کرد و در جلسات بعدی خود مسئولان را به دلیل بروز «تمایلات منفعلانه و مبتنی بر منفعت شخصی» در تعیین اهداف اقتصادی موردانتقاد قرارداد. در همین راستا او درگذشته هم از فساد آشکار در کشور انتقاد کرده و مسئولان را برای سهل‌انگاری در برقراری «انضباط اخلاقی» مناسب در ساخت دولتی سوسیالیستی مقصر دانسته بود. در این میان رسانه‌های دولتی هم بر تبلیغات مرتبط با اقتصاد تأکید کرده‌اند. رودونگ سینمون، روزنامه حزب حاکم روز ۲۸ ژانویه در سرمقاله خود نوشت: «تنها راه پیش روی ما برای زندگی کردن و قدم برداشتن به سمت جلو این است که برای پیشبرد برنامه پنج‌ساله تا سر حد مرگ مبارزه کنیم و اقتصادی دائماً در حال رشد بسازیم که در برابر همه عوامل خارجی تزلزل‌ناپذیر باشد.»
بازگشایی مرزها با همسایگان
از دیگر موضوعات مهم این کنگره احیای «نقش دولت به‌عنوان بازیگر اصلی» در فعالیت‌های اقتصادی بود و این نگرانی را ایجاد کرد که پیونگ‌یانگ ممکن است اصلاحات محدودی که باهدف تقویت بخش خصوصی انجام می‌گیرد را متوقف کند. تحولات اخیر همچنین باعث شکل‌گیری این گمانه‌زنی‌ها شد که چین و کره‌شمالی احتمالاً در حال آماده‌سازی برای بازگشایی بخشی از مرزهای خود و ازسرگیری تجارت هستند. شبکه تلویزیونی جی‌تی‌بی‌سی کره‌جنوبی روز ۹ آوریل گزارش داد که مسئولین شهر مرزی داندونگ چین پیش از تعیین موعدی مشخص برای بازگشایی مرزها، ثبت صادرات را آغاز کرده‌اند. طبق داده‌های گمرک چین، کره‌شمالی در ماه مارس حدود ۱۲/۹۸ میلیون دلار کالا از این کشور وارد کرده که بیشترین میزان طی ۶ ماه بوده است. اقدامی که از احتمال بازگشایی بخشی از مرزهای میان این دو کشور آن‌هم در بحبوحه تلاش‌های پیونگ‌یانگ برای بازسازی اقتصادش حکایت دارد.