منطقه خاورمیانه با خشکسالی‌های شدید و کاهش منابع آب مواجه شده است و خشکسالی سال آبی ۱۴۰۳-۱۴۰۴ یکی از شدیدترین خشکسالی‌ها، همراه با دمای بیش از نرمال در ایران و منطقه، سبب خشکی بیش از پیش اغلب مناطق ایران و خاورمیانه شد. دریاچه ارومیه و اغلب دریاچه های درون سرزمینی ایران، به پایینترین سطح خود رسیده و اغلب خشک شده اند و بر اساس تصاویر ماهواره ای و مشاهدات محلی، دریاچه ارومیه به‌طور کامل خشک شده است. «بزرگترین دریاچه جهان» یا دریای خزر به پایینترین سطح خود رسیده و به‌تدریج بیم آن می‌رود که سواحل خشک آن تبدیل به کانون‌های گردوخاک در عرصه های شمالی کشور شود.
سدها در آستانه روز صفر آبی
تعداد قابل توجهی از سدهای بزرگ کشور مانند سدهای واقع در استان تهران، خراسان رضوی و مرکزی به آستانه روز صفر آبی رسیده‌اند و حتی خطر آسیب رسیدن به ساختار بدنه سدها نیز وجود دارد. کلانشهر تهران در آستانه «روز صفر» برای تامین آب از منابع سطحی قرار دارد و برداشت آب از منابع زیرزمینی آن با چنان سرعتی مواجه است که با بالاترین افت سطح منابع زیرزمینی و فرونشست زمین مواجه است. این وضعیت آینده ناپایداری را برای زمین و انسان ترسیم می‌کند. از طرفی در کشور به‌طور میانگین بیش از ۷۰ تا ۹۰ درصد آب مصرفی در بخش کشاورزی استفاده می‌شود که با کم بارشی و خشکسالی شدید سال جاری، در پی خشکسالی‌های چندین ساله، مواجه است و علاوه بر اثرات مخرب محیطی، سبب کاهش تولید محصولات کشاورزی و عامل مهمی در افزایش قیمت آنها بوده است. در سال جاری دولت مجبور به واردات میلیون‌ها تن گندم و سایر اقلام کشاورزی است. شوری آب در اروندرود به حدی رسیده که تعدادی از گونه‌های دریایی از بین رفته‌اند. نخلستان‌های خوزستان آسیب جدی متحمل شده‌اند.
تشنگی جو، پدیده‌ای مخرب
یکی از عوامل کمتر شناخته‌شده در تشدید خشکسالی‌ها، افزایش «تقاضای تبخیری جو» است. طبق مطالعه‌ای منتشر شده در ژورنال نیچر (Nature Climate Change)، جو زمین در حال «تشنگی» بیشتر است و حتی در مناطقی که بارندگی تغییر نکرده، به سبب افزایش نسبی دما، خشکسالی شدیدتر شده است. هوای گرم می‌تواند رطوبت بیشتری جذب کرده و سپس در رخدادهایی مانند طوفان‌های تندری شدید، حجم عظیمی از بارش را به طور ناگهانی تخلیه کند. این رفتار باعث افزایش سیل‌های ناگهانی و هم‌زمان با خشکسالی‌های طولانی‌تر می‌شود، خشکسالی سبب خشکی لایه های خاک و کاهش نفوذپذیری آن می‌شود و در زمان بارش‌های شدید و سیل‌آسا، کاهش توان جذب و ایجاد گل و لای سبب تخریب بیشتر جریان‌های سیلابی می‌شود.
تشنگی قاره ها
بررسی داده های ماهواره گریس (GRACE) که برای سنجش و تحقیقات تغییرات سطح آب‌های زیر زمینی کاربرد دارد و مورد استفاده محققین قرار می‌گیرد، نشانگر تشدید روند خشکی قاره‌ها و بحران آب‌های زیرزمینی در بسیاری از مناطق جهان است. مطالعه‌ای از دانشگاه ایالتی آریزونا با استفاده از داده‌های ماهواره‌های GRACE و GRACE-FO نشان میدهد که از سال ۲۰۰۲ تاکنون، خشکی قاره‌ها با سرعتی بی‌سابقه درحال افزایش است و ۶۸٪ از کاهش آب شیرین جهان ناشی از برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی است. مناطق بزرگی «خشکی‌های عظیم» در نیم‌کره شمالی شکل گرفته‌اند که امنیت آبی میلیاردها نفر را تهدید می‌کنند. مجموعه این رخدادها نشان میدهد که تغییر اقلیم بحران حال حاضر جهانی است و در منطقه خاورمیانه و آسیای میانه و صغیر روند تغییر اقلیم و تخریب محیط شدیدتر است.
راهکار بقا
کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای: سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر، بهبود کارایی انرژی، تغییر ناوگان حمل‌ونقل به گزینه‌های پاک و استانداردسازی صنایع.
مقاوم‌سازی زیرساخت‌ها: طراحی سازه‌های مقاوم در برابر سیلاب، گرما و خشکسالی با استفاده از مواد پایدار، شهرسازی مبتنی بر داده‌های آب و هوایی، و اجرای طرح‌های سبز شهری. مدیریت هوشمند منابع آب: شبکه‌های آبی با داده‌های پیش‌بینی هواشناسی و مدل‌های ذخیره‌سازی، بازچرخانی آب و کاهش هدررفت آب در sektorهای شهری و کشاورزی. احیای اکوسیستم‌های کلیدی: حفاظت جنگل‌ها و تالاب‌ها، بازسازی مناطق آسیب‌دیده و ایجاد سامانه‌های حفاظت از زیست‌بوم‌های حساس برای کربن‌سنجی و کنترل سیلاب. آموزش و اطلاع‌رسانی: آموزش عمومی در مدیریت گرمای شدید، رفتارهای پایدار در مصرف منابع و ارتقاء آگاهی درباره تغییرات اقلیم.