سید جلال ساداتیان
دیپلمات پیشین و کارشناس بین‌الملل
سفر رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی به تهران به دنبال دو سفر قبلی او برای این است که ایران را متقاعد کند تا اجازه بازرسی از تأسیسات اتمی به آژانس داده شود. به خصوص در مورد سایت کرج و حمله سایبری صورت گرفته و انفجاری که در آن رخ داد، این باور وجود دارد که خرابکاری که رخ داد. ایران به همین دلیل اعلام کرد که بعد از بررسی‌ها درباره این خرابکاری اجازه بازرسی داده خواهد شد. البته این موضوع غیر از مصوبه مجلس به‌ظاهر انقلابی است که محدودیت‌های بازرسان ایجاد و نگرانی‌هایی برای طرف‌های مقابل ایران و آژانس ایجاد کرده‌اند. اکنون به تدریج شاهد تند شدن لحن آژانس هستیم. در سفر اول گروسی قصد بر این بود که از دو منطقه بازرسی شود. ایران یک‌بار به بازرسی از یک منطقه اجازه داد و گفت که اینجا سایت نظامی است و فعالیت‌های هسته‌ای آنجا صورت نمی‌گیرد. منطقه دوم که آژانس اصرار داشت ازآنجا بازدید کند، قرار شد در مورد آن گفت‌وگو کنند که تاکنون اجازه بازدید داده نشده است. این موضوع بهانه‌ای برای آن‌ها شده تا فعالیت‌هایی خارج از پادمان اتفاق افتد. بر این مبنا اگر گروسی گزارشی منفی به آژانس و شورای حکام ارائه کند و اعلام کند که ایران همکاری نمی‌کند، این احتمال وجود دارد که قطعنامه دیگری علیه ایران به تصویب شورای حکام برسد. تاکنون از لحن شفاهی گروسی برمی‌آید که او قصد دارد گزارش منفی بدهد. او پیش از این هم یک‌بار به آژانس گزارش داد که ایران همکاری نمی‌کند. آژانس قطعنامه‌ای علیه ایران تصویب کرد و ایران اجازه بازرسی صادر کرد و درنهایت بازدید از سایت‌های نظامی صورت گرفت. ایران با این کار توانست ثابت کند که در مکان‌ها فعالیت هسته‌ای صورت نگرفته است. به همین دلیل قطعنامه مسکوت گذاشته شد؛ اما اگر این بار قطعنامه دیگری به تصویب برسد به‌احتمال‌زیاد پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت ارائه داده خواهد شد. خطر در همین جاست زیرا پس‌ازآن ایالت متحده دیگر نیازی نخواهد داشت که به برجام بازگردد و تلاش خواهد کرد تا قطعنامه‌ای را علیه ایران به تصویب برساند. بر این اساس رابرت مالی تلاش می‌کند تا نظر چین و روسیه برای رأی مثبت دادن به چنین قطعنامه‌ای را بگیرد.
اکنون دو مسئله باید از هم تفکیک شوند. گروسی برای اتمام حجت با ایران به کشور ما آمده و برجام بحثی دیگر است. در بحث برجام آمریکا است که از برجام خارج‌شده و ایران اعلام کرده اگر آمریکا می‌خواهد دوباره به برجام برگردد باید خواسته‌های ایران در قالب شروط مطرح‌شده را بپذیرد. ایران از آمریکا می‌خواهد در قدم اول تمامی تحریم‌های هسته‌ای، نفتی، حقوق بشر، تحریم، تروریست و باقی تحریم‌ها را لغو کند. در سطح دوم ایران خواستار راستی آزمایی است و می‌خواهد که مدتی بگذرد تا ثابت شود که تحریم‌ها واقعاً برداشته‌شده است. خواسته سوم این است که آمریکا و رئیس‌جمهور بایدن و وزیر امور خارجه او تضمین بدهند که آمریکا دیگر از برجام خارج نخواهد شد و اگر رئیس‌جمهور دیگری بر سرکار آمد آمریکا قدرت خروج از برجام را نداشته باشد. این خواسته به گفته طرف آمریکایی غیرممکن است زیرا دموکرات‌ها در کنگره اکثریت ندارند و تصویب چنین مصوبه‌ای حداقل به دوسوم آرا کنگره نیاز دارد. خواسته چهارم ایران این است که به دلیل خروج یک‌طرفه آمریکا از برجام خساراتی به ایران پرداخت کند و آمریکا باید جبران خسارت را بپذیرد. طبیعتاً وقتی چنین مواردی خارج از چهارچوب برجام مطرح می‌شود طرف غربی نیز موضوع نفوذ ایران در منطقه و مسئله موشکی ایران و مسائل حقوق بشری را طرح می‌کند که این موارد نیز برای ایران قابل تحقق نیست.
از طرف دیگر تیمی که امروز مسئله مذاکرات و احیای برجام را دنبال می‌کنند پیش‌ازاین جزو مخالفان برجام بودند و امروز درصدد گرفتن امتیاز و ضمانت از آمریکا هستند تا این کشور مجدداً از برجام خارج نشود. اینجا این سؤال مطرح می‌شود که آیا این گروه واقعاً موافق احیای برجام است یا خیر؟ در صورت موافقت با احیای برجام باید شش مرحله‌ای که دولت قبل در مذاکرات طی کرده بود را دنبال کند و در صورت مخالفت با برجام باید سؤال شود که چرا این شش شرط تعیین‌شده و گفته می‌شود که گفت‌وگوها از مرحله صفر باید آغاز شود. دولت تا اینجا به‌وضوح اعلام نکرده که با چه مبنایی وارد گفتگوها خواهد شد؛ و حتی تردیدهایی ایجادشده که آیا این طیف توانمندی مذاکره دارند یا نه؟ شنیده‌شده که مقامات عقیده دارند عباس عراقچی نیز به جمع مذاکره‌کنندگان ایرانی پیوسته تا سوابق مذاکرات به تیم جدید انتقال پیدا کند.