سفیر پیشین ایران در مجارستان درباره تبعات گذرگاه زنگزور اظهار داشت: در شرایط کنونی، اگرچه حضور یک شرکت آمریکایی در منطقه قفقاز و در مجاورت مرزهای ایران مطلوب تلقی نمی‌شود، اما این وضعیت نسبت به سناریوی قبلی که در آن آذربایجان قصد داشت با اعمال فشار نظامی، منطقه را تحت کنترل خود درآورد، قابل مدیریت‌تر و کم‌خطرتر ارزیابی می‌شود. از سوی دیگر، با توجه به اینکه مسیر مذکور تحت حاکمیت ارمنستان باقی خواهد ماند، در صورت بروز هرگونه مانع در ترانزیت کالاهای ایرانی، طرف مذاکره و تعامل ایران، دولت ارمنستان خواهد بود نه آذربایجان یا شرکت‌های ثالث.
با توجه به توافق‌نامه‌ای که اخیراً میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان با میانجی‌گری ایالات متحده آمریکا در واشنگتن به امضا رسیده است، نگرانی‌هایی در خصوص تأثیرات احتمالی این توافق بر منافع ملی ایران، به‌ویژه در حوزه‌های ترانزیت و امنیت منطقه‌ای، مطرح شده است.
وی افزود: نخست باید تأکید کرد که این توافق‌نامه هنوز در قالب یک قرارداد رسمی و الزام‌آور قرار نگرفته و فاقد ضمانت اجرایی است. هدف اولیه آن، حل‌وفصل اختلافات مرزی و زمینه‌سازی برای انعقاد قراردادهای بعدی است. در این چارچوب، مقرر شده است که یک شرکت آمریکایی یا کنسرسیومی با طرف ارمنی قراردادی منعقد کند تا زیرساخت‌هایی نظیر جاده و راه‌آهن در جنوب استان سیونیک احداث شود. این مسیر، که به جای کریدور زنگزور اکنون با عنوان مسیر ترامپ شناخته می‌شود، تحت حاکمیت ارمنستان باقی خواهد ماند و امکان اتصال نخجوان به سرزمین اصلی آذربایجان را فراهم می‌سازد.
وی تصریح کرد: پیش از این، جمهوری آذربایجان با حمایت نظامی و فناوری از سوی اسرائیل و ترکیه، تلاش‌هایی برای تصرف بخش‌هایی از استان سیونیک داشت تا گذرگاهی تحت حاکمیت خود ایجاد کند. این اقدام با واکنش جدی ایران مواجه شد، به‌طوری‌که نیروهای نظامی کشور در مرز مستقر شدند تا از هرگونه تغییر ژئوپلیتیکی ممانعت به عمل آید. نگرانی اصلی ایران در این زمینه، احتمال انسداد مسیرهای ترانزیتی کالا به روسیه، بلاروس و اروپای شرقی بود. در شرایط کنونی، اگرچه حضور یک شرکت آمریکایی در منطقه قفقاز و در مجاورت مرزهای ایران مطلوب تلقی نمی‌شود، اما این وضعیت نسبت به سناریوی قبلی که در آن آذربایجان قصد داشت با اعمال فشار نظامی، منطقه را تحت کنترل خود درآورد، قابل مدیریت‌تر و کم‌خطرتر ارزیابی می‌شود. از سوی دیگر، با توجه به اینکه مسیر مذکور تحت حاکمیت ارمنستان باقی خواهد ماند، در صورت بروز هرگونه مانع در ترانزیت کالاهای ایرانی، طرف مذاکره و تعامل ایران، دولت ارمنستان خواهد بود نه آذربایجان یا شرکت‌های ثالث. در این میان، ارمنستان نیز در تلاش است تا با گسترش روابط منطقه‌ای، توسعه اقتصادی و نزدیکی به اتحادیه اروپا، جایگاه خود را در عرصه بین‌المللی ارتقا دهد. ایران باید با هوشیاری کامل، در تعاملات خود با ارمنستان تضمین‌های لازم را برای حفظ مسیرهای ترانزیتی و جلوگیری از هرگونه دخالت خارجی در این حوزه کسب کند.
ارمنستان برنده توافق‌نامه زنگزور
وی ادامه داد: توافق‌نامه اخیر میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان، که با میانجی‌گری ایالات متحده آمریکا در واشنگتن به امضا رسیده، هرچند هنوز در قالب یک قرارداد رسمی و اجرایی قرار نگرفته، اما پیامدهای بالقوه‌ای برای منطقه قفقاز و به‌ویژه برای منافع ملی ایران در حوزه ترانزیت و امنیت منطقه‌ای به همراه دارد. در این توافق‌نامه، مقرر شده است که یک شرکت آمریکایی یا کنسرسیومی بین‌المللی با طرف ارمنی همکاری کند تا زیرساخت‌هایی نظیر جاده و راه‌آهن در جنوب استان سیونیک احداث شود. این مسیر، که به‌طور غیررسمی مسیر ترامپ نام‌گذاری شده، تحت حاکمیت ارمنستان باقی خواهد ماند. از این منظر، ارمنستان را می‌توان برنده اصلی این توافق‌نامه دانست؛ چرا که برخلاف خواست اولیه آذربایجان برای تصرف استان سیونیک و ایجاد گذرگاهی تحت کنترل خود، حاکمیت این منطقه حفظ شده و مسیر ترانزیتی از طریق توافق با ارمنستان شکل می‌گیرد.
تحولات قفقاز چالش‌برانگیز است
فرجی راد با بیان اینکه برای کشوری کوچک با جمعیت محدود مانند ارمنستان، درآمد سالانه ۳۰ میلیارد دلاری از این مسیر ترانزیتی، رقم قابل توجهی است که می‌تواند نقش مؤثری در توسعه اقتصادی آن ایفا کند اظهار داشت: از سوی دیگر، آذربایجان نیز با گشایش مسیرهای تجاری با ترکیه، به بخشی از اهداف خود دست یافته است، هرچند به خواسته اصلی خود در خصوص کنترل مستقیم بر استان سیونیک نرسیده است. در این میان، برخی تحلیل‌ها از احتمال حضور ناتو در منطقه سخن گفته‌اند. با توجه به تجربه‌های پیشین در افغانستان و عراق، چنین سناریویی بعید به نظر می‌رسد؛ چرا که ناتو به‌طور مستقیم در این‌گونه منازعات منطقه‌ای وارد نمی‌شود و نقش آن بیشتر محدود به چارچوب‌های امنیتی خاص است. با این حال، از منظر روسیه، این تحولات می‌تواند در آینده چالش‌برانگیز باشد، به‌ویژه در شرایط پساجنگ اوکراین. وی افزود: در خصوص نگرانی‌های مرتبط با نفوذ آمریکا و احتمال ایجاد محدودیت در ترانزیت کالاهای ایرانی، باید توجه داشت که حاکمیت مسیر مذکور با ارمنستان است و ایران طرف تعامل مستقیم با دولت ارمنستان خواهد بود. تجربه‌های پیشین نشان داده‌اند که حتی در شرایط حضور گسترده آمریکا در افغانستان و عراق، روابط تجاری ایران با این کشورها برقرار بوده و در برخی دوره‌ها به رقم‌های قابل توجهی نیز رسیده است. بنابراین، حضور یک شرکت آمریکایی در منطقه لزوماً به معنای انسداد مسیرهای تجاری ایران نیست، به‌ویژه اگر تعاملات دیپلماتیک با ارمنستان به‌درستی مدیریت شود.در شرایط فعلی، ایران باید با رویکردی فعال و پیش‌دستانه، وارد مذاکره با ارمنستان شود تا در زمان انعقاد قراردادهای اجرایی، تضمین‌های لازم برای حفظ مسیرهای ترانزیتی جنوب به شمال کشور کسب شود. این تضمین‌ها باید به‌گونه‌ای باشد که هیچ شرکت یا دولت خارجی، اعم از آمریکایی، اروپایی یا دیگر بازیگران، نتواند مانعی در مسیر تجارت ایران ایجاد کند.
منبع: شفقنا