در سالهای اخیر، منطقه غرب آسیا شاهد تحولات پیچیدهای در عرصه سیاسی و امنیتی بوده است. این منطقه نه تنها درگیر بحرانهای متعدد از جمله بحران فلسطین و اسرائیل است، بلکه در مواجهه با چالشهای ژئوپلتیکی و امنیتی ناشی از حضور قدرتهای بزرگ خارجی نیز قرار دارد. در این میان، ایران بهعنوان یکی از بازیگران کلیدی در خاورمیانه، باید رویکردهای نوینی برای بازطراحی معماری امنیتی در منطقه اتخاذ کند تا به شکل موثرتری منافع خود را تأمین کند.
وحید کریمی، تحلیلگر مسائل بینالمللی در سخنرانی اخیر خود، به بررسی وضعیت امنیتی غرب آسیا و چالشهای موجود در روابط میان ایران و کشورهای همسایه پرداخته است. به گفته او، یکی از عوامل اصلی بحرانهای موجود در خاورمیانه، نبود اتحاد جمعی و همکاری مؤثر میان دولتهای منطقه است. در حالی که در اروپا بهویژه در بحران اوکراین، کشورهای مختلف توانستهاند با ایجاد وحدت و همکاری، در مقابل تهدیدات خارجی مقاومت کنند، در خاورمیانه چنین اتحادی به چشم نمیخورد. بهویژه در بحرانهای اخیر منطقهای، از جمله جنگ سوریه، ایران نتوانست از ظرفیتهای دیپلماتیک و همکاری با همسایگان خود بهطور مؤثر بهرهبرداری کند.
کریمی در این خصوص اشاره میکند که جمهوری اسلامی ایران باید از تکروی در سیاست خارجی پرهیز کند. او به تجربههای کشورهای بزرگ چون روسیه و آمریکا اشاره میکند که با وجود قدرتهای عظیم خود، نتوانستهاند بهطور مستقل در مسائل بینالمللی موفق شوند. این نکته بهویژه در مورد ایران که در منطقهای با بحرانهای مداوم قرار دارد، باید مورد توجه قرار گیرد. بهعقیده کریمی، اتحاد کشورهای منطقه، بهویژه ایران با همسایگانش، از جمله ترکیه و عربستان سعودی، میتواند راهگشای بسیاری از مشکلات امنیتی و سیاسی باشد.
در تحلیلهای کریمی، یکی از بزرگترین اشتباهات ایران در سیاست خارجی در سالهای اخیر، نادیده گرفتن نقش ترکیه و عربستان بوده است. در حالی که این دو کشور بهعنوان همسایگان مهم ایران در غرب آسیا شناخته میشوند، ضعف در روابط دیپلماتیک و عدم همکاری نزدیک با آنها، ایران را در برابر فشارهای خارجی و تهدیدات متعدد آسیبپذیر کرده است. این نکته بهویژه در بحرانهای اخیر سوریه و یمن و همچنین در مواجهه با سیاستهای خارجی آمریکا و اسرائیل نمود پیدا کرده است. در این شرایط، ایران بهجای درگیریهای متوالی با قدرتهای فرامنطقهای، باید راهحلی برای تقویت همکاریهای منطقهای بیابد.
کریمی بر این نکته تأکید دارد که اگر ایران در روابط خود با ترکیه و عربستان بهطور جدیتر عمل میکرد، احتمالاً از افتادن در دام فشارهای کشورهای فرامنطقهای نظیر آمریکا و اسرائیل اجتناب میکرد. او میافزاید که در صورت همکاری نزدیکتر ایران با این کشورها، بسیاری از بحرانهای منطقهای و جنگهای نیابتی میتوانست از ریشه خنثی شود. این امر نه تنها باعث تقویت موقعیت ایران در منطقه میشد، بلکه بهطور بالقوه از تأثیرگذاری سیاستهای خارجی دشمنان ایران نیز کاسته میشد.
کریمی همچنین به این نکته اشاره میکند که غرب آسیا از نظر منابع طبیعی و فرهنگی غنیتر از اروپا است. این منطقه بهویژه بهعنوان مهد تمدنهای بزرگ و منابع عظیم انرژی شناخته میشود. از همین رو، ایران بهعنوان یک قدرت منطقهای باید از ظرفیتهای خود در تعامل با کشورهای همسایه برای بازسازی سیاست خارجی و امنیت منطقهای بهره ببرد. در این راستا، تقویت «اتحاد و همبستگی» با کشورهای منطقه و دوری از دیپلماسی سطحی و نمایشی میتواند بهعنوان کلید موفقیت در بازطراحی معماری امنیتی خاورمیانه مورد توجه قرار گیرد.
بهعقیده کریمی، برای تحقق «صلح پایدار» در غرب آسیا، نیاز است که کشورهای منطقه منافع متقابل خود را در نظر گرفته و در چارچوب یک دیپلماسی سازنده و هوشمندانه، بهدنبال ایجاد یک ساختار امنیتی مشترک باشند. چنین رویکردی نهتنها در کوتاهمدت به حفظ امنیت و ثبات منطقه کمک میکند، بلکه در بلندمدت میتواند به بهبود روابط اقتصادی و فرهنگی میان کشورهای خاورمیانه منجر شود.
در نهایت، کریمی بر این نکته تأکید میکند که ایران باید در سیاست خارجی خود به سمت «خرد جمعی» حرکت کند و از تکروی خود در عرصههای بینالمللی بپرهیزد. او معتقد است که برای رسیدن به یک «نزدیک به اجماع» در مسائل منطقهای و بینالمللی، باید تلاشهای دیپلماتیک ایران بهگونهای هماهنگ و مؤثر با سایر کشورهای همسایه و حتی بازیگران فرامنطقهای صورت گیرد. برای این منظور، بازطراحی معماری امنیتی در غرب آسیا نیازمند همافزایی و همکاری بیشتر میان تمامی کشورهای منطقه است تا از این طریق به یک صلح پایدار دست یابیم.
برگرفته از: دیپلماسی ایرانی