در جایی دور از مسیرهای پررفت‌وآمد گردشگری ایران در دل دشت‌های گرم و خشک استان سیستان و بلوچستان، شهری نهفته است که تاریخش صدای زمان را در گوش ما زمزمه می‌کند. شهری که نامش در ابتدا شاید تداعی‌گر ویرانی باشد، اما هر وجب از خاکش حامل رمزهایی از حیات، شکوفایی و پیشرفت است.
شهر سوخته میراثی باستانی از ۵۰۰۰ سال پیش، نه تنها یکی از مهم‌ترین محوطه‌های باستان‌شناسی ایران، بلکه گوهری نادر در تاریخ جهان است؛ شهری که هر کشف تازه در آن، صفحه‌ای از تاریخ بشریت را بازنویسی می‌کند.
در نگاه اول تپه‌های کم‌ارتفاع و خاک گرفته شهر سوخته ممکن است چیزی جز خرابه به نظر نرسند، اما آنچه زیر این لایه ساکت خاک پنهان شده، گنجینه‌ای از شگفتی‌های فکری، علمی و اجتماعی است. این تمدن متعلق به عصر مفرغ بوده و زمانی یکی از مهم‌ترین مراکز تجاری، علمی و صنعتی شرق ایران محسوب می‌شده است. گفته می‌شود شهر سوخته با تمدن بین‌النهرین و تمدن دره سند در پاکستان امروزی در ارتباط تجاری و فرهنگی بوده است و این موضوع ابعاد نفوذ و اهمیت آن را دوچندان می‌کند.
به نظر می‌رسد شهر سوخته، بر اثر حوادثی مانند آتش‌سوزی یا تغییرات اقلیمی به طور ناگهانی تخلیه شده است. نام «سوخته» ممکن است بازتابی از همین سرنوشت غم‌انگیز باشد. همچنین این احتمال نیز وجود دارد که نام «شهر سوخته» را مردم محلی یا کاوشگران اولیه به دلیل ظاهر سیاه‌شده بخشی از بقایا گذاشته باشند، بدون اینکه به آتش‌سوزی خاصی اشاره داشته باشد.
شهری با اولین‌های تاریخ
از دل این خاک اسراری بیرون آمده‌اند که دانشمندان را مبهوت کرده‌اند. یکی از معروف‌ترین یافته‌ها، جمجمه دختری ۱۳ ساله است که روی سرش عمل جراحی مغز انجام شده؛ سوراخی دقیق در استخوان جمجمه وجود دارد که نشانه‌های ترمیم آن بعد از عمل، شواهدی از بهبودی بیمار را نشان می‌دهد. چنین مهارتی در آن دوره تاریخی، نشانگر سطحی بسیار پیشرفته از پزشکی و شناخت آناتومی انسان است.
شگفت‌انگیزتر اینکه در کنار یکی از اسکلت‌ها، یک چشم مصنوعی با قدمتی بیش از ۴۸۰۰ سال کشف شده است؛ این چشم از رزین طبیعی و الیاف طلا ساخته شده و به پلک بالا و پایین زن صاحب آن با نخ‌هایی بسیار ظریف دوخته شده بود. وجود این چشم مصنوعی نه تنها یک پیشرفت در پزشکی بلکه درک بالای آن تمدن از هنر، زیبایی‌شناسی و جایگاه فردی را نشان می‌دهد. برخلاف تصور رایج از شهرهای باستانی، شهر سوخته دارای سیستم شهرسازی و مهندسی شهری بسیار پیشرفته بوده است. خیابان‌ها شبکه‌ای منظم داشته‌اند و خانه‌ها با اتاق‌هایی مشخص، حیاط مرکزی، انبار، و حتی کانال‌هایی برای دفع آب و فاضلاب طراحی شده‌اند. همه این‌ها نشان‌دهنده یک سیستم حکمرانی سازمان یافته و طبقه‌بندی شده است. از طرفی ابزارهایی چون شانه‌های ظریف، پارچه‌های رنگ شده، مهرهای استوانه‌ای و سفال‌های منقوش به دست آمده که هریک نمایانگر ظرافت فرهنگی و هنری این جامعه هستند.
شهری بدون سلاح، نماد صلح و عقلانیت
یکی از نکات عجیب و البته تحسین‌برانگیز شهر سوخته، نبود هیچ‌گونه سلاح یا ابزار جنگی در حفاری‌های آن است. در حالی که در اغلب تمدن‌های هم‌دوره شمشیر، خنجر یا آثار خشونت کشف می‌شود، در شهر سوخته هیچ اثری از نزاع و جنگ وجود ندارد. این موضوع از نظر بسیاری از پژوهشگران نشانه‌ای از آن است که این جامعه بر پایه تعامل، تجارت و صلح شکل گرفته بوده و خشونت در فرهنگ آن جایگاه چندانی نداشته است. شهر سوخته در مسیر اصلی راه باستانی تجاری شرق به غرب قرار داشته، شواهدی از وجود لاجورد افغانستان، ظروف چینی، صدف دریای عمان و مهرهایی مشابه تمدن سند، در شهر یافت شده که از مبادلات گسترده بازرگانی با دورترین نقاط حکایت می‌کنند.
چطور به شهر سوخته برویم؟
شهر سوخته در استان سیستان و بلوچستان و در ۵۶ کیلومتری جنوب زابل و در مسیر زابل به زاهدان قرار گرفته است. جاده‌ای آسفالت‌شده شما را به دروازه‌های شهر می‌رساند. مسیر دسترسی از زاهدان حدود ۲.۵ ساعت با خودرو زمان می‌برد.
در نهایت باید گفت شهر سوخته، نه فقط یک مقصد گردشگری، بلکه یک مکاشفه تاریخی است. جایی که به ما یادآوری می‌کند علم، هنر، صلح و پیشرفت مفاهیمی نیستند که متعلق به دوران مدرن باشند. هزاران سال پیش قومی در دل کویر زندگی می‌کرد که به‌خوبی این مفاهیم را می‌فهمیدند و در عمل به کار می‌بردند. منبع:ایسنا