نوشته مهران شمس‌الدین
13 نوامبر 2022 - 22:48
تارنمای تهران تایمز
برگردان علی‌اصغر شهدی
Asghar.shahdi@gmail.com
اظهارات الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان درباره بخشی از مردم ایران، هیاهوی سیاسی ایجاد کرده است که احتمالاً پیامدهای دیپلماتیک جدی برای روابط تهران و باکو به دنبال خواهد داشت.
مقامات و رسانه‌های آذربایجان از مدت‌ها قبل به دلیل حساسیت موضوع به دنبال توسل به کنایه‌ها در هنگام اشاره به شهروندان آذربایجانی ایران بودند. مداخله در این زمینه همیشه وجود داشته است؛ اما باکو عادت داشت تا همواره ریونشیسم (تجلی سیاسی اراده برای جبران خسارات ارضی) قومیتی خود را مهار و مسئله آذربایجانی‌های خارج از کشور را که اغلب به آن اشاره می‌شد به بایگانی سپارد. از سوی دیگر، ایران همواره تلاش کرده تا اوضاع را مهار کند و به جمهوری آذربایجان بفهماند که بازی با اقلیت‌های قومی گزینه مطلوبی نیست.
این تعادل ظریف روز جمعه زمانی به پایان رسید که رئیس‌جمهور علی‌اف بخش بزرگی از جمعیت ایران را به بهانه همبستگی قومی، «هم‌وطن» خود نامید؛ موضعی مداخله‌جویانه که ایران به‌سرعت به آن واکنش نشان داد.
رئیس‌جمهور آذربایجان در سخنرانی در نهمین اجلاس سران سازمان کشورهای ترک در امور داخلی ایران دخالت کرد و میلیون‌ها نفر از جمعیت ایران را «هم‌وطن» توصیف کرد.
قابل‌ذکر است که ایران یکی از متنوع‌ترین کشورهای منطقه غرب آسیا است. کشوری که اقلیت‌های قومی و مذهبی متعددی ازجمله آذری‌ها را در برمی‌گیرد؛ اما این اقلیت‌ها همگی هویت ایران را تشکیل می‌دهند و در زمان‌های مختلف بحرانی ازجمله در جنگ ایران و عراق در دهه 1360 (1980)(معروف به دفاع مقدس) از ایران دفاع کرده‌اند. در این جنگ، صدام حسین، دیکتاتور سابق عراق نیز در مورد اقلیت عرب ایران ادعاهای مشابهی داشت؛ اما زمانی که جنگ آغاز شد، اعراب ایران با خودداری از حمایت صدام به دفاع از میهن خود برخاستند.
علی‌اف در اجلاس سران کشورهای ترک‌زبان در سمرقند گفت: «جهان ترک تنها از کشورهای مستقل ترک تشکیل نمی‌شود، مرزهای جغرافیایی آن گسترده‌تر است. من معتقدم زمان آن فرارسیده است که در چارچوب سازمان، مسائلی مانند جلوگیری از همسان‌سازی و حفظ حقوق، امنیت و هویت ملی هم‌وطنان خود را که در خارج از کشورهای عضو سازمان ترک‌ها زندگی می‌کنند، همیشه در نظر داشته باشیم.
او در ادامه گفت. «نسل جوان جهان ترک باید فرصت تحصیل به زبان مادری خود را در کشورهای محل سکونت خود داشته باشد. متأسفانه اکثریت 40 میلیون آذربایجانی ساکن خارج از آذربایجان از این فرصت‌ها محروم هستند. آموزش هم‌وطنان مقیم خارج از کشورهای ترک به زبان مادری باید همواره در دستور کار سازمان باشد. باید در این راستا گام‌های لازم برداشته شود.»
او افزود: «دولت آذربایجان توجه ویژه‌ای به حمایت از حقوق، آزادی‌ها و امنیت آذربایجانی‌های مقیم خارج از کشور دارد. ما به تلاش خود ادامه می‌دهیم تا هم‌وطنانمان که به سرنوشت تلخ از کشور آذربایجان جدا شده‌اند، زبان و سنت و فرهنگ خود را حفظ کنند و به اندیشه آذربایجانی گری وفادار بمانند و هرگز با سرزمین تاریخی خود قطع رابطه نکنند.»
این اولین بار است که چنین اظهاراتی از سوی بالاترین مقام جمهوری آذربایجان بیان می‌شود؛ و به نظر می‌رسد که رهبری آذربایجان تصمیمی راهبردی برای تضعیف بیشتر روابط با ایران گرفته است؛ اما عرصه سیمرغ به قول یک شعر معروف فارسی محل نمایش علی‌اف نیست. (اشاره به شعر «ای مگس عرصه سیمرغ نه جولانگه توست- عرض خود می‌بری و زحمت ما می‌داری».)
روز یکشنبه تعدادی از نمایندگان مجلس ایران به اظهارات علی‌اف واکنش نشان دادند.
سید البرز حسینی، نماینده مجلس شورای اسلامی به رئیس‌جمهور آذربایجان این نکته را یادآور شد که عهدنامه گلستان را بخواند تا بفهمد کجا از کجا جدا شده است! (آذربایجان از ایران جدا شده).
علی نیکزاد، نایب‌رئیس مجلس که قومیتی آذری دارد، به‌طعنه گفت که «نوه نمی‌تواند پدربزرگ خود را انکار کند» و لذا اظهارات رئیس‌جمهور آذربایجان بی‌اساس است.
محمدرضا میرتاج الدینی، نماینده مجلس تا آنجا پیش رفت که خواستار الحاق نخجوان به ایران شد.
واکنش‌های شدید در بحبوحه درگیری دیپلماتیک بین تهران و باکو صورت می‌گیرد. وزارتخانه‌های امور خارجه در دو کشور در اقدامی متقابل با احضار سفرای یکدیگر اعتراض خود را ابلاغ کردند.