رضا داوری اردکانی، فیلسوف برجسته ایرانی، در گفت‌وگویی عمیق درباره تحولات فرهنگی، علمی و تکنولوژیکی عصر حاضر و تاثیرات آن بر کتاب و نشر سخن گفته است. او با اشاره به تحولات سریع دنیای دیجیتال و ظهور هوش مصنوعی، نگرانی‌های خود را درباره آینده کتاب، جایگاه آن در چرخه تولید و انتقال آگاهی و تأثیر اطلاعات بر درک انسانی بیان کرده است. در این گفت‌وگو، داوری اردکانی علاوه بر نقد وضعیت کنونی کتاب، نگاهی دقیق به آینده آن و رابطه‌اش با علم و سیاست دارد.
تحول در مفهوم کتاب
داوری اردکانی از اهمیت کتاب در انتقال دانش و خرد انسانی سخن می‌گوید و معتقد است که «کتاب مسئله آینده است». او هشدار می‌دهد که در دنیای امروز، که پر از اطلاعات و داده‌هاست، ممکن است این حجم از اطلاعات جایگزین فهم و درک واقعی انسان‌ها شود. در نظر او، جهان کنونی تبدیل به انباری از اطلاعات شده است که هر روز بزرگ‌تر می‌شود و پاسخ‌های پرسش‌های مردم به راحتی در موبایل‌هایشان قابل دسترسی است. این تحول، به گفته داوری، ممکن است شکل و محتوای کتاب را تغییر دهد و حتی ممکن است مفهوم «کتاب» به‌طور کلی دگرگون شود.
اطلاعات در برابر دانایی
یکی از دغدغه‌های اصلی داوری اردکانی این است که در دنیای امروز، اطلاعات عمومی و داده‌های سریع به‌طور فزاینده‌ای جایگزین دانایی و تفکر عمیق شده‌اند. او به‌ویژه به خطراتی اشاره می‌کند که در اثر سیل اطلاعات ممکن است پیش آید؛ اینکه انسان‌ها به جای بهره‌گیری از خرد و تفکر، به مصرف سطحی اطلاعات بپردازند و این باعث کاهش عمق درک و فهم انسان‌ها شود. داوری تاکید می‌کند که اگر اطلاعات به جای دانایی نشسته و جایگزین آن شود، ممکن است حتی کتاب‌های چاپی نیز به‌طور کلی از میان بروند. او اضافه می‌کند که این تحول هرچند ممکن است رخ دهد، اما سرعت آن به این زودی‌ها نخواهد بود.
نشر دیجیتال و کتاب چاپی
یکی از موضوعات مهمی که در گفت‌وگو با داوری اردکانی مطرح شده، تغییر شکل کتاب از نشر کاغذی به دیجیتال است. داوری اردکانی معتقد است که این تغییر با سرعت زیادی رخ نخواهد داد و کتاب چاپی همچنان جایگاه خود را حفظ خواهد کرد. به‌ویژه در کشورهایی مانند ایران و حتی در بسیاری از نقاط دنیا، هنوز مدرسه‌ها و دانشگاه‌ها به کتاب چاپی وابسته‌اند و اطلاعات علمی و آموزشی در قالب دیجیتال به‌طور کامل جایگزین کتاب‌های چاپی نشده است.
داوری همچنین اشاره می‌کند که در دوران شیوع کرونا، بسیاری از کشورها با مشکلاتی در زمینه آموزش آنلاین مواجه شدند و نشان داده شد که آموزش مجازی نمی‌تواند به‌طور کامل جایگزین آموزش حضوری و کتاب‌های چاپی شود. او همچنین به این نکته اشاره دارد که در دوران مدرن، هرچند مردم برای اطلاعات عمومی به اینترنت و فضای دیجیتال رجوع می‌کنند، اما برای مطالعه و پژوهش‌های عمیق‌تر، هنوز کتاب‌های چاپی مهم هستند و نشر دیجیتال بیشتر برای اطلاعات سطحی و عمومی مناسب است.
ارتباط کتاب با سیاست و علم
داوری اردکانی در ادامه به رابطه کتاب با سیاست و علم در دوران جدید می‌پردازد. او به این نکته اشاره می‌کند که در گذشته، سیاست و علم به‌طور پنهانی با یکدیگر ارتباط داشتند، اما در دوران معاصر، علم و تکنولوژی به ابزاری برای شکل‌دهی به سیاست تبدیل شده‌اند. او معتقد است که سیاست‌مداران امروز باید به‌طور خاص از علم و تکنولوژی آگاهی داشته باشند تا بتوانند به درستی کشور خود را اداره کنند. به نظر داوری، اگر سیاست به علم و تکنولوژی وابسته باشد، سیاست‌مداران باید از شرایط جهانی و تحولات علمی و اجتماعی باخبر باشند تا بتوانند تصمیمات صحیحی بگیرند.
ممیزی کتاب و تأثیرات آن
در مورد ممیزی کتاب، داوری اردکانی نظرات خود را با دقت مطرح می‌کند. او به نقد ممیزی کتاب در ایران می‌پردازد و معتقد است که این عمل، بیشتر از آنکه به مصلحت فرهنگ و جامعه باشد، نتیجه‌ای منفی به دنبال دارد. داوری اشاره می‌کند که در ممیزی کتاب، بیشتر کسانی که مخالف نشر یک اثر هستند، نیازی به داشتن دانش و فهم عمیق در آن زمینه ندارند. به عبارت دیگر، افرادی که مسئولیت ممیزی را به‌عهده دارند، معمولاً از نگاه علمی به موضوعات نزدیک نمی‌شوند و بیشتر براساس اصول و ضوابط رسمی و حکومتی تصمیم‌گیری می‌کنند.
با این حال، داوری اردکانی تاکید دارد که ممیزی باید با توجه به شرایط اجتماعی و سیاسی انجام شود و نمی‌توان از آن به‌طور کامل چشم‌پوشی کرد.
برگرفته از: ایبنا